Eens in de vier jaar vinden in Nederlandse gemeenten verkiezingen plaats. Dit jaar is het weer zo ver en mogen we op 21 maart 2018 naar de stembus. In de komende maanden zullen de Utrechtse politieke partijen laten horen waar zij voor staan. Maar hoe zit het ook al weer met die verkiezingen? We zetten het op een rij.

Onderstaande tijdlijn wordt de komende maanden aangevuld met meer informatie.

Wie mogen er stemmen?

Stemrecht hebben alle Nederlanders van 18 jaar en ouder. Ook andere EU-onderdanen als ze in Nederland wonen en ook niet-EU-onderdanen die langer dan vijf jaar (legaal) in Nederland verblijven mogen stemmen. Bij de Tweede Kamerverkiezingen werkt dat bijvoorbeeld anders: dan is het kiesrecht uitsluitend voorbehouden aan Nederlanders.

Utrecht telt 269.156 kiesgerechtigden voor de gemeenteraadsverkiezing. Die kunnen terecht bij 180 reguliere stembureaus en 3 mobiele stembureaus. Die bureaus gaan op 21 maart om 7.30 uur open en sluiten om 21.00 uur.

Op 7 februari worden de definitieve locaties van de stembureaus bekendgemaakt.

Waar stemmen we voor?

Tijdens de gemeenteraadsverkiezingen mogen alle kiesgerechtigden stemmen voor een nieuwe gemeenteraad. Utrecht telt, als grote gemeente, 45 raadsleden. Politieke partijen in de stad stellen kandidatenlijsten samen waaruit Utrechters vervolgens hun keuze kunnen maken. Op basis van het aantal stemmen wordt een nieuwe gemeenteraad gevormd.

De nieuwe gemeenteraad heeft als eerste taak het benoemen van het ‘dagelijks bestuur’. Dat betekent dat een nieuw college en daarmee de nieuwe wethouders wordt gekozen. Het college van burgemeester en wethouders (B&W) zorgt voor de financiën in de gemeente en iedere wethouder krijgt bovendien een eigen taakgebied. Verschillende taakgebieden (of portefeuilles) zijn in Utrecht momenteel bijvoorbeeld: werk en inkomen, financiën, verkeer en mobiliteit, cultuur of openbare ruimte en groen.

Het college moet zich verantwoorden aan de gemeenteraad. De gemeenteraad kan aandringen op wijziging van plannen en heeft uiteindelijk zelfs de mogelijkheid om een wethouder weg te sturen. De grootste partij na de verkiezingen neemt over het algemeen het voortouw voor de onderhandelingen van het nieuwe college.

Helemaal direct het dagelijks bestuur kiezen is dus niet mogelijk tijdens de gemeenteraadsverkiezingen. Wel is door de samenstelling van de gemeenteraad indirect veel invloed van burger op beleid mogelijk.

Overigens wordt de burgemeester benoemd en niet gekozen. De raad kan een burgemeester, in tegenstelling tot wethouders, dan ook niet ontslaan. Wel mag de gemeenteraad een kandidatenlijst naar de minister sturen als de functie weer vacant is. De termijn van een burgemeester is 6 jaar en de Utrechtse burgemeester Jan van Zanen begon op 1 januari 2014. Hij blijft dus wel even zitten.

Wat doet de gemeenteraad?

De gemeenteraad vertegenwoordigt inwoners en staat (als het goed is) nauw in contact met die inwoners en organisaties in de stad. Ook stelt de gemeenteraad de begroting vast en benoemt en ontslaat wethouders.

Vervolgens neemt de raad besluiten over voorstellen en andere onderwerpen. Ook worden debatten georganiseerd voor de raad om een mening te vormen en een besluit te nemen. Elk gemeenteraadslid heeft een even zware stem. Beslissingen worden genomen bij meerderheid van stemmen.

Een belangrijk moment voor de raadsleden in een gemeente is de bespreking van de begroting. De raad stelt de begroting vast die door het college van B&W is voorgesteld. De raad bespreekt die uitgaven en bezuinigingen en stelt de begroting vervolgens vast.

Raadslid is geen volledige baan en wordt vaak gecombineerd met een andere baan. Wel krijgt een raadslid een vergoeding voor de bezigheden. Het kan dan ook erg tijdrovend zijn om raadslid te zijn.

Planning verkiezingen 2018

Tot 27 december 2017 hebben politieke groeperingen zich kunnen registreren als partij. Alle deelnemende politieke partijen worden definitief bekendgemaakt op 9 februari.

22 januari: Laatste dag ontvangst waarborgsom voor kandidaatstelling
5 februari: Dag kandidaatstelling
9 februari: Openbare zitting Centraal Stembureau
21 maart: Gemeenteraadsverkiezingen (gecombineerd met een landelijk referendum)
21 maart: Uitslagenavond
22 maart: Overleg met lijsttrekkers gekozen politieke partijen
29 maart: Installatie nieuwe gemeenteraad
30 maart: Start inwerkprogramma nieuwe gemeenteraad

Utrechtse deelnemers

Op 9 februari 2018 om 16.00 uur worden de kandidatenlijsten vastgesteld en de lijsten genummerd. Momenteel is in ieder geval duidelijk dat D66, GroenLinks, VVD, PvdA, SP, CDA, Stadsbelang Utrecht, ChristenUnie, Student & Starter, Partij voor de Dieren en de Piratenpartij meedoen en zijn er ook een aantal nieuwe inschrijvingen genoteerd. Zo zal bijvoorbeeld de PVV in Utrecht ook een kieslijst presenteren en is ook DENK Utrecht een optie op de lijst.

Welke partijen zich verder allemaal definitief verkiesbaar stellen en met welke mensen dat zal zijn is dus nog even afwachten.

Hoe is het nu in Utrecht?

De opkomst van de gemeenteraadsverkiezingen in Utrecht in 2014 was 54,2%. Daarvan gingen de meeste stemmen naar D66 Utrecht met in totaal 13 zetels. GroenLinks (9 zetels) is de tweede partij in de stad. Daarna komen de VVD (5), de PvdA (5), de SP (4), het CDA (3) en de ChristenUnie (2).

Nieuwkomers waren in 2014 Stadsbelang Utrecht (2 zetels) en Student & Starter (1) en de Partij voor de Dieren (1). Zeven andere deelnemers aan de verkiezingen haalde onvoldoende stemmen en hebben geen zetel gekregen.

De partijen van D66, GroenLinks, VVD en SP vormen de coalitiepartijen in Utrecht. Zij hebben na de verkiezingen in 2014 een verbond gesloten. De oppositie bestaat zodoende uit de PvdA, CDA, Stadsbelang Utrecht, ChristenUnie, Student & Starter en Partij voor de Dieren.

De samenstelling van het college van B&W bestaat nu uit burgemeester Jan van Zanen en wethouders Victor Everhardt (D66), Jeroen Kreijkamp (D66), Lot van Hooijdonk (GroenLinks), Kees Diepeveen (GroenLinks), Kees Geldof (VVD) en Paulus Jansen (SP).

Referendum

En dan nog even dit. Tegelijk met de gemeenteraadsverkiezing is er een raadgevend referendum. Mensen kunnen dan voor of tegen de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) stemmen. De initiatiefnemers voor het referendum vinden onder andere dat teveel gegevens van burgers worden opgeslagen door inlichtingendiensten.

Op het kaartje hieronder zijn de verschillende plekken waar kan worden gestemd zichtbaar. De lijst wordt later definitief gemaakt.