In Utrecht staan we ook op 4 mei 2019 weer stil bij Nederlandse en Utrechtse oorlogsslachtoffers sinds de Tweede Wereldoorlog. Onderdeel van de herdenking is het programma Open Joodse Huizen – Huizen van Verzet. De geschiedenis van het huis en de levensverhalen van verzetsstrijders, Joden en anderen worden verteld. Er doen 22 steden mee aan de bijeenkomsten en dit jaar zijn er negen adressen in Utrecht te bezoeken. We gingen alvast op bezoek bij twee van die vertellers. Vandaag het tweede deel.

De wederopbouw van de fabriek

Peter Sprangers (65) vertelt in restaurant De Zagerij het verhaal van de Joodse Frits Loeb en zijn meubelfabriek. Na de oorlog bekend als de Pastoe Fabriek. Peter is al jaren bezig met het vertellen verhalen uit de omgeving in de Historische Kring Tolsteeg-Hoograven en dat van Frits Loeb mag volgens hem niet ontbreken.

Peter heeft duidelijk bewondering voor Frits Loeb. Een man die vanuit het niets een meubelfabriek opzette die in de oorlog compleet werd leeggeroofd, de schouders er weer onder wist te zetten en voor de tweede keer in zijn leven opnieuw begon. “Dat vind ik bijzonder. Die man was driekwart van zijn familie verloren. In plaats van dat hij bleef hangen in verdriet zocht hij de mensen op die voor de oorlog al in de fabriek werkten, en zei ‘Jongens, we gaan er weer tegenaan’. Hij ging op zoek naar zijn gestolen machines en begon met vijf man weer opnieuw.”

De familie Loeb kwam in 1885 naar Nederland, waar Frits in 1889 geboren werd. Frits Loeb begon in 1913 zijn meubelfabriek in Utrecht. Door verhalen van zijn achtergebleven familie in Duitsland kreeg hij in de jaren ‘30 door dat het daar voor Joden niet meer veilig was. Toen ook Nederland werd bezet door de Duitsers wist Loeb al snel dat hij ook hier gevaar liep. Hij verliet zijn dure opvallende huis aan het Wilhelminapark om niet als succesvolle Jood in het oog te lopen.

“Hij ging op zoek naar zijn gestolen machines en begon met vijf man weer opnieuw”

Een fabriek met een Joodse directeur kon niet volgens de Duitsers. Er werd een ‘verwalter’, een Duitse administrateur, aangesteld die de eigenlijke leiding in de fabriek had. Het Joodse personeel werd gedwongen te vertrekken, en een gedeelte werd gedeporteerd. In 1942 was Loeb alleen nog in naam eigenaar van de fabriek. Hij werd onder druk gezet om de fabriek te verkopen aan een Berlijnse ondernemer; Loeb weigerde mee te werken en moest onderduiken. De fabriek werd in 1944 compleet leeggeroofd. De machines en materialen werden weggevoerd richting Duitsland. Loeb’s huis werd als Joods bezit door de Duitsers in beslag genomen en geplunderd.

Hij wist de hele oorlog uit de handen van de Duitsers te blijven. Leden van zijn familie werden vermoord in de concentratiekampen Auschwitz en Theresienstadt. Zijn moeder overleed in 1943 op haar onderduikadres en moest onder een valse naam begraven worden. Na de bevrijding in mei 1945 begon Frits Loeb weer met het opbouwen van zijn fabriek, nog vóór alle Duitse soldaten het land uit waren. Hij ging op zoek naar zijn gestolen machines en vond deze tot ver in Oost-Duitsland terug.

“Dit is een verhaal dat enorm van betekenis is voor Utrecht, maar wat eigenlijk nog niet vaak is verteld”, vertelt Peter. “Het triggert mij enorm, dat zulke capabele mensen werd verteld dat ze niks waren, dat ze ‘Untermenschen’ waren.”

“Tijdens deze oorlog werd er geprobeerd om mensen uit te wissen. Mensen van alle lagen van de bevolking moesten vanwege hun religie ophouden met bestaan, niet alleen door ze te vermoorden, maar door hun hele bladzijde uit het geschiedenisboek te scheuren.”

Tekst Steven de Groot

Op de volgende adressen in Utrecht worden op 4 mei verhalen over joodse Utrechters en verzetslieden verteld. Kijk voor het volledige programma op openjoodsehuizen.nl.

Catharijnesingel 40
15.00 en 16.00 uur

Rotsoord 7b
restaurant De Zagerij
11.00, 12.00 en 13.00 uur

Maliesingel 58
13.00 en 14.00 uur

Van Limburg Stirumstraat 19
12.00 en 13.00 uur

Springweg 162
14.00, 15.00 en 16.00 uur

Oudegracht 333
14.00, 15.00 en 16.00 uur

Lucasbolwerk 8
Unitas S.R.
12.00, 13.00 en 14.00 uur

Schroeder van der Kolkstraat 1
12.00, 13.00 en 14.00 uur

Bergstraat 6, Utrecht
11.00, 12.00 en 13.00 uur