De naam Kemink — al sinds de 18e eeuw bekend in Utrecht — leefde nog enige tijd voort in de benaming van de fusieboekwinkel Broese Kemink aan de Stadhuisbrug, maar is inmiddels definitief verdwenen. Het grootste deel van de 20e eeuw was boekhandel Kemink gevestigd in een bijzonder winkelpand van architect Willem Maas aan de Domstraat. Directeur Arie Oosthoek was ook uitgever van de naar hem genoemde encyclopedie.

Dirk Kemink (1718-1798) uit Doesburg begon in 1753 een drukkerij in Utrecht. Hij gaf ook stichtelijke boekjes en almanakken uit. Zijn kleinzoon Nicolaas Dirk verhuisde van de Schoutenstraat naar de Neude. De volgende generatie, Hermanus Hendrikus Kemink (1817-1861), bracht de uitgeverij tot grote bloei. Hij was zelf gepromoveerd aan de Utrechtse universiteit en gaf wetenschappelijke en educatieve werken uit, vooral over theologie en geschiedenis. De fondscatalogus telde rond 1860 ruim duizend boeken. De boekwinkel verkocht ook zeldzame antiquarische werken. Drukkerij-uitgeverij-boekhandel Kemink & Zoon was inmiddels verhuisd naar Domplein 1.

Toen Hermanus in 1861 overleed — slechts 44 jaar oud — had hij geen nakomelingen. Zijn schoonfamilie De Ridder zette het bedrijf voort. Er was geen Kemink meer bij de zaak betrokken, maar die bleef wel zo heten. De wetenschappelijke faam die Hermanus had opgebouwd, ging grotendeels verloren. De familie De Ridder richtte zich op de drukkerij-uitgeverij en besloot in 1880 de boekhandel te verkopen. Eigenaar werd Carel Hendrik Eduard Breijer, zoon van aan Arnhemse boekverkoper, die de winkel ‘Kemink & Zoon (C.H.E. Breijer)’ noemde. Nadat hij op 41-jarige leeftijd overleed, deden zijn nabestaanden de boekhandel in 1899 over aan het nog jonge personeelslid Arie Oosthoek (1876-1949).

Tekst loopt door onder de foto

Modern winkelpand

Oosthoek bleek een man met brede wetenschappelijke en culturele interesses. Hij ging ook boeken uitgeven, onder andere over kunstgeschiedenis, maar mocht dat wegens afspraken niet doen onder de bedrijfsnamen Kemink of Breijer. Daarom richtte hij A. Oosthoek’s Uitgeversmaatschappij op, gevestigd op hetzelfde adres als boekhandel Kemink. Hij vatte het ambitieuze plan op om een encyclopedie uit te brengen, waarvan in 1916 het eerste deel verscheen. Oosthoek had daarvoor een uitgebreide redactie aangesteld onder leiding van hoogleraar plantkunde August Adriaan Pulle. Het elfde en laatste deel van Oosthoek’s Geïllustreerde Encyclopaedie werd in 1923 aan de inschrijvers geleverd compleet met een houten kastje waarin alle delen pasten. Later volgden nog vele heruitgaves en supplementen.

Nog altijd gevestigd naast de drukkerij aan het Domplein, besloot Oosthoek in 1924 de hoek om te gaan naar de Domstraat. Daar liet hij de veelbelovende Utrechtse architect Willem Maas (1897-1950) een modern winkelpand bouwen, de tegenwoordige poster- en kunstwinkel Catch. De nieuwbouw (met kantoor en drie bovenwoningen) werd goed ontvangen. De Maasbode schreef in 1925: ‘Met zijn hel-gelen baksteen rijst het gebouw in geometrische vormen die door een zuiver gevoel voor verhoudingen tot eigen en persoonlijk leven werden gewekt, massief en kantig omhoog — en verdraagt zich met den Noordgevel van de Domkerk (…) De uitstalkasten liggen gedrongen, horizontaal-gehouden in de pui, even van boven gemarkeerd door een smallen luifel, die den toeschouwer kan beschutten tegen ongunstige weersinvloeden.’

Tekst loopt door onder de foto

Het tijdschrift Den Gulden Winckel schreef over het interieur: ‘Dit boekenpaleis is ruim en toch niet hol; het is deftig en intiem; het wekt vertrouwen zonder familiair te worden. De boekenvoorraad is voor ieder te bereiken en overzichtelijk gerangschikt; de snuffelaar, d.i. de ware boekenvriend, kan op zijn gemak zijn neiging volgen; en het moet al heel gek loopen als hij niet iets van zijn gading zou vinden.’ En het blad Utrecht in Woord en Beeld: ‘In het interieur moet alles den boekenvriend en ook den boekverkooper wel ideaal voorkomen. Alles is fraai en afgewogen, maar toch practisch en zonder onnoodige duurte, en ondanks de geweldige massa’s boeken en tijdschriften die rondom oprijzen werd er rust en stemmigheid bereikt.’

Het laatstgenoemde blad verbond aan de nieuwe Kemink-winkel zelfs de conclusie: ‘Als men bij alle zakenmenschen eens zulke opvattingen aantrof, waarin men zich niet blind staart op leege pompeusheid en opgedirktheid: nu, dan zou het er met Utrecht’s bouwkundigen welstand spoedig heel anders uitzien.’

Boekhandelfusie

In 1936 nam Arie Oosthoek om gezondheidsredenen afscheid als directeur van boekhandel Kemink en uitgeverij Oosthoek. ‘Ter herinnering aan 38 jaar onvermoeiden arbeid’ ontving hij een album met foto’s van winkel, kantoor, magazijn en zichzelf achter zijn bureau, en handtekeningen van de 19 medewerkers. Hij vertrok naar Brussel en zijn gelijknamige zoon zette de zaak voort met mededirecteur Richardus Josephus Krietemeijer.

Tekst loopt door onder de foto

Nadat Kemink in 1967 nog de Nederlandsche Boekhandel (hoek Nachtegaalstraat-Maliebaan) had overgenomen, werden boekhandel en uitgeverij in 1970 zelf ingelijfd door Kluwer. Toen Broese uit de Nachtegaalstraat ook onderdeel werd van de Kluwer Groep, gingen de twee gerenommeerde Utrechtse boekverkopers samen verder als Broese Kemink op de begane grond van de voormalige V&D aan de Stadhuisbrug. Het was in 1974 de grootste boekwinkel van het land.

Later lijfde Broese Kemink de academische boekhandel Wristers in en noemde zich Broese Wristers. Rond de eeuwwisseling werd het simpelweg Broese, al bleven velen nog Broese Kemink zeggen. Die naam verdween langzaamaan tijdens de probleemperiode Selexyz-Polare. Nu is Broese een bloeiende Libris-winkel op een nieuwe locatie in Post Neude. De naam Kemink is verdwenen; ook de drukkerij — die dus een andere eigenaar had — is vijftig jaar geleden al opgegaan in een groter geheel.