Dat de politie geweld heeft gebruikt bij de protesten van pro-Palestijnse demonstranten in Utrecht is duidelijk. Maar was dit geweld proportioneel? En hadden die demonstraties eigenlijk wel opgebroken moet worden? Die vragen stonden centraal tijdens een spoeddebat in de gemeenteraad van Utrecht.

De oorlog in Gaza zorgt ook in de Utrechtse samenleving voor veel emoties en spanningen. De afgelopen maanden zijn er al tal van demonstraties geweest en de intensiteit van studentenprotesten is afgelopen weken toegenomen. Op verschillende momenten kwam het tot bezettingen van universiteitsgebouwen.

Op 7 mei werd de binnenplaats van de Universiteitsbibliotheek bezet en op 8 mei een universiteitsgebouw aan de Drift. Op 15 mei werden vervolgens een gebouw aan het Janskerkhof bezet. De demonstranten waren vreedzaam, maar weigerden wel meermaals vorderingen op te volgen van de universiteit en de politie. Alle drie de keren werd uiteindelijk de Mobiele Eenheid opgeroepen.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Tal van studenten en docenten menen dat het optreden van de autoriteiten niet in proportie is geweest. Demonstranten zijn geslagen met knuppels, over de grond gesleept en er is pepperspray gebruikt. Ook menen de betogers dat de demonstraties helemaal niet opgebroken hadden moeten worden. Opvallend is dat de lezing van de demonstrerende studenten en docenten haaks staat op het verhaal van burgemeester en politie. Die spreken van proportioneel optreden en de grenzen van het demonstratierecht.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Het was voor de gemeenteraad aanleiding om een spoeddebat te houden. Vorige week donderdag was het eerste gedeelte tijdens de commissievergadering, en donderdag 6 juni was de afronding.

Met name DENK en BIJ1, maar ook andere partijen als GroenLinks en Student & Starter, waren kritisch. Kritisch op het opbreken van de demonstraties en kritisch op het handelen van de politie. De partijen vroegen zich af waarom een geweldloze demonstratie – zoals de bezetting van het binnenterrein van de universiteitsbibliotheek – überhaupt beëindigd moest worden.

Tekst gaat verder onder afbeelding

‘Vreedzaam protest’

Fractievoorzitter van BIJ1, Stevie Nolten, zei onder meer: “Wat hier in de stad gebeurt kan echt niet.” Ze noemde het ‘verwerpelijk’ dat de rechten van de demonstranten zijn geschonden en het ‘vreedzame protest’ is opgebroken. “Utrecht BIJ1 staat pal naast deze demonstranten, zowel hun inhoudelijke boodschap als hun democratische rechten.” Volgens Nolten hebben de autoriteiten gekozen voor de belangen van de universiteit, en niet voor de belangen van het demonstratierecht.

Nolten riep de burgemeester op om excuses te maken. Ook wees de BIJ1-fractievoorzitter op een schrijven van Amnesty International, waarin staat dat ook het bezetten van universiteitsgebouwen onder het demonstratierecht valt en dat de politie geen geweld zou moeten inzetten tegen vreedzame demonstranten. “Enkel het niet volgen van de huisregels is geen grond voor het inperken van het demonstratierecht.”

Tekst gaat verder onder afbeelding

Mahmut Sungur, fractievoorzitter van DENK Utrecht: “Het is meer dan terecht dat studenten van de Universiteit Utrecht opstaan om te demonstreren.” Verder zei Sungur: “Wij zijn van dichtbij getuige geweest van hoe er door de politie flink is ingeslagen op deze vreedzame demonstranten, wij zijn getuige geweest van beledigingen door agenten richting demonstranten […] dit doet flink afbreuk aan het vertrouwen in de politie en de gemeente.”

Waar BIJ1 en DENK ook in grote woorden steun uitspraken voor de motieven van de demonstranten, wilden andere partijen dat juist minder bij het debat betrekken. Het debat zou zich vooral moeten richten op het demonstratierecht en het optreden van de autoriteiten. Zo vroeg Maarten Koning van D66 aan Sungur of er onderscheid gemaakt moet worden tussen het optreden van de autoriteiten en het onderwerp waarover gedemonstreerd wordt, en haalde als voorbeeld de anti-abortusdemonstranten en koranverbrandingen aan. Sungur wees erop dat de veiligheidsdiensten nu eenmaal afwegingen moeten maken, en meent dat er nu de verkeerde afwegingen zijn gemaakt.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Mahaar Fattal, raadslid van GroenLinks: “Wij delen volledig de zorgen van de studenten en docenten […] Utrecht is een mensenrechtenstad en het recht op demonstreren moet hier dan ook heilig zijn. Demonstraties zijn niet altijd rustig en stil, ze zorgen voor reuring.”

Fattal zei ook dat er verkeerd gehandeld is bij het beëindigen van de demonstraties, maar was wel minder hard in haar woorden dan DENK en BIJ1. “Het demonstratierecht is niet eindeloos, er zitten grenzen aan.” Fattal meent wel dat de autoriteiten anders hadden moeten handelen, er had meer de-escalatie moeten plaatsvinden. “Maar ik zit hier niet om de politie zwart te maken, maar om de burgemeester kritisch te bevragen.”

Tekst gaat verder onder afbeelding

VVD en CDA hadden duidelijk een ander geluid, zij gaven ook aan dat het demonstratierecht een groot goed is, maar dat er grenzen aan zitten en dat het dan aan de autoriteiten is om een afweging te maken en eventueel op te treden. Raadslid Bert van Steeg van het CDA vroeg kritisch aan BIJ1 en DENK welke fouten er nou precies waren gemaakt in werkwijze van de autoriteiten. Hij wees erop dat er gedemonstreerd kon worden, maar dat er op een gegeven moment gevorderd werd om te vertrekken. “Dan kan je de politie toch niet verwijten dat ze ook uiteindelijk moeten optreden?”

Tekst gaat verder onder afbeelding

Tess Meerding, fractievoorzitter van de VVD, sprak haar waardering uit voor de politie: “Ik wil een woord van dank uitspreken aan de politie. Politiemensen staan dag en nacht voor ons klaar, om de stad veilig te houden. Soms met gevaar voor hun eigen veiligheid, zoals bij de demonstratie waar we vandaag over spreken.”

Reactie burgemeester

Burgemeester Dijksma verdedigde haar eigen optreden tijdens de demonstraties en ook dat van de politie. “Demonstraties mogen schuren en er mag reuring ontstaan.” Ze wees er op dat er een verschil is tussen een demonstratie in de openbare ruimte en betogingen in gebouwen. Dan komt eerder het Openbaar Ministerie om de hoek kijken om de beslissingen te nemen, dan dat de burgemeester als eindbaas optreedt.

Tekst gaat verder onder afbeelding

De burgemeester benadrukte wel meermaals dat het demonstratierecht een groot goed is, waar in Utrecht heel veel aandacht en ruimte voor is. Ook in gebouwen is er in beginsel gewoon de mogelijkheid om te demonstreren. Maar als een pandeigenaar verlangt een gebouw op een gegeven moment te sluiten en dat niet zelfstandig lukt, dan kan daarbij de hulp van de politie worden ingeroepen.

De universiteit zou de normale sluitingstijden hebben gehanteerd van de gebouwen, en daarna aangifte hebben gedaan van bezetting. Daarbij zou de universiteit en de politie meermaals gevorderd hebben om het gebied te verlaten. Als daar geen gehoor aan gegeven wordt kan er uiteindelijk dwang en geweld worden gebruikt. De burgemeester wees er ook op dat de universiteit tijdens de bezettingen de dialoog heeft opgezocht met de betogers, maar dat dit niet altijd ergens toe leidde.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Politiegeweld

Wat vooral bleef staan is het opvallend grote verschil tussen hoe demonstranten, maar ook de politieke partijen, de mate van politiegeweld hebben ervaren. Waar demonstranten en ook sommige raadspartijen spreken van excessief geweld, spreken andere partijen en de burgemeester hier niet van. Hier is duidelijk geen consensus over en dat kwam in het debat meermaals naar voren.

De burgemeester zei dat er niet moedwillig twee verhalen zijn over de mate van proportionaliteit, er is geen ‘cover-up’ van overmatig politiegeweld. Eerder wees burgemeester Dijksma er al op dat het optreden volgens haar signalen de-escalerend en proportioneel was.

De burgemeester zei geen twijfels te hebben over de inzet van de politie en ziet ook geen reden om excuses aan te bieden, maar ze zei wel in gesprek te willen met betogers die politiegeweld hebben ervaren. Daarbij benadrukte ze dat er ook procedures zijn om disproportioneel politiegeweld aan de kaak te stellen, mocht dat gebeurd zijn. Het Openbaar Ministerie kan eventuele aangiftes van demonstranten beoordelen, ook zijn er klachtenprocedures mogelijk bij de politie.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Debat op 6 juni

Tijdens het debat op donderdag 6 juni werden er wederom harde worden geuit over het onderwerp. Ook werd er gestemd over verschillende moties en amendementen. Zo was er een motie waarmee werd opgeroepen om geen zogenoemde romeo’s meer in te zetten in Utrecht. Romeo’s zijn leden van de politie die zich in gewone kleding mengen onder betogers om zo specifieke demonstranten uit de groep te kunnen arresteren. Deze motie van BIJ1 kon alleen op steun van DENK en Partij voor de Dieren rekenen.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Dan was er nog een motie over de leus From the river to the sea, Palestine will be free, die door verschillende mensen anders wordt geïnterpreteerd. DENK ziet graag dat er een actieve lobby komt om te voorkomen dat deze leus strafbaar wordt. De vergadering werd tijdelijk geschorst na het het uitspreken van deze leus door Sungur. David Bosch van UtrechtNu! sprak over ‘antisemitische termen’. Sungur meent juist dat de leus staat voor gelijkwaardige rechten. De motie kon alleen op steun rekenen van BIJ1, EenUtrecht en Partij voor de Dieren

Een motie van DENK en BIJ1 om te pleiten voor erkenning van Palestina bij het Rijk en in de gemeentelijke communicatie voortaan niet meer te spreken over de Palestijnse gebieden, maar Palestina, behaalde wel een meerderheid met steun van D66, EenUtrecht, GroenLinks, Partij voor de Dieren, PvdA en Student en Starter.

Een andere motie die een meerderheid behaalde riep de gemeente op om in gesprek te gaan met de universiteit over de richtlijnen die de onderwijsinstelling heeft gemaakt voor demonstraties, die richtlijnen zijn namelijk een stuk strenger dan het demonstratierecht.