Het prijswinnende ontwerp van het Universiteitsmuseum gaat ten onder aan zijn eigen succes. Het museum is in zijn huidige vorm gebouwd met de ambitie 25.000 bezoekers per jaar te trekken, maar vorig jaar kwamen er 75.000 mensen op af. Vanaf maart zijn er twee jaar helemaal geen bezoekers, want het museum gaat dicht voor een grondige verbouwing. De unieke gevel gaat gesloopt worden, daar is niet iedereen blij mee.
Directeur Paul Voogt loopt trots door het museum, bij een zwart-wit foto van een vrouw blijft hij staan. “Dit is Johanna Westerdijk, de eerste vrouwelijke hoogleraar in Nederland, benoemd hier aan de Universiteit Utrecht.” Voogt is directeur van het Universiteitsmuseum aan de Lange Nieuwstraat in het centrum van de stad. Hij werkt al meer dan vijftien jaar in verschillende musea in Nederland, maar ook in Kenia en op het eiland Zanzibar.
De laatste tijd loopt hij met een ander gevoel door het museum. “Het is een fantastisch jaar geweest voor ons, we hebben een recordaantal bezoekers gehad. Meer dan 75.000 mensen zijn op bezoek geweest. Dat heeft ook een keerzijde. In de kerstvakantie zagen we bijvoorbeeld, als er vijf- á zeshonderd mensen op een dag kwamen – ook allemaal op hetzelfde moment uiteraard – dat er tot buiten een rij stond.” De directeur staat in de entreehal als hij zijn armen spreidt, hij kan bijna beide muren aanraken. “Als je de ingang ziet, dan begrijp je dat dit zo niet meer kan. Ook binnen in het museum is het vaak veel te druk op de populaire plekken. Het is belangrijk dat we gaan verbouwen.”
Het museum gaat op twee manieren veranderen. Ten eerste is het straks vanbinnen niet meer te herkennen. En ook krijgt de identiteit van het museum een moderniseringsslag. “Het wordt op totaal andere leest geschoeid”, zegt Voogt. “Nu zijn we nog een wetenschapsmuseum; we verklaren verschillende wetenschappelijke fenomenen – bijvoorbeeld waarom een appel naar beneden valt als die losraakt van een boom. Daarbij leggen we uit wat zwaartekracht is en schetsen we de geschiedenis van deze theorie aan de hand van Newton. Maar we willen een onderzoeksmuseum worden. In het nieuwe museum willen we bezoekers veel meer meenemen in wat het betekent om onderzoek te doen. Want dát is wat we hier doen aan de universiteit. En dat willen we laten zien door mensen te laten participeren bij het onderzoek, dat heet ook wel citizen science. Leuk voor de bezoekers en goed voor de wetenschap.”
Het museum heeft hier al ervaring mee. “In 2016 hebben wij het ArcheoLab gehad. Elke dag stond hier een archeoloog samen met bezoekers archeologische vondsten te sorteren. Er is toen een hoeveelheid werk verzet waar anders jaren voor nodig waren geweest. En het publiek vond het leuk om erbij betrokken te worden.”
Terug bij het portret van Johanna Westerdijk vertelt Voogt: “Zij deed onderzoek naar plantenziekten en dan vooral naar schimmels. Westerdijk verzamelde schimmels en hield ze levend, zodoende heeft ze een hele grote collectie aangelegd. Die is uitgegroeid tot een enorm instituut op de Uithof met de grootste schimmelcollectie ter wereld. Het instituut is nog steeds op zoek naar nieuwe schimmels. Dus het afgelopen jaar gaven wij aan bezoekers een onderzoekskit mee waarmee ze in hun eigen tuin monsters konden nemen, die ze vervolgens konden opsturen naar het instituut op de Uithof. Daar werd onderzocht werd of er nieuwe schimmels tussen zaten. Dit bleek meerdere keren het geval! Die zijn vernoemd naar de vinders ervan.” Hij benadrukt wat dat inhoudt: “Dat over de hele wereld hún namen door wetenschappers worden gebruikt. Onze bezoekers komen dus in de wetenschappelijke literatuur terecht.”
Sluiting en sloop
Vanaf 4 maart blijft het museum zo’n twee jaar gesloten. Tot aan de zomer zullen ze vooral druk zijn met het museum leeghalen; er staan duizenden objecten die nog ‘weg’ moeten. Vervolgens gaat er een jaar lang een aannemer aan de slag. Daarna is er een half jaar nodig om alles in te richten. Directeur Voogt voorspelt dat mensen het museum straks niet meer zullen herkennen. Daar is niet iedereen blij mee; er zijn honderden handtekeningen opgehaald door tegenstanders van de huidige sloopplannen.
De unieke gevel van het museum is ontworpen door architect Koen van Velsen en won eerder de Rietveldprijs. ‘Het is een parel in stad en belangrijk jong erfgoed. Sloop is ongewenst. Sloop is bovendien onnodig indien er opnieuw wordt nagedacht over het programma van eisen’, laten de critici weten. Het CDA in Utrecht maakt zich ook hard voor het behoud van de huidige gevel. De partij heeft de gemeente opgeroepen in gesprek te gaan met het Universiteitsmuseum om de sloop te voorkomen.
Voogt kent de kritiek. “We lopen heel zorgvuldig het pad af. We hebben al onze ideeën voorgelegd aan de welstandscommissie en de plannen aangepast waar nodig. De procedures rond de verbouwing worden zorgvuldig doorlopen en we zetten alle stappen die nodig zijn.” De protesten tegen de huidige verbouwingsplannen worden vooral geleid door Aryan Sikkema, die als hoofd Huisvesting van de Universiteit Utrecht jarenlang betrokken is geweest bij bouwprojecten van de onderwijsinstelling. Hij was ook betrokken bij de verbouwing van het museum. Voogts reactie op de kritiek: “Ze hebben toentertijd óók een heel mooi ontwerp bedacht, alleen was dat voor een veel kleiner museum dan het inmiddels is.”
Architect
Een belangrijke rol in deze discussie is weggelegd voor de toenmalige architect, Koen van Velsen. Op de website van Universiteitsmuseum stond aanvankelijk dat Van Velsen geen bezwaar heeft tegen de verbouwing. Dit is later aangepast, nu staat er dat de architect geen bezwaar gaat maken. Een klein verschil, maar met betekenis. Van Velsen: “Ik waardeer het dat er actie wordt ondernomen om het ontwerp te behouden. Ik stel het ook zeer op prijs dat veel mensen de gevel zo aantrekkelijk vinden. Ik heb contact gehad met de architect die verantwoordelijk is voor de huidige plannen en die heeft aangegeven dat er geen andere opties zijn dan sloop. Een teleurstelling, maar het is niet anders.” Over het wel of niet bezwaar maken: “Ik heb inderdaad aangegeven dat ik geen officieel bezwaar ga maken en niet naar de rechter stap. Ik wil mijn leven positief inrichten en lekker bezig zijn met de toekomst en mooie nieuwe ontwerpen maken.” Ook DUIC’s eigen monumentendeskundige sluit zich daarbij aan op Twitter. Arjan den Boer: “Ik vind het huidige glazen/houten gedeelte van Koen van Velzen erg mooi en betreur de sloop. Maar omdat het museum echt in ruimtenood zit, en vele andere opties heeft bekeken, heb ik de petitie toch niet getekend.”
Het lijkt er dus op dat de verbouwing gewoon zal plaatsvinden. Voogt blijft benadrukken hoe belangrijk dit is voor het museum. “Zowel het gebouw als de tentoonstellingen worden beter.” Na de verbouwing is veel meer ruimte voor het publiek – met als gevolg dat onder andere het kantoor van de directeur kleiner wordt. “We gaan binnen de bestaande muren veel meer oppervlakte creëren voor het museum. Het depot verhuist, de kantoren gaan naar de huidige depotruimtes en een deel van de huidige kantoorruimtes wordt toegankelijk voor het publiek. Ook worden alle ruimtes efficiënter ingedeeld en ingericht.”
De komende maanden staan in het teken van de sluiting. Tijdens de voorjaarsvakantie, eind februari, zijn er tal van speciale activiteiten. Zaterdag 3 maart is er een museumnacht en zondag 4 maart is de allerlaatste dag dat het museum open is. “We eindigen met een afscheid voor alle betrokkenen en zullen met een symbolische handeling de deur op slot doen.”
14 Reacties
ReagerenHet moet toch mogelijk zijn om de gevel te handhaven, of deze in samenwerking met de oorspronkelijke architect aan te passen. Volgens mij is dit echt een keuze.
Twee jaar dicht verbaast mij ook, zo’n enorm gebouw is het ook weer niet.
En is 600 bezoekers op een dag zo veel? Als ze nu allemaal tegelijk komen zijn er voldoende mogelijkheden om dit wat meer te spreiden.
Het is een mooie gevel maar moeten het ook niet belangrijker maken dan het is. Het is geen geveltje uit 1312 ofzo, als het niet meer voldoet en de architect heeft er zelfs begrip voor en je wilt als stad iets bereiken op gebied van kunst en cultuur moet je hier als gemeente de volle steun aan geven. Het zou toch mooi zijn als zo’n museum kan doorgroeien naar ongeveer 100k bezoekers op jaarbasis.
Als je daar wel eens komt zie je dat de entree nu inderdaad echt te kort schiet en dus niet al te sentimenteel over doen.
Als de architect besluit geen aanspraak op het auteursrecht van zijn ontwerp te maken, dan kan een ander er mee doen en laten wat hij wil. Het auteursrecht is ijzersterk, eigenaar moet normaal eerst in overleg met de oorspronkelijke architect als je dat bestaande ontwerp wilt aanpassen. Dat recht geldt 60 of 70 jaar na zijn dood. Ach, wie is er verbaasd als later blijkt dat de architect een afkoopsom om geen bezwaar te maken heeft geaccepteerd? Daar is hij vrij in. Ook om niks te willen vangen en de tijd zijn ding te laten doen…….
Mijn hemel mijn hemel. Een museum dat geen enkel oog heeft voor cultureel erfgoed. En dat omdat dit prachtige ontwerp nog niet ouder is dan 25 jaar.
En Arjan, hoe is het mogelijk dat jij voor deze vernietiging begrip hebt. Ik herinner me nog je recente verontwaardiging over de voorgenomen vebouwing van de Fentener van Vlissingenvilla op de Maliebaan. En je zorgen over de aantasting van het Concordiagebouw. Ook jonge monumenten zijn het waard behouden te blijven. Als het gebouw de functie dan niet meer kan huisvesten moet de functie aangepast, niet het gebouw.
Universiteitsmueseum: jullie zijn mij kwijt als vriend van.
Raar plan, eindelijk eens een mooie toevoeging in moderne stijl in een historische omgeving die notabene slecht paar jaar oud is slopen.
En waarom? Om een marginaal museum dat al handenvol geld kost te vergroten en dat omdat een of andere directeur weer de neiging voelt om zijn stempel op iets te drukken.
Straks is er een mooie toevoeging weg, zitten we met nauwelijks gestegen bezoekersaantallen (concurrentie is groot en toegevoegde waarde van dit museum afgezien van botanische tuinen is gering) en blijft de gemeenschap met de rekening zitten om al die tekorten van nieuwbouw en exploitatie te dekken.
@ Piet
Wat een rare reactie. Alsof alleen geveltjes uit 1312 het waard zijn behouden te blijven. En alsof ons nageslacht geen recht heeft bijzondere gebouwen uit onze tijd te bewonderen. De moord op het Universiteitsmuseum staat voor mij gelijk aan die op “De Utrecht”.
Ik lees net dat museum Sonnenborgh ook een record aantal bezoekers trekt. Gaan we de Sterrenwacht nu ook slopen, om dat museum te laten groeien?
@Johan, ooit aan gedacht dat er misschien iets mooiers voor terug kan komen? Kan ons nageslacht daarvan genieten.
Goed idee CDA. Snel een gemeentelijk monument ervan maken!
Ik vind het helemaal niet zo’n enorm bijzonder gebouw. Ja, de gevel is heel zorgvuldig gemaakt en ingepast. Ja het is een aantrekkelijk stuk architectuur. Maar het is tegelijk niet buitengewoon aantrekkelijk en het is gen buitengewone toevoeging aan het bestand van Utrecht.
Architectuur moet in eerste plaats dienstbaar zijn aan zijn functie. En als die dienstbaarheid wordt voorzien van een uitstekende verpakking is dat zeker iets om te koesteren.
Maar in dit geval is de architectuur niet meer dienstbaar maar juist beperkend. Een van de aantrekkelijkheden is de royale vide. De gevel springt al naar binnen en aan de binnenkant van die gevel zit nog eens een enorme hoeveelheid ruimte die volkomen onbenut is en alleen dient om een zeker beeld te scheppen.
Waneer de functie uit zijn voegen bast, kun je zulke architectonische keuzes niet meer rechtvaardigen en de oorspronkelijke architect snapt dat heel goed.
Dus veel beter dan ach en wee te roepen en te schreeuwen dat het moet blijven staan, zouden we ons hard moeten maken voor een ontwerp dat wél alle functies aankan en tegelijk van gelijke architectonische waarde is. Dat is zeer zeker mogelijk, het huidige ontwerp is heus niet het enige dat hier zou passen.
Want wat gebeurt er als dit pand behouden blijft? Dan moet het museum de boel ook maar laten voor wat het is – iets anders zit er niet op – en wachten tot na verloop van tijd de boel zó achterhaald is dat het hele museum kan sluiten doordat niemand het nog interessant vindt. En dan? Dan wordt het alsnog gesloopt en is het gevaar levensgroot dat er iets veel treurigers voor terugkomt.
Het museum kan natuurlijk ook op zoek gaan naar een ander pand. Er staat genoeg leeg.
@VDV De functie van de binnenstad barst ook uit zijn voegen, die laten we staan vanwege de “uitstekende verpakking”, immers we vinden allen de grachtenpandjes mooi. Maar waar trekken we de grens?
U vindt deze gevel “niet zo bijzonder”, subjectief, en dat tezamen met het feit dat het uit zijn voegen barst is voor u voldoende redenen om het te slopen. Nu valt voor het laatst genoemde argument veel te zeggen. Maar mijn inziens is het enorm zonde dat er in dit geval wordt gedacht over de sloop van cultureel erfgoed. Of het nou jong of oud is.
Ja, we zijn een stad in transitie, we worden groter en krijgen meer mensen op bezoek. Dit betekent dat niet alles behouden kan blijven en juist daarom moeten we nadenken over wat we willen achterlaten én willen neerzetten voor toekomstige generaties. De stad is een weergave van verschillende tijden, niet alleen van de prachtige grachtenpandjes of van het moderne vandaag en dat moeten we niet vergeten. En deze gevel hoort, evengoed subjectief, wel bij een stadsaanzicht dat ik graag had willen behouden.
Er is wel degelijk een zeer reële optie om de gevel te behouden: de bezoekersgroei beperken. Maar dat past uiteraard niet in de Amsterdamse ambities van de gemeente en wordt ook niet besproken.
De ironie wil dat Amsterdam inmiddels eindelijk de nadelen inziet van de drommen toeristen en enkele maatregelen neemt om bezoekers te beperken, zoals een verbod op toeristenshops en Cruise Terminal verplaatsen.
Zo blijkt maar weer , de makkelijk site manier is slopen en iets nieuws.men wil niet eens nadenken over hoe het op een andere manier kan. Want nadenken kost tijd en tijd is geld. Als men niet meteen uitgaat van hoe het de laatste jaren is gedaan dan hoeft men niet na te denken..ik wil wel eens proberen om bij dingen bv.verbouwingen,energie opwekking of besparing mee te denken als ik maar op tijd op de hoogte ben en niet opgenomen in het ambtelijk apparaat. Want daar heb ik inmiddels wel genoeg van.meegemaakt .altijd bang dat er iemand iets gedaan krijgt buiten hen om.