In de 130 jaar dat vier generaties Bastiaanse hun winkel aan de Oudegracht 159 dreven, verschoof het imago van oubollige korsettenwinkel naar hippe badmodezaak. Daaraan droeg een legendarische modeshow ‘in’ de Oudegracht bij. De onderneming was halverwege de 19e eeuw eenvoudig begonnen als ‘Magazijn van Garens, Band, Saaijetten, Wollen Gebreide Goederen, Breikatoen, Naaikatoen, Kousen, Knoopen, enz. enz’.

‘Heden mijn winkel in bovengenoemde artikelen geopend hebbende, beveel ik mij bij deze minzaam bij het publiek aan’, schreef Adrianus Bastiaanse (1826-1891) op 3 juli 1859 in een advertentie. Hij was geboren in Rotterdam en opgeleid tot onderwijzer. Op zijn eerste school in Leiden kreeg hij ruzie met de directeur en nam ontslag, om dan maar een winkel te beginnen in Utrecht! Dat vertelde zijn kleinzoon althans bij het eeuwfeest van de zaak.

Van hem komt ook het verhaal dat Bastiaanse zijn eerste winkelmeisje ‘uit het weeshuis’ haalde en drie jaar later met haar trouwde. Zij was Gerarda Bernardina Theodora Kieffer (1842-1920). Toen Bastiaanse in 1891 overleed, zette Gerarda de zaak voort totdat haar zoon en naamgenoot Gerardus Bernardus Theodorus Bastiaanse (1864-1931) de baas werd. Zijn broer Frans Bastiaanse ging Nederlands studeren en zou een bekend dichter worden van natuur- en liefdeslyriek.

Korsetten

Onder leiding van Gerardus specialiseerde de winkel zich in korsetten: keurslijven om taille en boezem te ondersteunen, destijds gangbaar bij dames. ‘Fransche, Duitsche en Engelsche Corsetten zijn steeds in de nieuwste modellen alle maten en prijzen voorhanden’, liet Bastiaanse in 1897 achterop zijn briefpapier drukken, samen met een plaatje van zo’n dame. Inmiddels waren er ook twee filialen: in Arnhem en Den Haag, feitelijk samenwerkingsverbanden met winkeliers in die steden.

Het Utrechtse winkelpand dat vanouds Cleyn Roosendael heette, werd steeds krapper. Behalve korsetten verkocht Bastiaanse nog steeds garens, wol en kousen, maar ook toiletzeep en eau-de-cologne. Rond 1900 liet hij de gevel bekleden met glanzend zwarte natuursteen met gouden letters en krullen. Tien jaar later werd het linker buurpand op de hoek van de Hekelsteeg erbij getrokken, dat bekend stond als Den Gulde Coppe. In 1922 was het tijd voor een volgende verbouwing, uitgevoerd door architect Jan van der Lip, die ook de naastgelegen modewinkel van Gerzon had ontworpen. Door achterliggende panden en tuinen erbij te trekken, ontstond 400 m² winkel- en magazijnruimte.

Tekst loopt door onder afbeeldingen

‘Keurige toonbanken zijn bijgezet, nieuwe vitrines étaleeren de uitgebreide collecties, rijen en stapels trekladen bergen de groote verkoopvoorraden’, schreef het Utrechtsch Nieuwsblad. ‘Boven het bijgebouwde, frisch in de verf gestoken winkel-interieur loopt rondom een balcon dat van uit het privé-kantoor onmiddellijk te bereiken valt en van waar men, als van de brug van een mailschip, de gansche zaak kan overzien.’ In 1931 overleed directeur Gerardus Bastiaanse en werd opgevolgd door zijn zoons, die de vertrouwde namen Adrianus en Gerardus Bernardus Theodorus droegen. Kort na de bevrijding in 1945 bracht architect A.P. Koster de gevels terug in oude staat. De gemeente betaalde een vergulde gevelsteen voor Den Gulden Coppe door Pieter d’Hont.

Badpakkenshow

Bij het 80-jarig jubileum in 1939 had een krant geschreven: ‘Behoorde vroeger in hoofdzaak de oude generatie tot de clientèle, thans wendt ook de jeugd zich tot de firma Bastiaanse.’ Dat was te danken aan een nieuwe specialiteit: badmode. In de collectie van het Centraal Museum bevinden zich twee wollen badpakken van Bastiaanse uit de jaren dertig. Het herenbadpak — destijds gangbaar — is effen zwart, het damesbadpak versierd met rode strikjes. Op labels in het pak staat ‘Venus’ (de modelnaam) en ‘gedeponeerd A. Bastiaanse Utrecht-Den Haag’. Kennelijk produceerde Bastiaanse de badpakken zelf en was de vestiging Arnhem inmiddels gesloten.

Na de oorlog werd badmode steeds belangrijker en overigens ook steeds bloter. Op een woensdagavond in mei 1963 organiseerde Bastiaanse een evenement dat vele Utrechters zou bijblijven: een badpakkenhow op een drijvende catwalk, die diagonaal over de Oudegracht liep van de Bezembrug naar de Ganzenmarkt. De toegang was vrij, maar er waren voor 5 gulden zitplaatsen beschikbaar op de werf — ‘café-complet inbegrepen’ — en voor 1 gulden in een rondvaartboot.

Tekst loopt door onder afbeelding

Andere feestelijkheden waren al gepasseerd, zoals in 1955 een drievoudig jubileum voor Adrianus Bastiaanse: 45 jaar directeur, 35 jaar getrouwd en bovendien 50 jaar lid van Hercules, de sportvereniging waarin hij erg actief was. Bij het eeuwfeest van de zaak in 1959 kwam de burgemeester een ‘glunderende familie Bastiaanse’ vertellen dat zij het predicaat Hofleverancier kregen. De vierde generatie trad ondertussen aan. Omstreeks 1970 werd het rechter buurpand (Groot) Roosendael bij de winkel getrokken en ‘Modehuis Bastiaanse’ bood nu damesmode in het algemeen.

In 1984 stond er ‘125 jaar’ groot op de gevel, maar zo’n vijf jaar later moet Bastiaanse gestopt zijn. In 1992 betrok kledingwinkel Creeks het pand, al snel gevolgd door Kruidvat, de huidige gebruiker. De naam Bastiaanse was nog niet helemaal weg. In de jaren vijftig waren twee zoons herenmodezaken begonnen aan het Willem van Noortplein en in de Händelstraat. Bastiaanse Menshop heeft — met een volgende generatie aan het roer — nog tot ongeveer 2010 bestaan.

Wil jij DUIC steunen en een prachtig boek met de beste fotografie en verhalen van Utrecht in 2021 ontvangen? Voor 24,95 euro is DUIC in 2021 te bestellen en daarmee steun je direct onze journalistieke werkzaamheden.