De bewoners zijn vertrokken en de huizen al met de grond gelijkgemaakt. Aan de Ivoordreef in Overvecht is het stof neergedaald na de sloop eerder dit jaar van de 10-hoog-flat. Maar het plan voor de nieuwe inrichting van het gebied doet spreekwoordelijk nog steeds het stof opwaaien. Meer dan 120 bomen, waarvan de meeste ouder dan vijftig jaar zijn, moeten er gekapt worden. Het is een project met conflicterende belangen.

“Bebouwing staat dichter op de Einsteindreef”, dat ene zinnetje in een document uit 2005 kan gebruikt worden om te verantwoorden waarom er in 2023 gekapt en gebouwd gaat worden. Zo zwart-wit is het niet, maar toch wordt ook tijdens de behandeling van het plan in de gemeenteraad teruggeblikt naar dat ene zinnetje. Want dat zinnetje uit de Ruimtelijke Visie Overvecht maakte toen al duidelijk dat een deel van de groenstrook mag verdwijnen.

Maar eerst even het plan. Aan de Ivoordreef ligt nu een kaal stuk grond, maar een paar maanden geleden stond hier nog een flat van tien verdiepingen van Bo-Ex. De 174 sociale huurwoningen zijn gesloopt om plaats te maken voor 159 nieuwe sociale huurwoningen, 74 middenhuur-appartementen en 74 koopwoningen. Er komen dus minder sociale huurwoningen, maar wel meer andere typen woningen. In totaliteit gaat het aantal woningen omhoog. Voor de rest komt er ook nog een parkeergarage en moet de openbare ruimte ‘prettiger’ worden.

“Het plan komt tegemoet aan de grote vraag naar woningen in de stad”, laat een woordvoerder van de gemeente Utrecht weten. “Er stonden 170 woningen en er komen er meer dan 300 terug.  Met dit programma komt er een mix aan woningen, waar het voorheen alleen sociale huurwoningen waren. De mix van woningen draagt bij aan de ambitie om voor Overvecht een divers woningaanbod te realiseren. Daarnaast wordt het een autovrij gebied gericht op ontmoeten, bewegen en is er straks op meerdere plekken ruimte om te spelen. De straten worden zo groen mogelijk ingericht en daarnaast komen er groene daken en groene gevels. De bestaande flat is circulair gesloopt en een aantal elementen wordt zichtbaar hergebruikt in de nieuwbouw. Het project is een voorbeeldproject op het gebied van circulariteit.”

Om alle huizen binnen het project te kunnen bouwen moeten er wel een hoop bomen gekapt worden. De sociale huurwoningen en middendure huurwoningen komen namelijk dichter op de Einsteindreef te staan. Zo’n zestig bomen zijn al met de grond gelijkgemaakt en als de gemeenteraad donderdag instemt met het bestemmingsplan volgen er nog zo’n 67 bomen. De groene zone langs de Einsteindreef moet er dan aan geloven.

Ontwikkeling van de plannen

Wie in de papieren duikt kan lezen dat deze bouwplannen er al langer aan zaten te komen. In 2005 werd in de Ruimtelijke Visie Overvecht gesproken over dichter bouwen op de Einsteindreef en in 2009 in het Gebiedsplan de Gagel is ook te vinden dat het bouwblok aan de Ivoordreef gesloopt gaat worden en dat er koopwoningen en appartementen terugkomen. Dan blijft het wel langere tijd stil. In 2016 volgt het startdocument waarin nog niet veel concreets te vinden is over het behoud van groen. Maar wie naar de plattegrond van het gebied in het document kijkt ziet wel al duidelijk dat de nieuwbouw een flink stuk van het groen aan de Einsteindreef afsnoept. In 2018 volgt een nieuw Groenstructuurplan voor heel Utrecht, waarin juist staat dat het groen bij de Einsteindreef versterkt moest worden.

Dan volgt later in 2018 voor het eerst een concreter plan, dat wordt echter ook weer snel van tafel geveegd omdat het toen niet financieel haalbaar was. Er werd doorgewerkt aan een nieuw ontwerp. In 2021 volgt de bouwenvelop, een document waarin de verdere kaders voor het plan staan. Dit is ook het moment dat de gemeenteraad er voor het eerst over gaat vergaderen. Meteen werd duidelijk dat niet iedereen blij was met het kappen van bomen. Er werden verschillende moties ingediend. Ook GroenLinks wilde toentertijd dat er werd gekeken naar alternatieven en diende een motie in waarmee het plan terug naar de tekentafel moest om te kijken hoe er bomen behouden konden blijven. Maar er was geen meerderheid. De meeste partijen wilden niet dat er vertraging zou komen omdat er snel behoefte is aan meer betaalbare woningen.

Tekst loopt door onder de foto

Donderdagavond gaat er gestemd worden over het bestemmingsplan, als een meerderheid van de raad instemt, dan rest niks anders dan de kettingzaag en gaan de bomen om. Het plan werd recent nog in de raad besproken, en dat ging er bij vlagen emotioneel aan toe. De discussie blijft zich richten op het groen, maar ook het type woningen, de rol van de gemeenteraad en de mate van participatie kwamen aan bod. Wat verschillende partijen vooral steekt is dat er eigenlijk niks meer veranderd kan worden aan het plan waar donderdag over gestemd gaat worden, want grote veranderingen zouden mogelijk zorgen voor jaren vertraging. Dat is in tijden van een woningcrisis een zware last.

Kritiek

De kap van de bomen is wellicht het meest aansprekende punt van kritiek. Omwonenden en actiegroep Extinction Rebellion organiseerden eerder al een demonstratie, er werd een petitie overhandigd en ingesproken op de plannen. Wijkplatform Overvecht schreef: “Niet alleen verdwijnen de volwassen bomen die de Einsteindreef zijn lommerrijke kwaliteit geven, maar ook denken we dat het profiel van de Einsteindreef dermate zal vernauwen dat deze stedenbouwkundige (en cultuurhistorische) kwaliteiten onder druk komen te staan.”

Partij voor de Dieren is een van de grote criticasters van het project. Als het aan raadslid Maarten van Heuven ligt gaat het ontwerp terug naar de tekentafel. “Het is een slecht plan. We zien vaker dat ze een gebied dat herontwikkeld moet worden, gewoon als een leeg vlak zien. En niet als een gebied met aanwezige bomen en ander groen.” Volgens Van Heuven gaat het argument dat er woningnood is, en daarom snel gebouwd moet worden, ook niet op. “We kunnen veel bomen behouden door het perceel anders te gebruiken.” Van Heuven is ook kritisch op het gegeven dat het plan pas in een heel laat stadium in de raad werd besproken. “Waarom is er nooit eerder aan de noodrem getrokken? In een tijd van een biodiversiteitcrisis en klimaatcrisis moeten we niet dit soort volwassen bomen gaan kappen. Zijn ze de bomen gewoon vergeten?”

Volgens Van Heuven waren de plannen al zo vergevorderd dat de raad er geen invloed meer op had, wijzigingen zouden financieel niet meer haalbaar zijn of zouden jaren vertraging opleveren. “Wat is nog de waarde van het besluit van de gemeenteraad over het bestemmingsplan als de raad geen enkele andere keuze heeft dan precies instemmen met het voorstel.” We mogen alleen tekenen bij het kruisje, zei hij gekscherend. Ook zou de participatie volgens omwonenden onvoldoende zijn geweest: “Het was op het niveau wipkip.” Concluderend zegt Van Heuven: “We hopen dat een bouwplan als dit nooit meer voorgelegd wordt. Als raad zijn we nooit in staat geweest om de plannen bij te sturen.”

Onvoldoende afstemming

Dat het een ingewikkeld plan is, daar waren de meeste partijen het wel over eens. En dat de raad er eigenlijk nog maar weinig over te zeggen heeft, dat klonk ook vaker. Raadslid voor ChristenUnie, Rik van der Graaf: “Het liefst redden we elke boom in deze stad, maar we zien ook een enorme wooncrisis. We hebben elke woning keihard nodig. Daarom weegt dat argument voor ons zwaarder.” Meike Hellevoort van GroenLinks noemt het plan op punten goed: “Maar het feit dat er veel bomen gekapt gaan worden geeft ons wel buikpijn.” En hoewel GroenLinks vorig jaar wilde dat er opnieuw naar het ontwerp van het plan gekeken zou worden, lijkt de partij nu voor het plan te gaan stemmen. “Gezien de grote woningnood kunnen we het ons niet veroorloven om nog meer te vertragen.” Wel klonk er ook vanuit Hellevoort kritiek op het proces. Eerder schreef ze: “We willen in Utrecht én meer betaalbare woningen én meer groen. Daarvoor moeten verschillende beleidsprocessen en visies heel goed op elkaar afgestemd worden. Dat is hier onvoldoende gebeurd. Ook moeten bewoners sneller en beter betrokken worden bij de besluitvorming.”

Tekst loopt door onder de foto

Ook Gertjan te Hoonte van de VVD heeft bedenkingen bij het plan, maar zegt ook nu geen alternatieven meer te zien. “Maar dit moet bij toekomstige plannen echt anders. We moeten aan de voorkant van de plannen als raad weten wat de kavel is, wanneer we daar over spreken en wanneer we dat doen.” Volgens Rick van der Zweth van de PvdA duurt het maken van de plannen veel te lang. Hij verwijst daarbij naar afspraken uit 2005. “Het plan verliest nu steun in de wijk. Die bomenkap komt echt uit een andere tijd, dat zou je nu anders doen. Maar het heeft hele grote gevolgen als je daar nu een heel ander plan op wil leggen.” Hij wees ook op de noodzaak om snel betaalbare woningen te bouwen op deze plek in Overvecht. “Een plan met 75 procent betaalbare woningen steunen wij wel.”

DENK uitte onder meer kritiek op de kleine sociale huurwoningen, volgens Utrecht Solidair moet er gesproken worden over ‘kippenhokken’. De partij van Yvonne Hessel is net als EenUtrecht ook erg kritisch op de mate van participatie van bewoners.

Weinig participatie

Susana Casas Valle is lid van het Wijkplatform Overvecht en is kritisch op het plan en de mate van participatie. Ze heeft meerdere bijeenkomsten bijgewoond. “Tijdens de eerste bijeenkomst in 2020 was het nog helemaal niet duidelijk dat het plan ten koste zou gaan van 126 bomen. Er werd alleen in hoofdlijnen gesproken.” Er werd vervolgens wel een klankbordgroep opgericht, die door de ontwikkelaar en gemeente mee werden genomen in de plannen. “Wat ik van hen begrijp is dat het dan gaat echt gaat over een voetbalveld, schommels en een glijbaan.” Volgens Casas Valle kwam pas in 2021 via de media naar buiten dat er zoveel bomen gekapt zouden worden. Concluderend zegt ze dat het voelt alsof het college en de ontwikkelaar gewoon een plan hebben gepresenteerd dat in beton gegoten was. “Als omwonenden hebben we er geen invloed op gehad. Ik vind dat mensen echt moeten kunnen participeren. Als dat gebeurd was, lag er nu een heel ander plan.”

Een andere betrokken omwonende is Veerle van Dieren. Zij maakt de vergelijking met de herontwikkeling van de Maliebaan. Daar zijn kaders gesteld door de raad en zijn er verschillende varianten uitgewerkt samen met bewoners. Van Dieren: “Aan de Ivoordreef was nooit iets te kiezen, ook niet door de klankbordgroep die bij het proces betrokken was. Waar deze groep wel over mee mocht denken was de manier waarop de ontwikkelaar met de buurt communiceerde over het plan.” Het steekt Van Dieren ook dat de sociale huurwoningen veel kleiner worden, en dat juist de sociale huurwoningen langs de weg komen te staan ‘om zo als geluidsbuffer te fungeren voor de koopwoningen erachter’. “De bomen zijn juist nu ook een prima geluidsbuffer.”

Verder schreef Van Dieren in een brief aan de gemeenteraad: “Na de presentatie van de bouwenvelop in 2021 bleek dat van deze bomen zo goed als niets overbleef. Het plan was in een te vergevorderd stadium om nog gewijzigd te kunnen worden. Het participatieproces was netjes afgevinkt. Hoe kan je spreken van een eerlijk proces als er nooit duidelijk is gemaakt wat er op het spel stond?” De gemeente Utrecht laat via een woordvoerder weten dat er uitgebreid geparticipeerd is, en niet alleen over de ‘wipkip’. Maar, zo wordt ook toegegeven, bewoners hadden geen doorslaggevende stem in het grote ontwerp en het wel of niet kappen van de bomen. Wel zou er door de inzet van bewoners meer ruimte zijn gekomen voor sport en spel, is er gekeken naar parkeren, is de toekomstige veiligheidssituatie besproken en is er gezamenlijk gekeken naar groencompensatie.

Tekst loopt door onder de foto

Over die groencompensatie, voor elke gekapte boom moet er één terugkomen. Het nieuwe woonbuurtje wordt over het algemeen ook een stuk groener, staat in het plan. Echter is er in de buurt niet genoeg ruimte om elke boom te compenseren, dat gebeurt dan wel in de omgeving. Naast de herplantplicht van elke gekapte boom wordt er nog eens 500.000 euro uitgetrokken voor extra groencompensatie.

‘Heroverweging niet wenselijk’

Dan naar verantwoordelijk wethouder Lot van Hooijdonk. Zij verdedigde het plan in de gemeenteraad eerder deze maand. De wethouder gaf zelf ook toe dat het proces beter had gekund, en dat er inderdaad conflicterende belangen zijn. Ze haalde de Ruimtelijke visie uit 2005 aan, waarin toen al stond dat de groenstrook versmald zou worden. Maar ze gaf ook toe dat in het Groenstructuurplan uit 2018 weer wat anders staat. “Dat is destijds onvoldoende expliciet gesignaleerd.” Van Hooijdonk zei dat het beter was geweest als het project behandeld was via een andere trap van het Utrechts planproces, daarmee zou de raad beter geïnformeerd zijn. Toen de bouwenvelop in 2021 gepresenteerd werd, was een meerderheid van de gemeenteraad voor, en haalden moties om terug naar de tekentafel te gaan geen meerderheid. “Dat is ook een opdracht aan het college geweest, doorgaan betekende een bestemmingsplan maken en ter inzage leggen.”

Dat is nu dus gedaan. In het raadsvoorstel waar donderdag over gestemd gaat worden komt ook de belangenbotsing tussen woningbouw en bouwen in het groen aan de orde. “Zowel in de Ruimtelijke Visie Overvecht en in het gebiedsplan de Gagel is een smallere groenstrook opgenomen. De keuze is destijds gemaakt op basis van stedenbouwkundige uitgangspunten, zoals het verminderen van de barrière-werking en het versterken van de verblijfsfunctie van de Einsteindreef. Omdat het project al in een vergevorderd stadium is, is een heroverweging nu niet wenselijk.” Het zou overigens ook niet financieel haalbaar geweest zijn om veel meer bomen te behouden, want daarmee konden er ook minder huizen gebouwd worden.