De gemeenteraadsverkiezingen zijn achter de rug, de tussentijdse uitslag voor Utrecht is bekend en deze ochtend wordt ook de definitieve uitslag vastgesteld. Wat gebeurt er eigenlijk vanaf het moment dat de deuren van de stembureaus gesloten zijn? DUIC zette op een rijtje wat er nog allemaal op stapel staat.

Drie dagen lang konden alle kiesgerechtigden in Utrecht vorige week hun stem uitbrengen op een van de 450 kandidaten van twintig partijen. Op 195 plekken in de stad waren daarvoor in totaal 226 stembureaus ingericht. Iedereen die drukte wilde vermijden kon op een aantal locaties ook al maandag of dinsdag terecht om te stemmen, maar veruit de meeste stemmen werden op woensdag uitgebracht. Woensdag om 21.00 uur sloten de stembureaus en kon de eerste stap in het vervolgproces genomen worden: het tellen van de stemmen.

Stemmen tellen

Zodra de stembureaus gesloten waren, kon het tellen van de stemmen beginnen. De stembussen die tijdens het vroegstemmen – op maandag en dinsdag – gebruikt zijn, bleven tot woensdag 21.00 uur gesloten en werden pas in de Jaarbeurs geteld. De leden van de stembureaus telden dus alleen de stemmen die op woensdag zijn uitgebracht.

De leden begonnen met het tellen van de stempassen en volmachten die zijn binnengekomen. Zo weten ze namelijk precies hoeveel stemmen er in het stembureau zijn uitgebracht. Vervolgens werden de stembussen geopend en geleegd. De stembureauleden vouwden de stembiljetten open en sorteerden de biljetten per lijst. Vervolgens werd geteld hoeveel stemmen er per lijst waren uitgebracht en hoeveel blanco stemmen en ongeldige stemmen er in de stembussen zaten. Het stemmen tellen is openbaar, dus iedereen die dat wilde kon er bij aanwezig zijn.

Tekst loopt door onder de foto

Na het tellen heeft de voorzitter van elk stembureau berekend hoeveel stembiljetten er op die locatie in totaal in de bussen zaten. Dat aantal moest gelijk zijn aan het aantal stempassen en volmachten dat bij het stembureau is ingeleverd. Als die aantallen niet gelijk zijn, moet er opnieuw geteld worden. Als het stembureau de telling dan nog niet kloppend krijgt, moet de voorzitter dat laten weten in het proces-verbaal. In dat proces-verbaal staan ook alle aantallen en eventuele bezwaren van kiezers die bij het tellen aanwezig waren.

De processen-verbaal van alle stembureaus werden naar Hal 5 van de Jaarbeurs gebracht. Die hal was helemaal ingericht om de zogenoemde ‘centrale stemopneming’ goed te laten verlopen. In de Jaarbeurs werden op woensdag op lijstniveau de stemmen geteld die op maandag en dinsdag zijn uitgebracht. De stemmen die woensdag zijn uitgebracht, waren al op lijstniveau geteld door de stembureauleden. Op donderdag werden in de Jaarbeurs alle in Utrecht uitgebrachte stemmen op kandidaatniveau geteld. De gemeente heeft alle processen-verbaal van de stembureaus op haar website geplaatst.

Definitieve uitslag

Op de woensdag van de verkiezingen volgde rond 23.00 uur al een tussentijdse uitslag die een goed beeld gaf van hoe de nieuwe verdeling in de gemeenteraad wordt.

De tussentijdse uitslag

Op maandag 21 maart stelt het gemeentelijk centraal stembureau de definitieve uitslag en de zetelverdeling vast. Dat gebeurt tijdens een openbare zitting.

Installatie nieuwe leden

Op woensdag 30 maart is de volgende stap in het proces. Die dag treden namelijk de zittende gemeenteraadsleden af en vervolgens worden de nieuwe leden van de gemeenteraad geïnstalleerd. De leden van één partij in de gemeenteraad vormen samen een fractie. Een belangrijke taak van de 45 leden tellende gemeenteraad is het controleren van het college van burgemeester en wethouders (B&W).

Vorming college

De gemeenteraad is na 30 maart dus geïnstalleerd, maar dan is er nog geen college van B&W. Het  college van B&W vormt het bestuur van de gemeente. Na de verkiezingen gaan verschillende raadsfracties met elkaar om tafel om te onderhandelen over het vormen van een college. Als de partijen die er samen uitkomen een meerderheid in de raad hebben, is sprake van een meerderheidscollege. Ook een minderheidscollege is mogelijk; dat is het geval als één of meerdere partijen in de raad geen meerderheid hebben maar toch een college vormen. Dat komt alleen voor als er geen meerderheidscollege gevormd kon worden.

De partijen die gaan samenwerken in het college maken afspraken over hoe ze de stad de komende vier jaar gaan besturen. Die afspraken worden vastgelegd in een collegeprogramma.

Wethouders

Als de collegepartijen er met elkaar uit zijn gekomen, moeten er ook nog wethouders worden aangesteld. Wethouders worden gekozen door de gemeenteraad. Soms komen wethouders uit de gemeenteraad zelf, dan geven ze na het aanvaarden van hun functie het raadslidmaatschap op. Maar er kunnen ook wethouders van buiten de raad benoemd worden – zelfs als ze in een andere gemeente wonen. De raad kan een nieuwe wethouder toestemming geven om buiten de gemeente te blijven wonen.

Het aantal wethouders dat in een gemeente mag worden aangesteld is afhankelijk van het aantal raadsleden, dat dan weer afhankelijk is van het aantal inwoners van de stad. In Utrecht kunnen maximaal negen wethouders worden aangesteld. Dat aantal is niet verplicht, zolang er maar minimaal twee wethouders zijn.

Elke wethouder heeft een eigen portefeuille, waarin een aantal onderwerpen die spelen in de stad zijn opgenomen. Afgelopen vier jaar waren er in Utrecht bijvoorbeeld wethouders met onderwerpen als ‘mobiliteit’, ‘circulaire economie’, ‘Merwedekanaalzone’, ‘erfgoed’, ‘diversiteit’, ‘jeugd en jeugdzorg’ en ‘asiel en integratie’ in hun portefeuille. Ook alle Utrechtse wijken waren de afgelopen vier jaar verdeeld onder de wethouders.

Burgemeester

De burgemeester is voorzitter van zowel het college van B en W als de gemeenteraad, maar aan haar functie verandert na de gemeenteraadsverkiezingen niks. De burgemeester wordt namelijk niet gekozen, maar op voordracht van de minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties benoemd door de Kroon (de koning plus ministers). De benoeming van een burgemeester geldt voor een periode van zes jaar en kan vervolgens steeds met zes jaar worden verlengd.

Wil jij DUIC steunen en een prachtig boek met de beste fotografie en verhalen van Utrecht in 2021 ontvangen? Voor 24,95 euro is DUIC in 2021 te bestellen en daarmee steun je direct onze journalistieke werkzaamheden.