Op 4 mei 2020 staan we ook in Utrecht weer stil bij Nederlandse en Utrechtse oorlogsslachtoffers sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog. Net als de afgelopen jaren was er een programma samengesteld voor Open Joodse Huizen – Huizen van Verzet. De geschiedenis van het huis en de levensverhalen van verzetsstrijders, Joden en anderen zouden worden verteld, maar de coronacrisis zette een streep door het evenement. DUIC tekent daarom drie Utrechtse verhalen op die te horen zouden zijn geweest met het thema ‘Verhalen van bevrijding en terugkeer’. Van Wijk C tot Rivierenwijk, de oorlog bleef nog lang doorwerken in de stad.

Corrie Huiding (68) vertelt al jaren het verhaal van de Joodse huisarts Bram Querido. Zij woont momenteel op Bergstraat 6 in de Utrechtse volksbuurt Wijk C. Het was in 1911 het geboortehuis van de dokter en ze leerde hem persoonlijk kennen via het Volksbuurtmuseum – waarvan Corrie een van de oprichtsters is. In het boek Wijk C, het verleden verteld wordt een hoofdstuk aan het bijzondere levensverhaal van Bram Querido gewijd. Hij is daarin één van de twintig geïnterviewden. Hij wilde veel passages niet in het boek laten publiceren omdat hij bang was voor de reacties van anderen.

Corrie Huiding sprak daarom met Bram Querido over zijn jeugd in Wijk C en het gezin waarin hij opgroeide. “Zo wilde hij niet dat duidelijk werd dat zijn moeder een trekhond had om een kar te trekken. Dit werd later verboden en Bram was bang dat zijn moeder als dierenbeul werd gezien. Ik zei dan tegen hem: ‘Bram, mensen snappen heus wel dat je het in de context van die tijd moet zien en het is belangrijk om het hele verhaal te vertellen.’ Zo heb ik een tijd op hem ingepraat en hem uiteindelijk overgehaald om volledig mee te werken met het boek.”

Geluk?

Querido overleefde de oorlog ternauwernood en overleed op 13 oktober 1999 in Utrecht. Maar hij verloor veel en kon de oorlog nooit meer loslaten. Dokter Querido werd in de oorlog vastgezet in het Oranjehotel, de beruchte gevangenis in Scheveningen en later overgeplaatst naar kamp Westerbork, het doorgangskamp naar de vernietigingskampen in het oosten. Voor de dokter kwam de bevrijding op tijd. Op 25 mei 1945 werd hij ontslagen uit het kamp. Eenmaal thuis moesten de grootste klappen nog komen. In brieven van het Rode Kruis las hij dat zijn ouders en oudste zuster waren vergast. In Sobibor en Auschwitz was bijna de hele familie Querido vermoord. Alleen zijn jongste zus overleefde de oorlog.

Bram werd succesvol huisarts en teamdokter van DOS en FC Utrecht, maar leed onder het verlies van zijn familie. Corrie: “Iemand zei ooit tegen hem, je hebt geluk gehad. ‘Heb ik geluk gehad?’ zei hij dan. ‘Geluk? Mijn zus, mijn vader mijn moeder zijn vermoord. Vele neefjes en nichtjes en andere familieleden ben ik verloren. En dan heb ik geluk gehad? Zo zie ik het niet’.”

In oktober vorig jaar werden drie Stolpersteine geplaatst voor de ouders en zus van Bram. De struikelstenen zijn messing steentjes met namen van hen die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn weggevoerd en vermoord. Ze worden ook wel struikelsteentjes genoemd en zijn bedacht door de Duitse kunstenaar Gunter Demnig. De steentjes zorgden weer voor nieuwe aandacht voor het verhaal van de familie Querido.

Vestje

Corrie kreeg kort na het plaatsen van de Stolpersteine ineens drie witte rozen met witte linten binnen. Het was van het nichtje van Bram en zij wilde die rozen graag bij de steentjes leggen. “Later werden die rozen weggehaald door iemand en dat zette ik weer op Facebook. Zo kwam ik via-via in contact met een vrouw die in Utrecht nog heeft gespeeld met Selma – de dochter van de vermoorde zus van Bram. Zij vertelde allemaal nieuwe verhalen over die zus, die het weer mogelijk maken om meer over haar te vertellen.”

Zo vertelde ze over het vestje van Selma. Haar moeder had namelijk een vestje gemaakt dat je aan weerskanten kan dragen. Met een Jodenster aan de ene kant, maar een zakje aan de andere kant. “Zodat Saar ’s avonds kon buitenspelen, want dat mocht eigenlijk niet meer voor Joodse kinderen. De buurtkinderen vormden dan een kringetje om Saar zodat ze haar vestje kon omdraaien.”

Rustplaats

Corrie vertelt elke keer weer geëmotioneerd te raken bij het vertellen van de verhalen van Joodse gezinnen in de oorlog. “Het verhaal met zo’n vestje raakt je als moeder, maar er zijn allerlei van dat soort verhalen. Ook een video waarin Bram Querido voor het eerst teruggaat naar een onderduikadres in Utrecht is zeer indrukwekkend.” Nadat Corrie hoorde dat Bram overleed ging ze naar de uitvaart in Overvecht waar hij een graf deelt met zijn vrouw. Naast deze steen ligt een andere voor zijn vader, moeder en zus. Ik denk dat hij daar een plek wilde creëren waar ze allemaal samen een laatste rustplaats hadden.”

Corrie heeft ook contact met een kleinzoon van Bram die een mooi verhaal schreef over het grote gemis en de verhalen die zijn opa vertelde. De verhalen waren liefdevol, nostalgisch en bitterzoet. “Bram Querido heeft zijn hele leven vlak voor het slapengaan zijn overleden familie een fijne nacht gewenst. Dat ontroert me elke keer.”

Open Joodse Huizen zijn herdenkingen waarbij vertellers, bezoekers en bewoners verhalen delen in huizen waar mensen woonden en werkten tijdens en vlak na de Tweede Wereldoorlog. In het hele land worden huizen opengesteld, waaronder in Utrecht. Dit jaar is het thema Verhalen van bevrijding en terugkeer. Door de coronacrisis is het echter niet mogelijk om op bezoek te gaan bij alle huizen in de stad, maar zal er wel een livestream te bekijken zijn van één van die Utrechtse verhalen. Op 3 mei om 14.00 uur vertelt Corrie Huiding uit Wijk C via een livestream over de Joodse arts Bram Querido. Te volgen via facebook.com/openjoodsehuizen. Ook zijn op 3 en 4 mei via deze pagina andere livestreams te volgen uit het hele land.