Het is volop in het nieuws dezer dagen. PvdA en GroenLinks staan landelijk mogelijk aan de vooravond van een intensievere samenwerking die volgens sommigen onder wie vele prominenten uit beide partijen – onder anderen Job Cohen en Frans Timmermans bij de PvdA en Paul Rosenmöller en Bram van Ojik bij GroenLinks – mag eindigen in een fusie. Als eerste stap spraken de leden zich al uit voor de vorming van een gemeenschappelijke Eerste Kamerfractie na de provinciale Statenverkiezingen van volgend jaar, 77% vóór bij de PvdA, 80% vóór bij GroenLinks. Hoe zit dit in Utrecht?

Utrecht liep in de afgelopen collegeperiode met een PvdA-fractie die bij tijd en wijle fel oppositie voerde tegen het college waarin GroenLinks een vooraanstaande plek innam, enigszins uit de pas met de landelijke trend. Sinds het aantreden van het nieuwe college deze week is de situatie veranderd: nu opereren GroenLinks en PvdA zij-aan-zij vanuit het college. Betekent dit ook dat ze vanaf nu meer samen zullen optrekken en dat de onderlinge verschillen meer op de achtergrond zullen geraken? Zijn de Utrechtse partijleiders blij of zelfs opgelucht dat ze nu weer in de pas lopen met de landelijke ontwikkelingen?

PvdA-leider Rick van der Zweth is zeker lyrisch over het bereikte resultaat. “De drie thema’s waar we samen voor staan, sociaal beleid, betaalbaar wonen en het klimaat, komen er heel sterk uit. Omdat we allebei in het college zitten, zullen we veel dingen voor elkaar krijgen die eerder niet lukten”, zegt hij, want ‘natuurlijk, over de meeste dingen zijn we het eens’. Maar vervolgens toont hij ook veel relativering als het gaat om exclusieve eendracht tussen juist deze twee partijen sinds deze collegevorming. “We trekken sowieso al graag op met GroenLinks, ook met de SP, er zijn meer partijen met een progressieve agenda. Het is vooral fijn voor dingen die je samen kunt bereiken’, zegt hij. En verder: “natuurlijk zijn er verschillen, er moet ruimte zijn om deze af te tasten”. Ook landelijk vindt hij dat eerst moet worden afgetast hoe het gaat: “niemand verlooft zich op de eerste deken”.

Tekst loopt door onder afbeelding

Eerste Kamer

Hij wijst er ook op dat het landelijk alleen nog over Eerstekamerfractie gaat “Het speelt op lokaal niveau nog niet: lokaal zijn de verschillen groter”. Bij dit laatste denkt hij onder meer aan ‘bouwen in Rijnenburg en verdere verdichting. Het woord ‘opluchting’ wil hij zeker niet in de mond nemen. “Zo voelt het niet.” Liever spreekt hij over ‘fijn om samen op te trekken’. “Maar dat probeerden we eerder ook al. Het is niet zo dat het vroeger zulke ingewikkelde posities waren. Er zijn soms verschillen, daar moet je niet krampachtig over doen, dat is gewoon hoe politiek werkt.” Op welk punt dat hij heeft binnengehaald, is hij het meest trots? “De grote investeringen in de meest kwetsbare mensen: we trekken alles uit de kast om ongelijkheid te bestrijden”. Hierbij noemt hij armoedebestrijding, het voorkomen van schulden, investering in het onderwijs en het tegengaan van gezondheidsverschillen. Overigens precies het lijstje dat eerder door Kleinrensink namens GroenLinks werd genoemd als zaken waarover beide partijen grotendeels hetzelfde denken.

Groenlinksleider Julia Kleinrensink begint al meteen relativerend. “Er speelt landelijk het een en ander”, zegt ze, ‘lokaal is er’ buiten het feit dat ‘we nu samen in een coalitie zitten’, ‘niet zoveel  veranderd’. “Het doel is een zo sterk mogelijk links geluid, maar daar waren we al mee bezig”. “We zijn twee partijen die over veel dingen hetzelfde denken, maar op sommige punten verschillen”, zegt ze ook expliciet. “De rollen zijn nu hetzelfde, in de vorige periode niet, maar dat betekent niet dat de partijen nu op alles hetzelfde vinden”. Twee partijen blijven voor haar twee partijen. “We zijn als twee partijen de verkiezingen ingegaan, dan is het niet logisch alles samen te doen, dan hadden we voor de verkiezingen één lijst moeten maken”. Hieruit mag echter niet worden geconcludeerd ‘dat er niets gebeurt’. Er wordt tenslotte samengewerkt in het college, maar ook dat relativeert Kleinrensink, want dat is voor andere coalitiepartners niet anders. “De PvdA is een prettige coalitiepartner, maar dat zijn de andere partijen ook.”

Tekst loopt door onder afbeelding

Impact

Kleinrensink vindt het aan de leden om op landelijk niveau ‘iets te vinden’ van verdere samenwerking, ‘niet aan de lokale fracties’. De voorliggende vraag gaat ook uitsluitend over de Eerste Kamer, zegt ze, niet over de lokale situatie. Echter, ‘de landelijke ontwikkelingen zullen ongetwijfeld hun impact hebben, maar het hangt er ook vanaf wat daar gebeurt’. En daarover is nog veel onzeker. Kleinrensink is overigens niet tegen zo’n verdere samenwerking. Anders dan in de lokale situatie is er volgens haar landelijk nu ‘een momentum’ voor nu de twee partijen daar ‘even groot’ dan wel ‘even klein’ zijn. Maar soms moet je ook een momentum hebben om tot iets te komen, zegt ze. Beide partijleiders zijn het er overigens over eens dat de onderhandelingen in een goede sfeer zijn verlopen. “Ook als er een stevige discussie was, was de sfeer daarna altijd prima”, zegt Van der Zweth.

Wat deden de partijen met hun verschillen?

PvdA en GroenLinks hadden in de afgelopen collegeperiode over diverse kwesties verschillende standpunten. Hoe dan ook moesten ze hierover in het nieuwe college tot overeenstemming komen. Hoe zijn ze hiermee omgegaan? Het belangrijkste verschil, ook volgens henzelf, was woningbouw in Rijnenburg. Voor de PvdA was dit een wezenlijk onderdeel van de bestrijding van de woningnood, GroenLinks was onder alle omstandigheden tegen. Afgesproken is dat hier toch gebouwd gaat worden, maar niet vóór 2035, maar met een op tijd gereed zijnde OV-verbinding, en met het door GroenLinks gewenste permanente energielandschap.

Komt die woningbouw niet wat laat voor de PvdA? Van der Zweth vindt het vooral belangrijk dát er gebouwd gaat worden in Rijnenburg, en dat het een betaalbare duurzame wijk wordt. Nee, het is zeker niet zo dat er niets is veranderd met het oude beleid waarin 2035 ook genoemd werd als mogelijk vroegste bouwdatum en het wordt zeker niet vooruit geschoven, vindt hij, want al in de komende periode gaat men aan de slag met aanspraken op rijkssubsidies en het op tijd gereed hebben van een OV-verbinding, een voorwaarde die de PvdA altijd al stelde. En hij hecht eraan te melden dat er elders in het stad wel eerder gebouwd gaat worden.

Ook heeft zijn partij in tegenstelling tot D66 nooit gezegd dat er in 2025 al begonnen moet worden met de bouw. En GroenLinks, die wilde nog helemaal nóóit bouwen in Rijnenburg? Kleinrensink vindt sowieso opname van Rijnenburg in de Ruimtelijke Strategie voor de periode tot 2040 al een essentiële verandering van beleid en daarmee impliciet een concessie voor Groenlinks. Zij geeft toe dat haar partij hier een compromis heeft gesloten ‘gezien de politieke realiteit’ van voorstanders van Rijnenburg als woonwijk. Maar daartegenover staat voor haar het permanente energielandschap en concrete plannen voor bouwen in de A12-zone en bij het toekomstig station Lunetten-Koningsweg bovenop de deels al geplande Merwedekanaalzone.

Croeselaan

Een volgend heikel punt, vooral voor de PvdA, is de sloop van de Croeselaanwoningen. Die heeft de partij niet kunnen tegenhouden. “Er is driemaal gekozen voor sloop, de derde keer hebben we gezegd, dit is de laatste kans, en maar negen raadsleden stemden tegen sloop”. De politieke situatie is sindsdien niet veranderd, waardoor de PvdA besefte dat er een grens is aan doorvechten, maar daar staat volgens Van der Zweth wel tegenover dat is afgesproken voortaan ‘zeer terughoudend te zijn met sloop’. Het PvdA-verzet is daarmee ‘niet voor niets geweest’, zegt Van der Zweth toch nog met enige trots. Hij heeft de gedupeerde bewoners al gesproken. Die toonden volgens hem begrip en waren ook blij met de belofte voor een ander toekomstig beleid.

Ook was er een verschil van mening over het aantal woningen in de Merwedekanaalzone. GroenLinks wilde er 10.000 woningen, de PvdA 6000 ten bate van de leefbaarheid. Over de exacte aantallen is nog niets afgesproken, ook omdat er nog onderzoeken lopen, zegt Van der Zweth, maar volgens de PvdA’er is wel afgesproken dat er nog eens ‘naar verdichting wordt gekeken’ en ‘dat groei geen doel op zich is’. “Het gaat om een leefbare wijk met goede voorzieningen en niet om aantallen op zich, maar om kwaliteit”, zo lees je nu terug in het ‘verhaal’, aldus Van der Zweth. Kleinrensink is echter niet zo bang dat dit in voor GroenLinks te lage woningaantallen zal resulteren, want voor veel voorzieningen, bijvoorbeeld OV, ‘heb je bepaalde aantallen nodig’.

Sociale huurwoningen

Verder is afgesproken dat er overeenkomstig een langlevende PvdA-wens geen sociale huurwoningen meer worden verkocht. De partij kreeg echter steeds voor in dergelijke absolute bewoordingen gestelde moties bij lange na geen meerderheid, omdat veel partijen, waaronder GroenLinks, van mening waren dat verkoop soms nodig is om de corporaties van voldoende inkomsten te voorzien. Wat is er gebeurd dat het nu wel kan? Eerder werd het door vele partijen niet realistisch geacht, zegt Van der Zweth, ‘nu bepalen wij als politiek wat realistisch is’. Bij hoge uitzondering mogen er overigens nog wel woningen worden verkocht, maar dit alleen met uitdrukkelijke toestemming van het college.

Kleinrensink zegt dat GroenLinks zich in deze formulering kon vinden omdat de partij ook altijd al tegen de verkoop van sociale huurwoningen was. Alleen vond men dat in sommige situaties, bijvoorbeeld in Overvecht, wel wenselijk om een meer gemengde bevolkingssamenstelling in een wijk te verkrijgen. Hierbij stelde men volgens Kleinrensink wel als eis dat dit elders met extra sociale huur gecompenseerd moet worden. Maar aangezien dit laatste niet gebeurt, ‘is er eigenlijk niet veel verschil, behalve dat we het nu echt gaan doen’. Ook speelden volgens haar bij het niet steunen van PvdA-moties over het nooit verkopen van huurwoningen bij GroenLinks coalitieafspraken een rol.

En dan is er nog de Maliebaan. GroenLinks wilde een autovrije promenade op de middenbaan naar een idee van de ‘groep Van Rossem’, de PvdA, met dezelfde Maarten Van Rossem als lijstduwer overigens, zag meer in het ‘bewonersplan’ van aanwonende Caspar Mol voor een fietsstraat met auto’s in het midden. Welnu, hierover is niets afgesproken. De besluitvorming is er reeds ‘doorheen’, zegt GroenLinks, en volgens de PvdA ‘hoeft niet alles dichtgetimmerd te zijn’.