Afval dat naast ondergrondse containers wordt gezet, is al jarenlang een hardnekkig probleem in Utrecht. De gemeente probeert dit op verschillende manieren aan te pakken. Uit onderzoek van journalistiek platform Pointer blijkt dat de kosten van het opruimen van afval naast de containers tussen 2021 en 2024 ruim zijn verdubbeld, en ondertussen blijft het aantal bijplaatsingen stijgen. In hoeverre ligt de verantwoordelijkheid dan nog bij de gemeente? Of moeten inwoners hun gedrag aanpassen?

De gemeente zegt hard te werken aan een schone stad. De afgelopen jaren is fors geïnvesteerd in het inzamelen en opruimen van afval. Volgens Pointer was Utrecht in 2021 zo’n 1,2 miljoen euro kwijt aan het opruimen van afval bij de containers; in 2024 liep dat op tot 2,8 miljoen euro. De kosten zijn in drie jaar tijd dus ruim verdubbeld. 

Die uitgaven gaan naar extra personeel en materieel, communicatiecampagnes en het uitdelen van gratis afvalknijpers. Sinds 2024 zijn ondergrondse containers bovendien uitgerust met sensoren die automatisch aangeven wanneer ze voor 80 procent vol zitten. Ook rijden speciale teams rond om meldingen van inwoners af te handelen en bekende probleemlocaties in de gaten te houden. 

Volgens de gemeente worden containers over het algemeen minimaal één keer per week geleegd en is er in elke buurt voldoende capaciteit.

De gemeente doet meer

Naast praktische maatregelen richt de gemeente zich ook sterk op gedragsverandering. Zo is de handhaving toegenomen én aangescherpt: boetes voor overtredingen, zoals het plaatsen van afval naast containers, zijn sinds 1 december 2024 verhoogd naar 110 euro. De vorige verhoging was in 2023, van 70 naar 100 euro. In 2024 leidde de handhaving tot 1.955 boetes.

Daarnaast zet de gemeente in op bewonersparticipatie. Ze werkt samen met ‘Schone Stad-coaches’ die de wijken ingaan en gastlessen geven op scholen over bewust omgaan met afval. Ook op lokaal niveau gebeurt veel: opschoondagen, ‘containeradoptanten’, extra papiercontainers en containerkunst door bewoners. “Dit is belangrijk, omdat we zien dat het tegengaan van bijplaatsingen en zwerfafval op straat ook een verandering van gedrag van de inwoners vraagt. Daar zetten we dus, los van de operationele zaken, ook op in”, zegt een woordvoerder.

Hoe groot is het probleem?

Ondanks deze investeringen neemt het afvalprobleem nog altijd toe. Dit is overigens niet alleen in Utrecht het geval: ook Amsterdam, Den Haag en Rotterdam hebben er volgens Pointer last van.

Tekst loopt door onder afbeelding

De gemeente Utrecht weet dit onder andere door de maandelijkse metingen van de staat van containerlocaties in de stad. Dat doet zij met de zogenaamde CROW-meting, opgesteld door stichting CROW – het kennisinstituut voor kwaliteit van de openbare ruimte. 

Hierbij wordt gekeken of containerlocaties voldoen aan de door de gemeenteraad vastgestelde CROW B-norm: er mogen maximaal twee stuks afval naast de ondergrondse container staan. In 2024 vonden steekproefsgewijs 5.375 van dit soort inspecties plaats bij containers.

Bij 9,5 procent van de inspecties lagen in 2024 drie of meer stuks afval naast de bak. Utrecht voldoet daarmee nog aan de CROW-norm van maximaal tien procent, maar overschrijdt wel de eigen streefwaarde van vijf procent. In 2020 – het jaar waarin het aantal bijplaatsingen explosief groeide – zat de gemeente nog op die vijf procent, en daarop is de huidige ambitie gebaseerd. 

Per wijk en inwoner

De wijken waar – volgens de meest recente metingen – het meeste afval op straat ligt in 2024 en 2025 zijn Zuidwest, Overvecht en Noordwest. Bekijk je het op kleinere schaal, dan wordt per inwoner 6,2 kilogram bijgeplaatst afval opgehaald door de gemeente. In 2023 was dat nog 4,9 kilogram per inwoner. 

“Zodra er één zak naast de container staat, volgen er vaak snel meer”

Door diezelfde inwoners zijn in 2024 53.347 meldingen van afval naast containers geregistreerd. Dat is een toename van ongeveer 49 procent ten opzichte van 2023. Voor 2025 ziet de gemeente opnieuw een stijging in meldingen, maar cijfers over het hele jaar zijn nog niet beschikbaar.

Er wordt de laatste jaren dus meer afval bijgeplaatst en tegelijkertijd worden er ook meer meldingen hierover gemaakt. De gemeente zegt hierover dat het de laatste jaren ook makkelijker is geworden om meldingen te maken over afval naast de container.

De waarom-vraag

Maar waarom wordt er steeds meer afval naast de container gezet? De gemeente ziet verschillende oorzaken. Zo speelt de groei van het aantal containers de laatste jaren een rol; hoe meer containers, hoe groter het risico op bijplaatsing. Toch leegt de gemeente Utrecht de containers sinds een jaar wanneer ze voor 80 procent vol zitten. Hoe kan het dan dat er alsnog wordt bijgeplaatst? 

“Containers worden in de vaste route van vuilniswagens meegenomen zodra het sensorsysteem aangeeft dat ze ongeveer 80 procent vol zitten. Het kan echter gebeuren dat een container toch tijdelijk vol raakt, bijvoorbeeld wanneer er in korte tijd veel afval wordt aangeboden”, geeft een gemeentewoordvoerder als verklaring.

Bovendien is een veelvoorkomende oorzaak een verstopping. “Mensen gooien bijvoorbeeld grote stukken karton of piepschuim in de container, waardoor de klep klem komt te zitten.”

Maar zelfs als een container niet vol én niet verstopt is, belanden er soms toch afvalzakken naast. “Zodra er één zak naast de container staat, volgen er vaak snel meer”, licht de woordvoerder toe. Dat verschijnsel valt goed te verklaren met het principe van de ‘broken-window’-theorie uit de criminologie: een vervuilde omgeving trekt al snel meer vuil aan als er niet meteen iets aan wordt gedaan.

‘Niet meer dan normaal’

“De gemakzucht is groot”, stelt Janne van Malestein (74). De Utrechtse is een van de 341 containeradoptanten van de stad. Zij heeft van de gemeente de sleutel van de container, een stamper voor verstoppingen, een schep en een bezem gekregen. Als er vuilnis naast de containers staat, kan ze dat vanuit haar appartement zien.

Tekst loopt door onder afbeelding

Janne woont al veertig jaar in Overvecht-Noord, aan de zuidkant van Park de Gagel. Ze is een van de wijkambassadeurs ‘Schoon’, die in 2022 het project ‘Schoon in de buurt’ startten. Samen met andere vrijwilligers – of een Schone Stadcoach – geeft ze voorlichting op basisscholen over het schoonhouden van de stad.

De kinderen maken tekeningen waarvan een lokale kunstenaar affiches maakt, die de leerlingen later op de containers plakken. Namens de wijkambassadeurs is ze dit jaar in gesprek gegaan met wethouder Susanne Schilderman over het afvalprobleem. Dat leidde al tot één vruchtbaar overleg in Overvecht en de volgende staat gepland op 12 december.  

Het is voor haar niet meer dan normaal om je buurt schoon te houden. Dat geldt voor iedereen in haar flat. “Wij hebben een sterk gemeenschapsgevoel. Het is daarentegen klip en klaar dat anonimiteit in de buurt bijdraagt aan vervuiling. Meestal maak je je alleen druk om je eigen huis. En als buiten wel je zorg is, is het probleem vaak zo groot dat je niet weet hoe te beginnen.” 

Tekst loopt door onder afbeelding

Afvaldumping

Dankzij die onderlinge betrokkenheid in haar flat blijft het rondom Janne’s containers netjes. Verderop in de wijk is het volgens haar problematisch. “Ik heb enorm veel bewondering voor de mensen die daar containeradoptant zijn.” Het probleem ligt volgens haar niet alleen bij restafval, maar vooral ook bij grofvuil. “Zakken afval kunnen we als adoptanten nog wel wegwerken, maar stoelen, buggy’s en banken niet.”

Janne ziet verschillende verklaringen voor het afvalprobleem: “Mensen moeten het allereerst belangrijk genoeg vinden dat het buiten schoon is. Ook speelt gebrek aan informatie een rol. We zien bijvoorbeeld vaak dat mensen verhuizen en hun hele inboedel op straat zetten. Woningcorporaties zouden daar beter in kunnen handelen. Zo’n actie legt namelijk een flinke last bij anderen, zoals containeradoptanten en vuilnisophalers – nog los van een slordig straatbeeld.”

“Het is makkelijker om te dumpen dan om het goed te doen”

In Overvecht zien bewoners ook regelmatig dat afval uit busjes gedumpt wordt bij de brengparkjes, maar de gemeente kan pas ingrijpen als zij de dumpers op heterdaad betrapt. “Slecht gedrag wordt volgens ons (de wijkambassadeurs, red.) zo te veel beloond. Het is makkelijker om te dumpen dan om het goed te doen.”

Een pilot met cameratoezicht op enkele van die dumpplekken zou volgens Janne een goed idee kunnen zijn. “Wat vooral zou helpen, is betere handhaving en een afvalscheidingsstation in Overvecht zelf.”

Janne stelt namens de wijkambassadeurs dat de gemeente een systeem van afvalinzameling heeft dat sterk afhankelijk is van goed gedrag van inwoners. “Het stelselmatig verwijderen van de bijplaatsingen vergroot de gemakzucht.” De gemeente zou volgens haar meer op positief gedrag moeten sturen. Ook tuintjes rond containers zouden tot verbetering kunnen leiden. Bij ‘haar’ containers werkt dat.  

‘Gedeelde verantwoordelijkheid’

Volgens de gemeente is het probleem van afvaldump rond containers een gedeelde verantwoordelijkheid.  “De stad houden we samen schoon, daar hebben inwoners en gemeente elkaar voor nodig”, aldus de woordvoerder. 

Hij licht verder toe: “De gemeente zorgt dat er genoeg personeel en materieel is, en dat de containers gebruikt kunnen worden en zo vaak mogelijk opgeruimd worden. Bewoners hebben de verantwoordelijkheid om zakken in de containers te doen en het grofvuil op de juiste manier aan te bieden. Ook is het belangrijk dat containers niet verstopt raken, bijvoorbeeld door grote stukken piepschuim of grote stukken karton niet in de containers van restafval te proppen en ze zo te verstoppen.” Dit is ook de categorie afval die Janne het meest tegenkomt naast de container. 

Wat kunnen inwoners én gemeente nog meer doen?

Maar wat als die bak al vol of verstopt zit; hoe kan afval dan juist worden aangeboden? Daar heeft Janne een duidelijk antwoord op: “Dan loop je even naar een andere of neem je je afval mee terug naar huis. Als een container is geadopteerd, ziet de adoptant het meestal snel en kan die de blokkade verhelpen. Maar je kunt natuurlijk ook gewoon een melding doen van een volle of kapotte container.”

Volgens Janne is het vooral ‘vervelend’ wanneer zakken op de containerplaat worden gezet: de vuilnisman of -vrouw moet dan eerst al het losse afval verwijderen voordat de container kan worden geleegd. Bij groot afval moet zelfs eerst een ander voertuig langskomen, wat extra ritten en vertraging bij het legen van de container veroorzaakt. 

Tekst loopt door onder afbeelding

De gemeente erkent dat hier ook verbeterpunten liggen, bijvoorbeeld om het voor bewoners makkelijker te maken een kapotte of volle container te melden. “We onderzoeken onder andere nieuwe manieren om meldingen eenvoudiger en effectiever te maken, bijvoorbeeld via QR-codes of beschikbaarheidsindicatoren op containers”, aldus de woordvoerder.

Blijven werken

Daarnaast bouwt de gemeente voort op de ervaringen in Overvecht, waar in 2024 op verzoek van de wijk is geëxperimenteerd met zaterdagse containers op drie plekken in de wijk. De wijkambassadeurs – en heel veel Overvechters – waren volgens Janne blij met dit project: “Helaas is de pilot niet doorgezet, omdat er te weinig kilo’s afval zouden zijn ingezameld. Naar de effecten op gedragsverbetering is niet gekeken. Dat is in de ogen van de wijkambassadeurs een geweldige misser. Met deze aanpak zal het probleem van de bijplaatsingen alleen maar groeien. 

De gemeente zegt in 2026 wel door te gaan met een vernieuwd containerproject: “Van maart tot en met oktober organiseren we elke maand een grofvuilcontainer op wisselende locaties in de wijk. In totaal gaat het om acht containerdagen, in samenwerking met Ontspulknul, waarbij naast het inzamelen ook wordt ingezet op bewustwording en gedragsverandering.”  

Voor bewoners is het volgens de gemeente belangrijk dat zij het gewenste gedrag volhouden, actief bijdragen aan een schone buurt en waar mogelijk deelnemen aan lokale initiatieven. “Samen willen we met onze inwoners zo de overlast van afval bij containers terugdringen en de leefomgeving schoner en prettiger maken.”