Gas, het is eigenlijk nog niet weg te denken uit heel veel huizen. Menig Utrechter kookt ermee en verwarmt zijn of haar woning met het brandbare goedje. Dit moet echter gaan veranderen. De gemeente Utrecht wil voorloper zijn in de transitie naar duurzame energie, en dan is er geen plek voor aardgas.

Deze fossiele brandstof zorgt voor uitstoot van CO2 en in Groningen liggen ze wakker van de gaswinning. Utrecht wil 40.000 bestaande woningen afsluiten van het gas voor 2030. Hoe dit moet gebeuren is nog niet duidelijk. Overvecht-Noord wordt de proeftuin. Dit is de eerste wijk waar de gaskraan wordt dichtgedraaid.

Overvecht-Noord heeft ongeveer 17.500 inwoners met 170 nationaliteiten. Deze inwoners vormen ruim 8.130 huishoudens. In een van deze huishoudens woont Arjen Bezemer. Hij woont nu veertien jaar op de Vancouverdreef, in een huis gebouwd in 1986, met zijn kinderen en vrouw. De Klopvaart, zoals deze buurt in Overvecht-Noord heet, kent relatief veel laagbouw. Mooie rijtjeswoningen met tuinen, en ook sociale huurwoningen in een aantal flats. Het is een gemengde wijk, met veel middeninkomens. Arjen is een van de 2.099 woningeigenaren in Overvecht-Noord die zijn huis gasvrij moet gaan maken. Dat maakte de gemeente afgelopen oktober bekend.

Het is niet alleen de gemeente Utrecht die wil stoppen met aardgas. Ook de Rijksoverheid ziet graag dat iedereen stopt met het gebruik van deze energiebron en overstapt op duurzame energie. Nederland moet in 2050 helemaal afgestapt zijn van gas. In de toekomst moeten we alleen met duurzame installaties koken en stoken. De ambities zijn gesteld, en Utrecht wil koploper zijn bij deze transitie. Het vraagstuk is alleen hoe we dit gaan regelen met z’n allen, en wie het allemaal moet gaan betalen. Het zijn niet alleen vragen die leven bij overheden, projectontwikkelaars en woningbouwverenigingen; het zijn ook juist woningeigenaren die niet weten waar ze aan toe zijn.

Muizenstapjes

Utrecht heeft na de gemeenteraadsverkiezingen een sterk links gemeentebestuur gekregen, en dat is ook te zien in het coalitieakkoord. Er staan tal van uitgangspunten, doelen en restricties over het gebruik van gas in. Wethouder Lot van Hooijdonk is tevreden met de rol van voorloper voor de stad Utrecht. “We willen en moeten hier echt meters in gaan maken. Het is een heel grote opgave om alle woningen in Utrecht van het gas af te krijgen. We moeten nu gaan beginnen, en niet alleen muizenstapjes nemen.”

‘Alle woningen in Utrecht moeten van het gas af’

In Utrecht zijn 110.000 woningen aangesloten op aardgas. Ergens moet een begin gemaakt worden om al deze woningen van het gas af te krijgen en er is gekozen voor Overvecht-Noord om als eerste bestaande Utrechtse woonwijk uiterlijk in 2030 aardgasvrij te zijn. Het gaat om de wijk tussen de Franciscusdreef, Karl Marxdreef, Einsteindreef en Vechtdijk. Wethouder Van Hooijdonk legt uit dat de gemeente niet alleen besloten heeft dat deze buurt de beste optie is om als eerste de transformatie te ondergaan. Samen met partijen als leverancier Stedin, woningcorporaties, de uitbater van de stadsverwarming Eneco en energiecorporatie Energie U kwam de gemeente tot deze conclusie. Zo moet bijvoorbeeld een deel van de gasleidingen in de wijk rond 2030 vervangen worden, en het is zonde om nieuwe leidingen te plaatsen als ze niet meer gebruikt mogen worden.

Van Hooijdonk: “Ook lagen er al plannen bij de woningcorporatie om woningen te renoveren en zijn we als gemeente bezig om Overvecht in sociaaleconomische zin sterker te maken. Allemaal redenen om voor deze buurt te kiezen. ”

Bewoners

Het was oktober 2017 toen de gemeente mededeelde dat het Overvecht-Noord zou worden. “Dus toen werden wij uitgenodigd voor een bewonersavond”, vertelt bewoner Arjen. Hij kookt elektrisch, heeft een zonneboiler en zonnepanelen, maar gebruikt wel gas voor de verwarming van zijn huis. Hij zag liever dat de gemeente ergens anders ging experimenteren, en hij is daar niet alleen in. Huurders in Overvecht-Noord kunnen rustig afwachten wat de plannen zijn van hun woningcorporatie of verhuurder.

Voor woningeigenaren zorgen de plannen voor veel vragen. De belangrijkste: wat moet er gebeuren en wat gaat het kosten? “Dit was ook het belangrijkste onderwerp op de bewonersavonden. Dit is geen hele rijke buurt, hier wonen Utrechters met middeninkomens.” Wat belangrijk is om te weten dat veel mensen in de Klopvaartbuurt de komende tijd al met veel extra kosten zitten in verband met de erfpachtregeling. “Veel woningeigenaren gaan deze afkopen, dat kost al zo’n 20.000 tot 25.000 euro per huis, en nu komt dit er ook nog bij. Het is voor heel veel mensen reden om wakker te liggen.”

Energieadvies

De woningeigenaren die aanwezig waren op de bewonersavonden kregen allemaal een gratis energieadvies. Een adviseur ging bij honderden huishoudens langs om te kijken wat er moet gebeuren om de woning gasvrij te maken en wat dat moet gaan kosten. “Bij ons lopen de kosten richting de 30.000 euro. We zouden een warmtepomp krijgen, en om het huis daarmee warm te krijgen moet de woning beter geïsoleerd worden.”

De vraag is wie voor de kosten gaat opdraaien. “Naast de erfpachtregeling krijgen we, net als veel anderen hier in de buurt, mogelijk te maken met nogmaals tienduizenden euro’s aan kosten. Dat heeft een hele grote impact voor heel veel mensen hier. Er zijn bewoners die nadenken over verhuizen. De gemeente geeft wel aan bezig te zijn met financiële regelingen, maar ondertussen zitten wij in de onzekerheid.”

Oplossingen

De wethouder geeft aan dat het niet fijn is om te horen dat er mensen wakker liggen van de plannen. Het zou ook niet nodig zijn: “We hebben nog twaalf jaar de tijd om het samen op te lossen. Ik geloof erin dat het gaat lukken. Ik wil de bewoners die ervan wakker liggen dan ook echt geruststellen.” Hoewel er nog geen concrete zaken zijn geregeld, laat Van Hooijdonk weten dat er wel aan oplossingen wordt gewerkt voor het financiële vraagstuk: “Wij snappen ook dat iedereen het moet kunnen betalen. In heel Nederland moet iedereen van het gas af. Dus ook mensen die al schulden hebben, of een uitkering hebben of gebruikmaken van de erfpachtregeling, noem het maar op. Het moet haalbaar en betaalbaar zijn voor iedereen.”

‘Ondertussen zitten wij in de onzekerheid’

Toch begrijpt Van Hooijdonk wel dat er vragen zijn over de kosten. De wethouder schuift namens alle gemeentes ook aan bij besprekingen over het klimaatakkoord en benadrukt ook dat de Rijksoverheid een belangrijke speler is in dit vraagstuk. Een van de oplossingen waaraan gewerkt wordt, is het goedkoper maken van investeringen die nodig zijn om huizen van het gas af te krijgen. Als voorbeeld noemt de wethouder zonnepanelen. Deze zijn de afgelopen tijd stukken goedkoper geworden.

Van Hooijdonk bekijkt samen met anderen hoe het goedkoper maken van de benodigde verbouwingen en techniek gestimuleerd kan worden. Een voorbeeld is bewoners bij elkaar te brengen die gezamenlijk groot inkopen. Ook kan de Rijksoverheid aan de belastingknop gaan zitten. Van Hooijdonk legt uit: “Gas duurder maken, en stroom juist goedkoper. Dan wordt niks doen duurder, en het alternatief goedkoper.” Een andere optie is een lening voor de verbouwingen.

Proefwijk

“Een lening voor renovatie laten afsluiten op het huis, niet op de bewoners, die kunnen immers wisselen in de tijd. De woonlasten blijven dan hetzelfde voor de bewoner. Dit kan doordat de energierekening sterk daalt door de investeringen in het huis. Het is dan een soort fictieve energierekening waarmee ze eigenlijk de lening terugbetalen.” Ook zet de gemeente in op de optie dat de Rijksoverheid direct geld gaat steken in Overvecht-Noord, omdat het als proefwijk gaat fungeren. “Met al deze oplossingen gaan we proberen om dit samen mogelijk te maken.”

‘Het is dan een soort fictieve energierekening waarmee ze eigenlijk de lening terugbetalen’

Arjen wil net als veel andere woningeigenaren best verduurzamen, maar als proeftuin voor dit project dienen had hij liever niet gedaan. De ruim 2.090 woningeigenaren in het gebied zijn overigens geen homogene groep. Zo verhuren zo’n 790 eigenaren bijvoorbeeld hun woning aan anderen. Er zijn dus ongeveer 1.300 eigenaren die ook in hun woning wonen. Op de bewonersavonden kwamen ongeveer 420 mensen af. Daarmee is dus bij lange na niet iedereen bereikt. Arjen vertelt: “Er zijn mensen die denken het financieel wel te redden, en mensen die heel erg worstelen met de erfpacht. Er zijn mensen gewoon boos over de situatie, en mensen die het allemaal wel oké vinden.”

Afwachten

Bewoners uit de Klopvaartbuurt hebben in februari een petitie overhandigd aan wethouder Van Hooijdonk met de oproep om hun buurt niet mee te nemen in het plan. De gemeente is daarop in gesprek gegaan met de bewoners maar heeft wel laten weten dat de buurt gewoon onderdeel van Overvecht-Noord en van de doelstellingen is. “Het is nu even afwachten wat er allemaal gaat gebeuren, we zijn met de buurt in overleg hoe we nu verder gaan. Ik blijf vooral zeggen dat ik snap dat we in Nederland naar duurzame energie moeten, maar ik had liever gezien dat de proeftuin ergens anders had plaatsgevonden.”

Van Hooijdonk zegt nog eens dat de gemeente er in ieder geval alles aan gaat doen om bewoners te ontzorgen. “En we moeten gaan bedenken wat precies het alternatief voor gas wordt. Daar moeten we met z’n allen over blijven praten; scenario’s bedenken en berekeningen met elkaar vergelijken. Ook gaan we de komende tijd werken aan het Stadsakkoord Utrecht gasloos waarin we met alle partijen zoals netbeheerders, corporaties, makelaars, bewoners, huurders, eigenaars, bouwbedrijven en installateurs plannen gaan maken voor de toekomst.” In 2021 gaat de gemeente bekendmaken wanneer elke wijk in Utrecht precies aardgasvrij moet zijn, en wat het alternatief gaat worden: “Want alle Utrechters moeten van het gas af, niet alleen Overvecht-Noord.”

Hoe moet dat eigenlijk, van het gas af?

Iedereen moet van het gas, maar hoe gaan we dat doen? Nederlandse huishoudens gebruiken gas om te koken, om hun huis te verwarmen en om warm water te krijgen. Dit moet allemaal elektrisch worden. Vanaf 1 juli moeten nieuwe bouwprojecten in Utrecht ook al gasvrij zijn. Dit geldt niet voor nieuwbouw waar al eerder vergunningen voor af zijn gegeven. Bij huurders moeten woningcorporaties of particuliere verhuurders ervoor zorgen dat de woningen uiteindelijk gasvrij worden. De woningbezitters moeten de komende decennia zelf gaan kijken welke aanpassingen ze kunnen doen. Pas in 2021 moeten gemeentes bekendmaken wanneer welke buurten van het gas afgaan, en wat de alternatieven voor het gas zouden kunnen zijn. Voor koken zijn de uitdagingen niet zo groot, dat kan makkelijk elektrisch.

Huizen verwarmen is echter wat ingewikkelder. Via de gemeente kan er een energieadvies aangevraagd worden. Er komt dan een adviseur langs die bekijkt wat er allemaal moet gebeuren om de woning gasvrij te krijgen. Het advies kost €220,-, maar bewoners krijgen daarvoor wel een gelijkwaardige tegoedbon voor aanpassingen. De betrokken partijen laten weten dat de situatie per woningblok of zelfs per huis kan verschillen. In Utrecht zijn een deel van de huishoudens aangesloten op stadsverwarming en daardoor al onafhankelijk van gas voor hun verwarming. Andere mensen moeten hun CV-ketel het huis uit doen en bijvoorbeeld investeren in een elektrische warmtepomp en mogelijk daarbij nog een zonneboiler. Met het nemen van een warmtepomp moeten woningen wel heel goed geïsoleerd zijn, of goed geïsoleerd worden. Helemaal duurzaam is het als mensen dan ook zonnepanelen nemen om de eigen elektriciteit die nodig is voor het systeem op te wekken. Zo kan een woning ‘nul op de meter’ worden en is de woning all-electric.