De restauratie van de Domkerk is na jaren eindelijk klaar. Althans, dat was te lezen bij verschillende media. Eigenlijk is maar een deel van het werk afgerond. Als er weer geld is kunnen de restaurateurs weer direct aan de slag. “Het werk aan de Domkerk is nooit klaar, maar we hebben wel een flinke slag gemaakt”, vertelt Bart van Meegen, voorzitter van de stichting Vrienden van de Dom.

We duiken kort de geschiedenis in. De Domkerk staat er namelijk al even. De bouw van de gotische kerk begon vanaf 1254 op de plek waar al van alles gebeurd was. De geschiedenis van de locatie gaat namelijk veel verder terug in de tijd. Het ontstaan van de stad Utrecht ligt eigenlijk op de plek die we nu als het Domplein kennen. Hier was het Romeinse fort Traiectum te vinden vanaf ongeveer het jaartal 50. In de vroege middeleeuwen kwam op de oude plek van het fort een burcht te staan, met de naam Trecht. Hier begon ook de kerstening, het bekeren van niet-christenen tot het christendom, van het gebied en met de komst van de bekende monnik Willibrord ook het noorden van Nederland.  .

Op, of nabij, waar nu de Domkerk staat hebben verschillende soorten kerken gestaan. De start van de bouw van de Dom zoals we die nu kennen begon ruim 765 jaar geleden en eindigde bijna 250 jaar later in 1520. En hoe zit het nu precies met de toren die tegenwoordig losstaat van de kerk? Op 1 augustus 1674 werd Utrecht getroffen door een zeer krachtige storm waarbij het middenschip van de Domkerk instortte. Daardoor ontstond de situatie dat de toren en kerk gescheiden werden. Ook vier andere kerken in de stad raakten flink beschadigd.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Het opruimen van de resten van de instorting heeft bijna 150 jaar geduurd, toen dat in 1826 klaar was ontstonden de contouren van het Domplein zoals we dat nu kennen. Overigens werd er nog wel een aanbouw gemaakt aan de Domkerk op de plek waar het middenschip was afgescheurd. Utrechters vonden die zo lelijk dat het in de volksmond de ’puist van Suys’ genoemd werd. In 1938 werd die dan ook weer gesloopt. Een vorige jarenlang durende restauratie heeft plaatsgevonden van 1979 tot 1988.

Terug naar het heden

Het is onder meer de geschiedenis die Bart van Meegen, voorzitter van de stichting Vrienden van de Dom en koster Wiebe Kloosterman zo mooi vinden als ze door de kerk lopen. Beiden zijn afgelopen jaren betrokken geweest bij de werkzaamheden. Er is een hoop gebeurd. Het begon allemaal met een uitgebreide inspectie van het bouwwerk. Wiebe vertelt: “Er zaten echt stukken steen los, dat leidde tot gevaarlijke situaties. Het was verbazingwekkend.” Bart vult aan: “Maar vallende stenen zijn er nu gelukkig niet meer.”

Tekst gaat verder onder afbeelding

Hij verduidelijkt wat het probleem was: “De Domkerk bestaat uit tientallen soorten steen. Een soort die veel gebruikt is, is tufsteen. Dat is van nature poreus. In de loop van de tijd ontstaan er haarvaten in het gesteente waardoor er water in kan komen, maar ook bij het achterliggende gesteente. Als dat te erg wordt, moeten die stenen vervangen worden en dat is dus veel gebeurd. Een ander punt zijn de metalen verankeringen die gebruikt zijn om de stenen bij elkaar te houden. Als die goed afgedekt zijn zorgen ze niet voor problemen, maar als die ankers open liggen, gaan ze roesten.”

Na een uitgebreide inspectie, het regelen van subsidies, sponsoren en fondsen werd in 2017 een grote steiger rond de Domkerk geplaatst en kon het werk echt beginnen. Het restauratiebedrijf Nico de Bont, dat nu ook met de Domtoren bezig is, kon aan de slag. Een steenmeester heeft al het gesteente bekeken. Het gaat dan niet alleen om echte bouwstenen, maar ook om ornamenten en versieringen die van steen zijn gemaakt. Per steen is bekeken of het vervangen moest worden en wat voor steen ervoor terug moest komen.

“Elke steen is individueel bekeken en behandeld. Het uitgangspunt is dat zo veel mogelijk stenen op hun plek blijven. Op die manier moet het middeleeuwse karakter van de kerk behouden blijven.” Ook voegwerk en metalen onderdelen zijn vervangen, maar alleen daar waar het noodzakelijk was. De restauratie is volgens de twee heren goed verlopen. Er zijn geen grote verrassingen geweest.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Ze zijn blij dat het werk in deze fase is afgerond, maar waken er ook voor om te zeggen dat de Domkerk nu af is. Ook restaurateur Nico de Bont heeft het over het ‘opschorten’ van het werk, en zegt niet dat de restauratie klaar is. Bart bevestigt dat: “De Dom is nooit af. Zo’n oud en rijk geornamenteerd gebouw vraagt heel veel onderhoud. Dat moet elk jaar gebeuren. Ook werken we alweer toe naar de volgende fase van de restauratie. Daar moet natuurlijk wel geld voor komen.”

Laat dat geld nou niet de makkelijkste opgave zijn. Ook de Domkerk krijgt flinke klappen te verduren door de coronacrisis. De kerk is deels gesloten geweest en ook zijn er minder evenementen. Dit jaar zal de Domkerk zeker 200.000 euro aan inkomsten door bezoekers mislopen. Allemaal geld dat naar onderhoud en restauratie had kunnen gaan. “We teren in op onze reserves. Dat kunnen we wel hebben, maar het betekent ook dat we op andere posten minder geld kunnen uitgeven. We werken wel toe naar de volgende fase van de restauratie, maar we hebben geen datum op het oog.” Bart vertelt verder: “Als stichting Vrienden van de Dom ondersteunen we de Domkerk natuurlijk zo veel mogelijk. Daarvoor zijn nieuwe ‘vrienden’ natuurlijk van harte welkom.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Icoon

De Domtoren en Domkerk zijn iconen van de stad. Veel mensen zien ze wellicht als één, maar ze hebben allebei een andere eigenaar. Bart en Wiebe zijn het erover eens: “Toch zien we als Utrechters de Domkerk – en natuurlijk de Domtoren ook – als iets wat van ons allemaal is. Daar zijn we ook trots op. Het is niet alleen een godshuis, maar ook een museum, een plek voor muziek, een congresruimte, en een gebouw met een geschiedenisverhaal.”

Wiebe is bijna dagelijks in de Domkerk te vinden: “Ik vergeet soms weleens hoe bijzonder het gebouw eigenlijk is, maar als er dan bezoekers binnenkomen die verwonderd om zich heen kijken en echt ‘wow’ zeggen, dan realiseer ik mij dat weer. Het is uniek dat we zo’n grote en bijzondere kerk in de stad hebben. En het is een gebouw met littekens, zoals het middenschip dat ingestort is, daar zien we nog de gevolgen van in het gebouw, maar dat maakt het ook allemaal bijzonder. Het geeft de Domkerk karakter.”