Het Utrechtse college van burgemeester en wethouders maakte recent bekend dat het een burgerberaad wil organiseren over hoe de jaarwisseling in Utrecht in 2024/2025 gevierd moet worden. Het is de eerste keer dat er in Utrecht een burgerberaad wordt georganiseerd. Wat houdt zo’n burgerberaad precies in en wie mogen erin plaatsnemen? Deze week: zes vragen over het burgerberaad.

Wat houdt een burgerberaad precies in?

Het stond al in het coalitieakkoord van 2022: de gemeente wil ‘de grote uitdagingen’ in de stad samen met de Utrechters aanpakken. Daar hoort ook bij dat Utrechters meedenken over wat er in hun stad, wijk, buurt en straat gebeurt en wat er beter kan. Utrechters konden al op meerdere manieren meedenken over de toekomst van de stad en ook meedoen met het uitvoeren van plannen. Dat gebeurt bijvoorbeeld met wijkplatforms en initiatievenfondsen, maar daar moet als het aan het college van burgemeester en wethouders ligt nu dus ook het burgerberaad bij komen. De gemeenteraad nam in 2022 bijna unaniem een motie aan waarin het college de opdracht kreeg om een startdocument voor het Utrechts burgerberaad te maken. De gemeenteraad moet nog wel officieel instemmen met het plan van het college.

Het burgerberaad is een groep van honderd inwoners die door het stadsbestuur wordt gevraagd om te besluiten over een probleem dat speelt in Utrecht en waar de politiek niet goed uit komt. De groep bewoners komt een aantal keer bij elkaar tijdens bijeenkomsten om na te denken over een bepaald thema dat veel mensen in de stad bezighoudt. Vaak zijn het onderwerpen waarbij veel verschillende meningen en belangen met elkaar botsen. Het burgerberaad gaat niet over steun krijgen voor plannen die de gemeente al heeft gemaakt, want een burgerberaad maakt zelf plannen om tot beter beleid te komen.

Het burgerberaad schrijft uiteindelijk zelf een advies waar de meeste deelnemers het mee eens zijn

De deelnemers aan het burgerberaad bepalen zelf welke informatie, tussenstappen en regels er nodig zijn. De deelnemers kunnen ook gesprekken voeren met Utrechters die niet in het burgerberaad zitten, om zo ook hun meningen mee te nemen bij het maken van nieuwe plannen. Het burgerberaad schrijft uiteindelijk zelf een advies waar de meeste deelnemers het mee eens zijn. Dat advies wordt voorgelegd aan de burgemeester, het college van B&W of de gemeenteraad.

Beslist het burgerberaad of iets wel of niet gaat gebeuren?

Dat is wellicht een beetje kort door de bocht, maar het burgerberaad heeft zeker een belangrijke positie. Het burgerberaad schrijft – na alle bijeenkomsten en afwegingen – namelijk zelf een advies waar de meeste deelnemers het mee eens zijn. Aanvullend schrijven ambtenaren een bestuursvoorstel met een advies welke aanbevelingen uit het rapport van het burgerberaad uitvoerbaar zijn en welke niet. Dat voorstel wordt dan weer besproken met de deelnemers aan het burgerberaad. Dat gesprek kan leiden tot wijzigingen in het adviesrapport van het beraad of tot aanscherping van het bestuursvoorstel dat door de ambtenaren is geschreven.

Het stadsbestuur neemt het advies in principe over

Het adviesrapport en het advies van de ambtenaren worden vervolgens aangeboden aan het college, de burgemeester en/of de gemeenteraad. Daar is ook de voorzitter van het beraad bij aanwezig, om eventueel meer uitleg te geven en vragen te beantwoorden. Vervolgens worden de adviezen besproken en wordt er een besluit genomen. Het stadsbestuur neemt het advies in principe over. Alleen als er zwaarwegende argumenten zijn, kan het stadsbestuur van het voorstel afwijken. Dat kan bijvoorbeeld als een voorstel financieel, praktisch of juridisch niet haalbaar is.

Wie zitten er in het burgerberaad?

Het burgerberaad gaat bestaan uit honderd Utrechters. De gemeente wil dat zij samen een goede afspiegeling zijn van de Utrechtse samenleving, omdat de deelnemers aan het burgerberaad praten namens heel Utrecht. Om tot een goede selectie te komen, worden de deelnemers aan het burgerberaad geselecteerd door middel van loting.

Voor de loting wordt door de gemeente gekeken naar de gemeentelijke basisadministratie, waarin basisgegevens over alle Utrechters staat. Er wordt onder andere geselecteerd op leeftijd, geslacht en postcodegebied. De gemeente denkt alleen dat de keuze van ingelote bewoners om wel of niet mee te doen nog niet zorgt voor de goede afspiegeling die de gemeente zo graag wil. De gemeente gaat dan ook ‘oversamplen’ voor de groepen waarvan ze denkt dat ze minder geneigd zijn mee te doen. Dat moet leiden tot een betere afspiegeling van de Utrechtse samenleving.

Er wordt onder andere geselecteerd op leeftijd, geslacht en postcodegebied

Voordat het burgerberaad definitief wordt samengesteld, kijkt de gemeente hoe de groep mensen die zich hebben opgegeven verdeeld is. Daarvoor worden de deelnemers gevraagd – als ze dat willen vertellen – naar onder meer opleiding, of ze gestemd hebben tijdens de gemeenteraadsverkiezingen en wat hun huidige kijk is op het onderwerp van het burgerberaad. Dat laatste wil de gemeente weten om te voorkomen dat er alleen mensen meedoen die zich hardmaken voor een bepaalde richting. Als dan blijkt dat zich nog niet genoeg mensen uit een bepaalde groep hebben opgegeven, wordt er bijgeloot.

Hoe zorgt de gemeente dat iedereen die dat wil mee kan doen?

De gemeente zegt dat ze een grotere en diverse groep Utrechters wil betrekken bij de lokale democratie, maar ingelote bewoners kunnen om allerlei verschillende redenen besluiten om niet mee te doen, bijvoorbeeld omdat ze geen tijd hebben, de Nederlandse taal niet goed kunnen lezen en schrijven of geen kinderopvang hebben. De gemeente wil echter dat het burgerberaad voor iedereen toegankelijk is. Om de drempel om mee te doen te verkleinen, zorgt de gemeente voor een aantal zaken.

Allereerst staat er een vergoeding tegenover deelname aan het burgerberaad, omdat de gemeente naar eigen zeggen uit ervaring weet dat dat zorgt voor een grotere opkomst en dus een betere representativiteit. De vergoeding is gebaseerd op het minimumloon en het maximale bedrag dat een inwoner met een uitkering kan ontvangen zonder dat het invloed heeft op de uitkering.

Voor mensen die geen oppas kunnen vinden, wordt kinderopvang geregeld

Naast een vergoeding voor elke deelnemer, zorgt de gemeente voor ondersteuning voor mensen die dat nodig hebben. Zo wordt rekening gehouden met mensen die een lichamelijke of verstandelijke beperking hebben en is er een tolk voor mensen die geen Nederlandse spreken, schrijven en lezen. Verder is er een doventolk aanwezig voor mensen die doof zijn en zijn er oplossingen voor mensen die blind zijn. De ruimtes waar de bijeenkomsten gehouden worden zijn voor iedereen toegankelijk en het eten dat tijdens de bijeenkomsten te krijgen is, wordt afgestemd op voedselallergieën of andere dieetwensen. Voor mensen die geen oppas kunnen vinden, wordt kinderopvang geregeld.

Hoe zien de bijeenkomsten van het burgerberaad eruit?

Het burgerberaad begint met kennismaken met elkaar en het horen van de opdracht die de gemeenteraad, het college van B&W en de burgemeester hebben voor de leden van het burgerberaad. Vervolgens worden er gesprekken gevoerd met een onafhankelijke gespreksleider. Daarin wordt onder meer besproken welke informatie het burgerberaad wil opvragen. De volgende stap in het burgerberaad is het inwinnen van die informatie, bijvoorbeeld bij experts, ervaringsdeskundigen en ambtenaren.

Als de eerste stappen zijn gezet, begint de fase van overleggen. Dit gebeurt in kleine groepjes en er is opnieuw een onafhankelijke gespreksleider bij. De deelnemers aan het burgerberaad kunnen dan vertellen hoe ze over het onderwerp denken, om zo samen tot oplossingen en adviezen te komen. Het burgerberaad kan er ook voor kiezen om er nog meer Utrechters bij te betrekken, door bijvoorbeeld een poll te houden of bijeenkomsten te organiseren.

Hiervoor wordt door de deelnemers van het burgerberaad per advies een stem uitgebracht

De laatste stap is het uitbrengen van advies. In de laatste bijeenkomst kiest het burgerberaad welke adviezen ze aan het college van B&W, de burgemeester en de gemeenteraad voor willen leggen. Hiervoor wordt door de deelnemers van het burgerberaad per advies een stem uitgebracht. Zo kunnen de verschillende adviezen worden samengevoegd. Er wordt een adviesrapport geschreven en vervolgens wordt de burgemeester, het college van B&W of de gemeenteraad gevraagd om een besluit te nemen.

Het idee is nu dat het eerste burgerberaad vijf keer bij elkaar komt, verdeeld over vier à vijf maanden. Omdat er ook nog een voorbereidingstijd van ongeveer vijf maanden nodig is én er na de bijeenkomsten drie maanden wordt gerekend voor het maken van een bestuursvoorstel, duurt het burgerberaad alles bij elkaar al snel een jaar.

Over welke onderwerpen kan een burgerberaad gaan?

Het onderwerp van het eerste burgerberaad is al bepaald, namelijk de invulling van de jaarwisseling van 2024/2025. Ook over onderwerpen voor een eventueel volgend burgerberaad is al nagedacht, blijkt uit documenten van de gemeente. Onderwerpen die daarvoor mogelijk geschikt zijn, zijn volgens de gemeente: het organiseren van de zorg (rekening houdend met het groeiende personeelstekort), de wooncrisis, verbetering van de luchtkwaliteit, klimaat, nieuw armoedebeleid en inburgering. Het is dus nog afwachten of en wanneer er burgerberaden komen over deze onderwerpen.