Een van de mooiste winkelpanden aan de Oudegracht is dat van Gerzon uit 1916. Door de hoogte en de stegen aan weerszijden lijkt het gebouw vrij te staan. De decoraties en afgeronde hoeken maken het sierlijk. Het pand had destijds niet misstaan in Wenen of Keulen, toch was de architect een Utrechtse aannemerszoon. Tegenwoordig herbergt Oudegracht 161 weer een modezaak en daar is dit winkelpaleis een eeuw geleden ook voor gebouwd.

Eduard Gerzon (1862-1935) en Lion Gerzon (1867-1929) waren zoons van een joodse slager uit Groningen. De broers gingen in de leer bij een textielfirma in Keulen en begonnen in 1889 hun eigen kledingwinkel in Amsterdam. Ook hun echtgenotes, de zussen Sophia en Emma Marx uit Keulen, drukten hun stempel op de zaak. Het was een modern grootwinkelbedrijf dat damesconfectie importeerde uit Duitsland. Aanvankelijk zat de zaak aan de Nieuwendijk, later aan de Kalverstraat. Vanaf 1896 volgden filialen in Groningen, Rotterdam en Haarlem. Toen de gebroeders Gerzon in 1900 ook een modemagazijn aan de Oudegracht in Utrecht openden, moesten Den Haag, Arnhem en Leiden nog volgen.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Een indruk van het winkelassortiment geeft een advertentie voor Sint-Nicolaasgeschenken in het Utrechtsch Nieuwsblad uit 1910: ‘Handschoenen, Handschoendoozen, Kousen, Ceintuurs, Jabots, Cols, Strikken, Boorden, Avonddoeken, Autoshawls, Fluweel en Peluche Echarpes. Fantaisie Boezelaars, Keuken- en Dienstbodenschorten, Onderrokken, Gebreide Mantels, Blouses en Mutsen. Enorme keuze Dames Stof- en Zijden Blouses, Dames Paletots, Costuums en Costuumrokken.’ Vanaf 1912 produceerde de firma Gerzon ook zelf kleding, waardoor de tussenhandel verdween en de prijzen daalden. De zaak aan de Oudegracht groeide uit z’n jasje. Daarom kocht Gerzon in 1914 de naastgelegen winkel van Singer en enkele achterliggende panden. Zo kwam het hele stuk tussen de Hekelsteeg en Massegast beschikbaar voor de nieuwbouw van een vrijstaand modepaleis. Tekenaar Anthony Grolman legde de twee oude winkelpanden vlak voor afbraak nog vast.

Modepaleis

Om tijdens de bouwwerkzaamheden niet te hoeven sluiten, vroeg en kreeg Gerzon vergunning voor een houten noodwinkel op palen boven de werf en de gracht bij de Bezembrug. Dit bouwsel in de opvallende kleuren groen en geel had een rood pannendak en was aangekleed met bakken geraniums. Het nieuwe winkelpand kon in 1916 worden geopend en trok nog meer bekijks dan het het noodgebouw. Het zag er voor toenmalige begrippen grootstedelijk en onnederlands uit.

De architect was Jan van der Lip (1877-1939), zoon van een Utrechtse aannemer. Hij hanteerde een voor Nederland opvallende bouwstijl, verwant aan de Wiener Secession en geïnspireerd op Duitse warenhuizen uit die tijd. Het gebouw is een betonskelet — destijds vernieuwend — met een gevelbekleding van pleister en natuursteen. De hoeken zijn afgerond en in het midden zijn de horizontale en verticale geledingen voorzien van reliëfs met fantasiemotieven. Het pand telt zeven vensters in de breedte, maar het middendeel met drie ramen is verhoogd tot een vijfde verdieping die doorsteekt in het dak. Op de zware kroonlijst stond oorspronkelijk ‘GEBR. GERZON’. Onderaan werden de grote etalageruiten en de verdiept liggende entree geflankeerd door pilasters (halfzuilen). Tussen 1919 en 1922 is het pand nog aan de achterzijde uitgebreid.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Zware periode

De gebroeders Gerzon woonden in Amsterdam en lieten de bedrijfsleiding in Utrecht over aan Emanuel Leopold Bloemendal (1891-1944), wiens schoonmoeder een Gerzon was. Toch was de familie wel enigszins betrokken bij Utrecht. Voor de universitaire lustrumfeesten van 1911 hadden zij bijzondere handschoenen en kousen voor de kostuums beschikbaar gesteld. En vanaf 1917 zat Eduard Gerzon in de raad van beheer van de Jaarbeurs.

Na het overlijden van de twee oprichters kreeg een van hun zoons de leiding, Julius Gerzon (1893-1942), samen met Arthur Marx (1880-1963). Die was de broer van de echtgenotes Sophia en Emma, van wie de laatste al jong was gestorven. De Utrechtse hoogleraar staatshuishoudkunde Gerard Marius Verrijn Stuart (1893-1969) werd president-commissaris van de NV Gerzon. Vanwege de economische crisis moesten de lonen worden verlaagd.

De Tweede Wereldoorlog was een zware tijd voor het bedrijf en de familie. Duitse ‘Verwalters’ ontsloegen de joodse personeelsleden en zonden machines uit de Amsterdamse confectiefabriek naar Duitsland. Sophia Gerzon-Marx werd vermoord in Sobibor, zoon Julius overleed in Portugal. De Utrechtse filiaalleider Bloemendal kwam om in Auschwitz. Arthur Marx overleefde Theresienstadt en wist het bedrijf na de bevrijding weer op te bouwen. In 1963 kwam er opnieuw een Gerzon in de leiding: kleinzoon Charles, als baby met zijn moeder naar Engeland gevlucht.

Gerzon, tot dan toe gespecialiseerd in damesmode, begon in 1962 een herenmodewinkel aan de Oudegracht 157, een paar panden verderop. In deze periode waren er modeshows in de dameskledingzaak om jongere klanten te trekken. In 1964 vierde men het 75-jarig jubileum nog, maar in 1973 ging Gerzon failliet. Nadien zaten in het pand interieurwinkel Modecor, witgoedzaak deBlock, Miss Etam en nu Pull & Bear.