Na jaren van werkzaamheden en miljoenenoverschrijdingen gaat de Uithoflijn vanaf maandag rijden. Het is de eerste echte dag van tram 22 en er verschijnen verschillende artikelen over de drukke buslijn 12 (onder meer bij DUIC). Wolfgang Spier, oud-raadslid van Leefbaar Utrecht en deskundige op het gebied van mobiliteit, ziet de Uithoflijn echter niet als de verlosser voor geplande drukte. Hij schreef onderstaand opiniestuk.

“Tramlijn 22”, tot gisteren “Uithoflijn” genoemd, gaat maandag rijden. Er verschijnen veel berichten over ‘sardientjesbussen’ met de tram als verlosser. Maar geen woord over opheffen van haltes en buslijnen. En al helemaal geen woord over het feit dat in de 30 jaar die nodig waren om de Uithoflijn te realiseren het OV-gebruik daalde van 12% naar 4% van alle verplaatsingen in Utrecht. Tellingen van het CBS tonen dat aan. Inmiddels is wel bekend dat de Uithoflijn met 65.000 euro per strekkende meter de duurste trambaan ter wereld is. Desondanks zal maandag blijken:

• dat de tramfrequenties lager worden dan de busfrequenties,
• dat de rit per sneltram langer zal duren dan per (vroegtijdig opgeheven) snelbus,
• dat passagiers anno 2019 ook nog langer in weer en wind moeten lopen dan in 2010
• dat de reistijden voor de meeste passagiers toenemen (van huis tot en met bestemming)

Op 16 december zullen nòg meer buslijnen verdwijnen. Die langere trams zullen dan ook zeer druk worden en dat hebben de vervoerkundigen zelf al in 2014 voorspeld. Daarom zou de tram in binnenstad snel aangelegd moeten worden (daar horen we niets meer over (?!). Als zij gelijk krijgen kan de tram in de spits dus zo vol uit Centraal vertrekken dat o.a. passagiers op het volgende station “Vaartsche Rijn” getrakteerd worden op een “India-experience”.

De Uithof heeft echter vooral een spitsprobleem: de grote drukte duurt slechts een fractie van een etmaal. ‘s Avonds en in het weekeinde willen niet zoveel mensen naar de universiteit. Trams kosten dan te veel energie. Daarom zullen dan bussen rijden, maar op een andere route. Dit is klantonvriendelijk (naar welke halte moet ik?) maar eenvoudig op te lossen. De Uithoflijn wordt dus een derde van de reguliere werktijd niet gebruikt, anders dat twee andere tramlijnen die toevallig even duur zijn (Edinburgh en Jeruzalem). Daarom is de Uithoflijn nr. 1 van de wereld.

Waar komt die drukte in buslijn 12 vandaan?

Stelt u zich eens voor dat ergens 3 buslijnen vanuit dezelfde richting naar een wijk gaan en de 2 drukste lijnen worden opgeheven. Wat zou dan gebeuren met die ene lijn die blijft bestaan? Inderdaad, die wordt dan zeer druk. Zo druk dat trams ‘noodzakelijk’ worden.

Een korte terugblik:

Op 9 juni 1989 besloten B&W van Utrecht officieel om de Uithoflijn aan te leggen: een sneltramlijn van het station Utrecht Centraal naar de universiteit via een bochtige route door de nauwe en drukke binnenstad.

VVD, CDA, PvdA waren vóór. Maar de grote stroom Uithof-forenzen stapte in op station Centraal (net als nu). Zij wilden helemaal niet via die langzame binnenstadsroute. D66, GL, SP wilden voor deze grote stroom een snelle busbaan maken om de zuidelijke binnenstad heen. In 1994 wonnen ze de raadsverkiezingen en dat was de (tijdelijke) doodsteek voor de trambaan. Deze werd omgevormd tot busbaan.

Als compromis kreeg de busbaan wel een betonfundering om er later eenvoudig een trambaan van te kunnen maken. Daarom werd dit met omgerekend € 25.000 per meter de duurste busbaan van Europa.

Eerste deel

Het eerste deel van die snelle busbaan werd in 1996 naast de spoorlijn Utrecht-Arnhem/Den Bosch aangelegd en dit werd de drukste busbaan van Nederland. Het tweede deel zou halverwege de stadsrand van de spoordijk afbuigen om op straatniveau verder te kronkelen richting De Uithof. Maar in 1998 verscheen een plan om consequent op de spoordijk te blijven tot aan de stadsrand. De busbaan zou dan pas na een gepland station afbuigen. De bussen rijden dan over de drukke stadswegen heen en dat is veiliger èn sneller. Bovendien kunnen passagiers dankzij dat station aan de stadsrand hun reiswegen afkorten. Dat station genaamd ‘Koningsweg’ zou namelijk bij Lunetten komen waar de spoorlijnen uit Arnhem en Den Bosch samenkomen. En dat is vlakbij De Uithof.

Steeds drukker

In 2005 werd uiteindelijk besloten om deze busbaan aan te leggen, maar dat werd echter gevolgd door een reeks van onverklaarbare besluiten. Allereerst verdween station Koningsweg plotseling uit de planvorming. Vervolgens werd gewacht met de aanleg van die busbaan. Maar De Uithof bleef doorgroeien. De bussen werden dus steeds drukker. Na zes jaar wachten werden volksvertegenwoordigers uitgenodigd om mee te rijden in de inmiddels extreem drukke bussen. Dit werd “bus 12 experience” genoemd. Ook verscheen een rapport waarin staat dat trams goedkoper zouden zijn dan bussen. Dit was aantoonbaar onjuist, maar het werkte wel: de geplande busroute zou moeten worden omgevormd tot tramroute. Dit was de wederopstanding van de Uithoflijn.

Minder haltes, minder bussen

Bijna 40% van deze tramroute was echter al in bedrijf als busbaan. Zo moest die drukste busbaan van Nederland nu in zijn geheel trambaan worden. Evenals een deel van de duurste busbaan van Europa, namelijk het tracé in De Uithof. Daar bleek dat die peperdure tramfundering bij nader inzien niet sterk genoeg was. Bijna 40% van de route moest dus opnieuw gemaakt worden en kreeg er dus weer een tijdelijke busbaan naast (precies zoals 20 jaar eerder).

Ondertussen zag men kans om 4 van de 8 haltes op De Uithof en meerdere Uithof-buslijnen op te heffen. Zoals drukke snelwegbussen vanuit Almere/Gooi naar De Uithof. En de zeer drukke snelbus 12S, de ‘intercity’s van de stad’. Al die passagiers moesten voortaan via Centraal met de vervangende stopbus 12. Die werd dan ook stervensdruk.

Dit maakte de exploitatie bovendien nog duurder, want een stopbus doet er langer over en dan zijn meer voertuigen nodig. Vervolgens werd de stoplichtbeïnvloeding van bus 12 uitgeschakeld waardoor de rit weer minuten langer ging duren.

En ten slotte kreeg de vertrekhalte van bus 12 op het gloednieuwe busstation Centraal de meest ongunstige locatie die denkbaar is. Bus 12 werd de enige buslijn die met passagiers een complete ronde van een halve kilometer om het langgerekte busperron moest rijden. Zij kregen er weer een minuut reistijd bij. En een scherpe keerbocht. Gelukkig waren die bussen zo vol dat niemand kon omvallen.”

Het uitdunnen van het OV-aanbod is helaas geen Utrechts beleid. Alle Nederlandse steden met lightrail (zoals sneltram en metro ook genoemd worden) hebben nu minder OV-lijnen en haltes dan voorheen, terwijl er paradoxaal genoeg meer mensen wonen. Dit is funest en dit zal onherroepelijk leiden tot zeer grote mobiliteitsproblemen. Het moet en het kan anders.”

Wolfgang Spier