Voormalig Stedelijk Gymnasium: klassiek modern aan de Homeruslaan | De Utrechtse Internet Courant Voormalig Stedelijk Gymnasium: klassiek modern aan de Homeruslaan | De Utrechtse Internet Courant

Voormalig Stedelijk Gymnasium: klassiek modern aan de Homeruslaan

Voormalig Stedelijk Gymnasium: klassiek modern aan de Homeruslaan
Homeruslaan 40 (foto Arjan den Boer)
In de late middagzon straalt het strakke gebouw aan de Homeruslaan in Oudwijk-Zuid een warme gouden gloed uit. In sierlijke smeedijzeren letters staat op de gevel: Civ. Trai. Gymnasium, oftewel Gemeentelijk Utrechts Gymnasium. Achter de blinkende glazen pui hangt in veel minder statige letters de naam van de huidige gebruiker: Basisschool De Odyssee. Het gebouw uit 1932 werd ontworpen door stadsarchitect Planjer in de stijl van Dudok.

In de late middagzon straalt het strakke gebouw aan de Homeruslaan in Oudwijk-Zuid een warme gouden gloed uit. In sierlijke smeedijzeren letters staat op de gevel: Civ. Trai. Gymnasium, oftewel Gemeentelijk Utrechts Gymnasium. Achter de blinkende glazen pui hangt in veel minder statige letters de naam van de huidige gebruiker: Basisschool De Odyssee. Het gebouw uit 1932 werd ontworpen door stadsarchitect Planjer in de stijl van Dudok.

Op 30 juni 1931 legde de net voor z’n eindexamen geslaagde leerling J.H. Schmidt de eerste steen voor het nieuwe gymnasium aan de Homeruslaan. Er waren niet alleen veel leerlingen en ouders aanwezig, maar ook hoogwaardigheidsbekleders zoals de burgemeester, wethouders en hoogleraren. Op de grote steen, die nog altijd naast de ingang zit, staat in het Latijn: ‘Ingewijd door de leerlingen van Hieronymus dankzij de vrijgevigheid van zijn vrienden.’ Het onderschrift Prid. Kal. Quint. betekent ‘de dag voor de eerste van de vijfde maand’ (het Romeinse jaar begon op 1 maart).

Eerstesteenlegging, 1931 (Het Utrechts Archief)

Al dat Latijn en de naam Hieronymus kwamen niet uit de lucht vallen. Het gymnasium kon terugkijken op meer dan 450 jaar historie. De Hieronymusschool of Latijnse school bestond sinds 1474 en werd vanaf de 19e eeuw Utrechts Stedelijk Gymnasium genoemd. De school zat achtereenvolgens aan de Kromme Nieuwegracht, het Domplein en het Janskerkhof. Op die laatste locatie ontstond een nijpend ruimtetekort. De economische depressie van 1929 zorgde voor vertraging bij nieuwbouwplannen. Als bezuiniging — door de provincie afgedwongen — kreeg de nieuwe school geen aparte aula en geen ondergrondse fietsenstalling.

In oktober 1932 kon het gebouw aan de Homeruslaan worden geopend. Dit ging gepaard met een driedaags feest, inclusief optocht van Janskerkhof naar Homeruslaan en een opvoering van Sophocles’Aias door leerlingen. Tijdens de receptie bood het docentencorps een Romeinse mijlpaal met belangrijke gymnasiale data aan. Het Hieronymusfonds schonk enkele replica’s van klassieke sculpturen zoals de Nikè van Samothrake. Deze kwamen in de gangen van de nieuwe school te staan, waar ze fraai contrasteerden met de moderne architectuur.

Trappenhuis eerste verdieping met beelden, 1932 (Het Utrechts Archief)

Gemeente-architect

Het schoolgebouw met ‘een overvloed van lucht en licht’ was ontworpen door gemeente-architect Jan Planjer (1891-1966). Na zijn studie tot bouwkundig ingenieur werkte hij kort bij de (voorloper van) de Rijksgebouwendienst. In 1919 werd Planjer als architect eerste klasse aangenomen door de Dienst Openbare Werken van de gemeente Utrecht. Terwijl directeur Op ten Noort en diens opvolger Holsboer zich bezighielden met de grote lijnen van de stadsontwikkeling, was Planjer met zijn team verantwoordelijk voor de individuele bouwwerken. Na de oorlog zou hij zelf directeur worden.

Planjers gebouwen waren beeldbepalend voor het Utrecht van de jaren twintig en dertig. Hij was onder andere de architect van het veilinggebouw en het politiebureau Tolsteeg (nu Louis Hartlooper Complex) met bijpassende brug. Maar Planjer ontwierp vooral veel openbare scholen, waaronder de Rietendakschool. Hij paste moderne onderwijsideeën toe zoals het concept van ‘openluchtscholen’. Eerst werkte Planjer in de stijl van de Amsterdamse School, later omarmde hij het functionalisme met de architect Willem Dudok als voorbeeld. Het is niet moeilijk overeenkomsten te zien tussen diens Hilversumse raadhuis en het Stedelijk Gymnasium. Beide zijn uit gele baksteen opgetrokken en hebben stalen ramen, overstekende platte daken en een toren.

Voorzijde en torentje (Arjan den Boer)

Dat Jan Planjer de ontwerper was van het Stedelijk Gymnasium werd weliswaar in alle krantenartikelen rond de opening vermeld, maar raakte enige tijd vergeten. In sommige boeken — zelfs in de gemeentelijke monumentenbeschrijving — wordt het gebouw toegeschreven aan J. de Vries. De verklaring: dit was een ambitieuze tekenaar op Planjers afdeling die de bouwtekening van het gymnasium zelf had ondertekend! Het schijnt exemplarisch te zijn voor Planjers bescheidenheid dat hij hier geen punt van maakte.

Homeruslaan 40, ca. 1935 (Het Utrechts Archief)

Juiste verhoudingen

Vooruitlopend op de komst van het gymnasium was de deels nieuw aangelegde straat vernoemd naar de Griekse dichter Homerus en het aangrenzende plein naar de Romeinse godin Minerva. Toch vond niet iedereen de locatie ‘aan de peripherie van Utrecht’ passend. De Utrechtse correspondent van het Algemeen Handelsblad schreef: “Buitengewoon valt het te betreuren, dat er nergens een betere plaats te vinden is geweest … want de rommelige omgeving en het smakelooze stratencomplex dat het omringt, beletten een juiste waardeering op grooten afstand.” Verder was hij zeer lovend over het pand van Planjer: “Een imposant modern bouwwerk, dat met z’n strakke gevellijn en juiste verhoudingen van horizontale en verticale vakken het oog onmiddellijk boeit en bekoort.”

Hal met trappen, 2018 (Arjan den Boer)

De kern van de school wordt gevormd door een langgerekt middengedeelte met aan weerszijden twee trappenhuizen, die opvallen door hun hoge glazen puien. Het grootste trappenhuis valt samen met de hal en hoofdingang. Opvallend zijn hier de groen-blauw betegelde pijlers. De hal biedt ook toegang tot een zijvleugel en een uitbouw met dienstruimtes, zoals de lerarenkamer. Blijkens een eerder ontwerp zou de entree overigens eerst in het midden van het lange deel aan het Minervaplein komen.

Het kleine trappenhuis aan het andere uiteinde is niet minder imposant met z’n hoge en slanke glazen pui met smalle stalen kozijnen en roeden. Doordat de gevel hier iets inspringt zijn vanuit het trappenhuis de horizontale lijnen van de lange gevel goed te zien.

Achterste trappenhuis (Arjan den Boer)

Tussen de trappenhuizen, aan gangen op drie verdiepingen, liggen de lokalen. Het Handelsblad schreef: “De leslokalen zijn buitengewoon sober ingericht, maar de machtige stalen ramen, die overal een heelen wand beslaan en uitzicht geven op een groot grasveld en een botanischen tuin met kleinen vijver, vergoeden meer dan het meest luxueuze interieur zou kunnen geven. Elke verdieping heeft haar eigen kleur, van deuren, wandbeschildering en vloerbedekking, maar overal zorgde de heer Planjer voor lichte, blijde tinten, die het werken hier tot een voortdurend genot moeten maken.”

Scheikundelokaal, 1939 (G.J. Lauwers / Het Utrechts Archief)

In de korte haakse vleugel aan de Homeruslaan waren de practica, zoals de natuur- en scheikundelokalen, met banken in een amfitheatrale opstelling. De tribunes en de practicumtoestellen zijn inmiddels verdwenen; tegenwoordig bieden deze lokalen onderdak aan de jongste groepen van Basisschool De Odyssee.

Kleutergroep Basisschool De Odyssee (Arjan den Boer)

Open lucht

Achteraan, haaks op het einde van het lange gedeelte, liggen de dubbele gymzalen. Ze hebben een eigen ingang aan het Minervaplein zodat de zalen ook apart verhuurd kunnen worden. De ene gymzaal was oorspronkelijk voor jongens en de andere voor meisjes, door een grote stalen harmonicawand van elkaar gescheiden. Zo konden ze eenvoudig samengevoegd worden tot één grote ruimte, die bij gebrek aan aula voor bijeenkomsten gebruikt kon worden. Spectaculair waren de grote glazen schuifwanden aan de achterkant van de gymzalen, die bij mooi weer open konden volgens het principe van de openluchtscholen. Deze zijn later dichtgemetseld; wat zou het mooi zijn als ze weer konden worden teruggebracht!

Gymzalen met schuiframen, 1932 (W.F. de Wildt / Het Utrechts Archief)

In de open ruimte tussen de U-vorm van het gebouw met z’n zijvleugels ligt het schoolplein. Oorspronkelijk was dit vooral een tuin, waar botanische gewassen in vierkante vakken groeiden. Er is een vijver met een keramische fontein in de vorm van een eend. Het schoolplein zal binnenkort worden heringericht waarbij de fontein beter tot z’n recht zal komen. Getuinierd wordt er tegenwoordig aan de andere zijde van het gebouw in schooltuintjes langs het Minervaplein, die mede door buurtbewoners worden onderhouden.

Geslaagde leerlingen bij de fontein, 1942 (W.F. de Wildt / Het Utrechts Archief)

Ontdekkingsreis

In 2011 is het Stedelijk Gymnasium wegens ruimtegebrek verhuisd naar de Ina Boudier Bakkerlaan. Het gebouw aan de Homeruslaan kon niet worden uitgebreid omdat het een monument was en vanwege de woningen in de directe nabijheid. Jammer, want met alle respect voor het speelse schoolgebouw van architect Thomas Rau: het nieuwe onderkomen heeft niet de klassieke allure die bij de lange historie past. In praktische zin is het natuurlijk een vooruitgang.

Schoolplein (Arjan den Boer)

Even was de toekomst van het pand aan de Homeruslaan onduidelijk. Gelukkig diende zich een passende gebruiker aan: basisschool De Maliebaan, die door een groeiend leerlingenaantal ruimte tekort kwam. Een renovatie volgde, waarbij de lokalen die in de jaren negentig aan de zijkant waren bijgebouwd zijn verwijderd om de architectuur beter tot z’n recht te laten komen. Binnen werden praktische aanpassingen gedaan. De lokalen waren voor hedendaagse begrippen te klein, daarom zijn van elke drie lokalen er twee gemaakt met een kleine spreekruimte ertussen. Een monument kent z’n beperkingen: de stalen kozijnen tochten nogal. De vloerverwarming in de lokalen bleek onvoldoende.

De naam Maliebaanschool had een lange historie, maar was op het nieuwe adres niet langer logisch. Sinds enkele jaren heet de school De Odyssee. Een mooie verwijzing naar het meesterwerk van Homerus en de straatnaam, en aanknopingspunt voor de slogan: Samen op ontdekkingsreis op de Odyssee!

Schoolbibliotheek achter de glazen pui (Arjan den Boer)

De 17 klaslokalen bieden ruimte aan ongeveer 360 kinderen. Er is ook een buitenschoolse opvangen (BSO) van Ludens gevestigd. De sfeer is heel anders dan in de gymnasiale periode: er hangen overal creatieve werkstukken, her en der zijn felle kleuren aangebracht en voor de schoolbibliotheek is een bouwsel gemaakt op de vide boven de hal. De vraag is wat Planjer daar allemaal van zou vinden, maar gezien zijn interesse in onderwijsvernieuwing had hij er misschien begrip voor kunnen opbrengen.

Aan het Stedelijk Gymnasium herinneren binnen nog slechts enkele dingen; de klassieke beelden zijn meegegaan naar de Ina Boudier Bakkerlaan. In de hal zit nog een bronzen klok met de sterrenbeelden en boven de tussendeuren van de entree staat het Griekse opschrift ΑΓΑΘΗΙΤΥΧΗΙ oftewel geluk gewenst!

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

10 Reacties

Reageren
  1. Koen

    Leuk artikel!

  2. jos stelling

    Weer heel bijzonder en waardevol.

  3. Robin

    Heerlijk leesvoer weer! 🙂

  4. Dennis

    Leuk artikel weer!

  5. Marcel Gieling

    Prachtig gebouw en mooi beschreven Arjan.

  6. Peter van Zoest

    Prima stuk! Zo kom je steeds weer iets te weten over de prachtige gebouwen die her en der in Utrecht te vinden zijn. Hulde!

  7. Jeroen

    Een heel fraai gebouw! Dank voor het artikel.

  8. Bayerwald

    Schitterend zoals je deze parels van stedebouw uit Utrechts verleden tot leven laat komen, Arjan. Hulde en dank!

  9. R

    Dank voor dit wederom mooie artikel!

  10. K.

    Boeiend artikel, met als extra de vergeten herinneringen die bij mij naar boven komen, dank Arjen den Boer

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).