Nog even en Utrecht is een park rijker. Door tomeloze inzet van betrokken buurtbewoners die zich niet lieten afschrikken door alles wat mis kon gaan, is de Oosterspoorbaan nu echt niet meer het domein van de trein. Het wordt een landschapspark van en voor iedereen. Half december wordt de vernieuwde Oosterspoorbaan opgeleverd.

Het leek een mooi idee, maar zou toch zeker moeilijk haalbaar zijn: van het zuidelijke gedeelte van de gesloten Oosterspoorbaan een groene strook maken met een fiets- en wandelroute. Akke Bink, Marie Baartmans en Marijn Struik kenden elkaar van de opleiding landschapsarchitectuur en waren buitengewoon geïnteresseerd in het terrein. Al snel bleken ook veel buurtbewoners wat te voelen voor het opengooien van de hekken en het herbestemmen van de oude spoorlijn. Na vier jaar lang afgesloten te zijn geweest, is het bijna tijd voor de opening van het nieuwe park.

De aanleg van de paden is nagenoeg klaar. Binnenkort komen er bomen en planten en wordt er openbare verlichting opgehangen. Het komende jaar gaat de aandacht naar de tweede fase van de Oosterspoorbaan. Het park zal moeten aansluiten op de singel, maar daarvoor moet een planvoorbereiding worden gemaakt. In deze fase kan de buurt meedenken over functioneel ontwerp. Daarna volgt verdere planuitwerking en uiteindelijk de realisatie.

De Oosterspoorbaan Zuid is een gebied van 900 meter lang en een oppervlakte van 22.000 m2. De spoorbaan werd in 1874 aangelegd als verbinding tussen Utrecht en Hilversum en was een van de oudste sporen van Nederland. Sinds eind 2012 is het niet meer in gebruik. De Oosterspoorbaan loopt van de Zonstraat en Abstederdijk tot aan de Koningsweg en zit ingeklemd tussen Oudwijk, Sterrenwijk, Abstede en de Ina Boudier Bakkerlaan. Het is vooral de aanleg van de Uithoflijn die het treinverkeer hier stil heeft gelegd. Zonde van de ruimte, vonden veel bewoners, maar wat zou de stad ermee kunnen? Bink, Baartmans en Struik, die zichzelf de Happyland Collective noemen, besloten te onderzoeken welke kansen betrokken bewoners, ondernemers en instellingen rond de Oosterspoorbaan voor het gebied zagen.

Op de kaart

“Ik woon er praktisch naast, dus was al snel op de hoogte van de ontwikkelingen”, zegt Bink. In het begin speelde er echter niets en een gedeelte was eigendom van ProRail. Happyland Collective bracht het onder de aandacht. “We waren bezig met het gebied dat wordt doorsneden door de Koningsweg. Daarvoor hadden we een expositie ingericht waarin we de Oosterspoorbaan als stippellijn hadden aangegeven. Toen bleek dat bestuursleden van Stichting Krommerijnpark, Wim Kok en Gerard Cats, zich ook zorgen maakten over er wat er ging gebeuren, hebben we de spoorbaan letterlijk en figuurlijk op de kaart gezet.”

Het doel was om iets te realiseren wat voor de hele stad een toevoeging zou zijn. Stichting Oosterspoorbaan zag het levenslicht. Bink: “We besloten te inventariseren wat er speelde en hebben in opdracht van de stichting het werkboek Oosterspoorbaan gemaakt. Daarin staan de kansen en bedreigingen opgetekend.” De volgende stap was zichtbaarheid; op alle mogelijke manieren liet de stichting de mogelijkheden van het gebied zien en er groeide een community via Facebook.

Bink geeft toe dat ze eerst vooral werden aangezien voor een stel idealisten, de grond was immers nog eigendom van ProRail. Toch ging het volgens haar al snel ‘zinderen’ in de buurt. “Ik hoorde een buurtgenoot tegen een andere zeggen: ‘Heb je het al gehoord, er komt hier een fietspad’.” Lachend: “Dat was echter nog helemaal niet zeker, maar we wilden wel graag dat het de talk of the town werd. Dat is dus vrij snel gelukt.”

Het doel was de gemeente en politieke partijen ervan te overtuigen dat het een waardevol gebied voor de stad zou kunnen zijn. Termen als ‘groene lijn naar de stad’, ‘verbinding tussen wijken’ en ‘een groene long’ deden het goed en er kwamen veel mensen af op inspraakavonden. Stefan Poot, civieltechnisch projectleider van de gemeente: “Het project is het resultaat van co-creatie tussen bewoners en gemeente, vormgegeven door Stichting Oosterspoorbaan en haar initiatiefnemers, de bewoners en de gemeente.”

De gemeente Utrecht kocht begin 2015 het zuidelijk deel van de spoorbaan over van ProRail en gaf de opdracht tot herbestemming aan Okra Landschapsarchitecten. “De samenwerking met ProRail is goed verlopen”, zegt Poot. “De oude spoorstaven en het ballastbed zijn netjes weggehaald en de grond is zoals afgesproken overgedragen. Vervolgens is het terrein gesaneerd.” Een van de belangrijkste uitgangspunten van het ontwerp was om historische elementen van de spoorbaan herkenbaar terug te laten komen. Zo zijn de oude portalen blijven staan. Daar zal straks de openbare verlichting aan worden opgehangen. “Je fietst en wandelt straks als het ware over de oude treinrails.”

Poot: “Uiteraard kom je op zo’n oud stuk grond soms voor verrassingen te staan. Bewoners kijken positief kritisch mee met de gemeente en aannemer. Vragen en discussiepunten van bewoners zijn besproken en opgelost, of ze worden nog besproken.”

Ontmoetingen

Veel bewoners waren al betrokken bij het herbestemmen van het gebied en er bleek ook ruimte voor verschillende bewonersinitiatieven. Een informatieve bijeenkomst in Sterrenzicht, waar veel bewoners op af kwamen die zich eerder nog niet betrokken voelden bij de plannen, was belangrijk. Toen duidelijk werd dat de Oosterspoorbaan echt opnieuw ingericht zou worden, kwam het voor iedereen ineens erg dichtbij.

Bink: “Het was een verhitte avond, de gemoederen liepen hoog op. Veel mensen konden hun ei kwijt, ik denk dat ze toen zijn gehoord. Maar het is onmogelijk om iedereen tevreden te stellen.” Een groot struikelblok bleek de sociale veiligheid, veel tuinen grenzen direct aan de spoorbaan. De bewoners van die huizen hebben ooit een hek laten plaatsen tussen de schuren en het park. De spoorlijn was daarnaast 140 jaar lang de scheidslijn tussen wijken met verschillende achtergronden. Dat die wijken nu zo bij elkaar komen, is volgens Bink “een grote kans”.

Bewonersinitiatieven

Een kerngroep van bewoners houdt zich bezig met vraagstukken, zoals welke initiatieven passend zijn en welke niet en of er draagvlak is in de buurt. “Draagvlak in de buurt en eigen financiële inbreng, eventueel met hulp van het gemeentelijke Initiatievenfonds, zijn een voorwaarde voor medewerking”, zegt Poot.

“De verschillende initiatieven moeten ook in het bestemmingsplan passen”, aldus Bink. De natuurspeeltuin is een goed voorbeeld. Rond Oud en Nieuw brandde in de buurt een speeltuin af. De wens van de gemeente voor een nieuwe kan goed samengaan met de wens van de bewoners: die willen namelijk graag een natuurspeeltuin.

Verder is er het initiatief Buitensporig Sportief, die een plek in een schone en veilige ruimte wil waar mensen kunnen sporten. Ook moet er een parcours langs de spoorlijn komen en een zogeheten Natuurlint, dat een verbinding moet vormen tussen de Kromme Rijn, Minstroom en de singels voor vogels, insecten, vleermuizen en mensen. “In het Natuurlint is ook plek voor een geurtuin, vlindertuin en andere groene ideeën. Gedurende de aanleg zijn er nestkasten opgehangen en de gemeente heeft in overleg met Natuurlint op diverse plaatsen grondverbetering toegepast. Zo kan Natuurlint in een later stadium zelf bomen aanplanten”, vertelt Poot.

Het eerste evenement op de Oosterspoorbaan is inmiddels ook al geweest; Markt om de Hoek op 11 september was volgens Bink een succes: “We dachten eigenlijk dat het Beerthuizenplantsoen een moeilijk te vergeven plek was, omdat het er zo donker kan zijn. Maar nu wil iedereen er wat organiseren, het heeft nieuwe ideeën opgeleverd. Mensen hebben elkaar op die markt op een leuke en ongedwongen manier ontmoet. Wij stonden er met een gevoel van trots, het voelt als een overwinning.”

Bink zegt dat Stichting Oosterspoorbaan blijft bestaan om te waarborgen dat het gebied duurzaam en groen blijft. “Als iedereen met zoveel overgave als nu eraan blijft werken, wordt het zeker een succes. Er zijn heel veel mensen vastberaden om er iets van te maken. Dat is heel cool!”

Dit artikel verscheen in de DUIC Krant. Lees hem hier.