De City Bioscoop: Hollywood-allure uit 1936 | De Utrechtse Internet Courant De City Bioscoop: Hollywood-allure uit 1936 | De Utrechtse Internet Courant

De City Bioscoop: Hollywood-allure uit 1936

De City Bioscoop: Hollywood-allure uit 1936
De City Bioscoop aan de Voorstraat (Foto: Arjan den Boer)
De overname van de Wolff-bioscopen door Kinepolis en de bouw van een megabios roepen de vraag op: wat gaat er gebeuren met de City, Utrechts oudst bewaarde bioscoop (althans qua architectuur)? Jos Stelling heeft een plan voor restauratie en exploitatie, maar Kinepolis heeft nog geen besluit over sluiting genomen en voert momenteel zelfs verbeteringen door. Wat is de historie van dit monument aan de Voorstraat en wat maakt het uniek?

De overname van de Wolff-bioscopen door Kinepolis en de bouw van een megabios roepen de vraag op: wat gaat er gebeuren met de City, Utrechts oudst bewaarde bioscoop (althans qua architectuur)? Jos Stelling heeft een plan voor restauratie en exploitatie, maar Kinepolis heeft nog geen besluit over sluiting genomen en voert momenteel zelfs verbeteringen door. Wat is de historie van dit monument aan de Voorstraat en wat maakt het uniek?

Een eeuwenoud pand op de hoek van de Drift en de Voorstraat werd in 1925 verbouwd tot concert- en feestgebouw De Plompetoren. De hoofdingang is daarbij verplaats van de Drift naar de Voorstraat. In de diverse zalen werden concerten, voordrachten, dansavonden en soms al filmvertoningen gehouden.

In 1935 liet Isedoor Cohen Barnstijn, eigenaar van de Flora-bioscoop aan de Oudegracht (later Camera), het feestgebouw ombouwen tot filmzaal. Het kreeg een geheel nieuw uiterlijk, al werden er delen van de muren, vloeren en kelder hergebruikt.

Verbouwing tot concert- en feestgebouw De Plompetoren, 1925 (Blitz en Zn/HUA)

Moderne allure

“Menigeen is bij het zien van de hoge gesloten muren de schrik om het hart geslagen. Wat voor wonderlijks zou hier nu weer verrijzen?” Dat schreef het Utrechtsch Nieuwsblad tijdens de verbouwing tot bioscoop. Eerder had de gemeentelijke Schoonheidscommissie (welstand) zich al afgevraagd of het “uiterlijk van geprononceerd moderne allure” wel in de omgeving paste. Iemand sprak van een “brute tegenstelling” met de statige grachtenpanden aan de Drift en Plompetorengracht. De commissie stemde toch in, omdat het oorspronkelijke hoekpand al teveel verminkt was.

Het gebouw bestaat uit een hoge bioscoopzaal en een lagere L-vormige ombouw, beide met plat dak. Bovenop staan twee decoratieve masten tussen een borstwering van afgeronde muurtjes. De voorgevel had oorspronkelijk ook twee lichtzuilen van melkglas, waarvan de hoogste boven het gebouw uitstak.

Op de oudste kleurenfoto uit 1952 zijn de oorspronkelijke kleuren nog deels zichtbaar (Foto: C. Stevens/HUA)

De muren waren bepleisterd met Terranova: een destijds populaire gevelbekleding van gewassen beton met stukjes natuursteen, vergelijkbaar met terrazzo — veel gladder dan de huidige ruwe spuitpleister. Ook de Rembrandt Bioscoop had in 1933 deze moderne gevelbekleding gekregen. Beneden was het stucwerk van de City donkergrijs, boven lichtgroen getint en daartussen wit.

Ramen aan de zijgevel langs de Drift (Foto: Arjan den Boer)

De vormen van de vensters, die smalle ijzeren kozijnen hebben, verwijzen naar de achterliggende functies. De trappenhuizen aan beide geveluiteinden hebben ronde ramen, de foyer langwerpige horizontale en die in de toiletten en vestibule zijn smal en verticaal. Achter het opvallende venster dat om de hoek loopt ligt de directiekamer (kantoor).

Interieur

De bioscoop had oorspronkelijk een open vestibule die zo’n 10 meter het pand in liep, met twee glazen loges voor kaartverkoop. Hier ging de straat naadloos over in de bioscoop. Tussen de twee pilaren die het begin markeerden zijn later glazen deuren aangebracht. In de kelder onder de vestibule was een rijwielstalling; de (afgesloten) ingang bij de Driftbrug is er nog.

Trappenhuis in de foyer met originele lambrisering (Foto: Arjan den Boer)

Bezoekers kwamen binnen in de wachtruimte met garderobe. Daar kon men de grote zaal in, of de trap op naar foyer en balkon. Hal, foyer en zaal hadden glanzend gelakte, geblokt houten lambriseringen en eiken parketvloeren. De muren waren uitgevoerd in zachte tinten grijs en blauw. Vanuit de foyer bereikte men door halfronde deuren het balkon. Ook de elegant gebogen balustrade was van houtfineer voorzien.

De filmzaal had 750 zitplaatsen, waarvan 250 op het balkon. In het begin kende de City maar liefst 9 soorten plaatsen met dito prijzen, variërend van 30 cent in de zaal tot 1 gulden op de balcon-loge.

De nog ongedeelde zaal van de City in de jaren 50 (Foto: collectie Wolff)

Twee architecten

Het City Theater werd in 1935 ontworpen door twee architecten: Jan Willem van der Weele uit Den Haag en Nico Andriessen uit Hilversum. Van der Weele (1888-1948) ontwierp vooral winkels en café-restaurants. Z’n bekendste gebouw was het Haagse Asta Theater. In 1937 zou hij ook de Flora (Camera) aan de Oudegracht verbouwen, maar niet erg ingrijpend.

Nico Andriessen (1892-1947) bouwde woningen, kerken en scholen in z’n woonplaats Hilversum. Hij werkte in de stijl van de Amsterdamse en Delftse School en werd sterk beïnvloed door plaatsgenoot Willem Dudok.

De bouwstijl van de Utrechtse City Bioscoop wordt vaak omschreven als Nieuwe Zakelijkheid; zo staat het in de monumentenbeschrijving uit 2001. Dat is volgens mij maar het halve verhaal. Weliswaar is de City veel strakker en moderner dan bijvoorbeeld Tuschinski en de oude Rembrandt, maar niet zo sober en streng als de Nieuwe Zakelijkheid.

Het verschil wordt duidelijk als we naar Gerrit Rietvelds Bioscoop Vreeburg uit 1936 kijken (tegenwoordig de Esprit). Daar zien we uitsluitend rechte vlakken, geen decoraties en heel veel glas. De City heeft daarentegen massieve horizontale muren met kleine ramen, afgeronde hoeken en enkele puur decoratieve elementen zoals de muurtjes met masten en de — helaas verdwenen — lichtzuilen.

Hoekvenster, borstwering en decoratieve masten (Foto: Arjan den Boer)

Je zou deze bouwstijl kunnen omschrijven als late, sobere Art Deco. Kenmerken van de Amsterdamse School kwamen terug in een modern jasje: gesloten, horizontale, expressieve gevels, niet meer uitgevoerd in donkere baksteen maar in licht pleisterwerk. Zo is de bioscoop beter te plaatsen in het oeuvre van de architecten, die een middenpositie innamen tussen modernisme en traditionalisme.

Hollywood-architectuur

De City doet mij ook denken aan een Amerikaanse bouwstijl uit de jaren 30: de Streamline Moderne. Kenmerkend waren gestroomlijnde of ronde vormen, licht gepleisterde muren (soms in pasteltinten), horizontaal georiënteerde gevels, platte daken en verticale decoratieve elementen. Binnen overheersten glanzende moderne materialen zoals chroom en houtfineer. Niet toevallig werd deze stijl vooral gebruikt voor pretparken, stadions, nachtclubs, warenhuizen en… bioscopen.

Een Amerikaanse bouwstijl in Utrecht klinkt vergezocht. Veel films kwamen echter ook uit Hollywood en daar paste deze architectuur perfect bij. En we hebben nóg een Utrechts voorbeeld: Villa Jongerius! Deze werd gebouwd door een autohandelaar; behalve in de amusementswereld was de Streamline-stijl ook in zwang voor benzinepompen, garages en busstations — kortom bij alles wat snel en modern was.

Horizontale vensters van de foyer met ijzeren decoraties (Foto: Arjan den Boer)

Voor en na de oorlog

Op 18 januari 1936 werd het City Theater feestelijk geopend met de vertoning van de Duitse operettefilm Im weißen Rößl. De bioscoop ging zich, naast grote Hollywoodfilms zoals Chaplins Modern Times, richten op de Nederlandse film, die een bloeitijd doormaakte. Zo werd Merijntje Gijzens Jeugd een hit, geproduceerd door de broer van City-eigenaar Barnstijn.

In 1939 kregen de City en de Flora een nieuwe exploitant: de Duitser Alfred Wolff. Ze zouden tot 2014 in handen blijven van familiebedrijf Wolff. Tijdens de oorlog moest de half-joodse eigenaar een stap terug doen en werden er nazi-propagandafilms vertoond. Eind 1944 ging de City tijdelijk dicht om in juni 1945 te heropenen met Amerikaanse en Britse films.

Esther Williams boven de ingang van de City, 1948 (Foto: Het Utrechts Archief)

In 1946 werd het 10-jarig bestaan van de bioscoop gevierd met zangeres Jetty Pearl. Twee jaar later baarde een gevelreclame opzien: een schaarsgeklede Esther Williams als Bathing Beauty ging sommige Utrechters te ver; haar beeltenis werd in de Drift gedumpt.

Movies

Rond 1960 gaf Wolff elke bioscoop een eigen profiel; de City werd het podium voor vecht- en actiefilms. De grote filmzaal zat zelden meer vol. In 1978 werden van het balkon daarom twee kleine zalen gemaakt met elk 90 stoelen. Onder de naam Movies richtten deze zich met kwaliteitsfilms op een ander publiek — met een scheidingswand in de hal en een eigen entree via de nooduitgang aan de Drift. De foyer op de 1e verdieping werd toen vernieuwd; alleen de lambrisering is nog origineel.

De oorspronkelijke projectiecabine dient sinds 1978 voor de kleine zalen (Foto: Arjan den Boer)

Door de opkomst van de videotheek dreigde de City in 1984 te moeten sluiten. Een samenwerking met ‘t Hoogt mislukte en er werden plannen gemaakt voor een restaurant. Een filmclub vertoonde er tijdelijk klassieke films, wat tot een revival leidde. De City kon openblijven als theater voor de betere Hollywoodfilms.

In 1985 werd de vestibule dichtgemaakt, de kassa naar voren verplaatst en kwam er een bar in de hal. In 1998 kreeg de grote zaal een nieuw interieur, waarbij de originele lambrisering verdween. De zaal heeft nu 338 stoelen.

Toekomst

Binnenkort start de bouw van een megabioscoop met 14 zalen bij de Jaarbeurs. Ondertussen is Wolff overgenomen door het Belgische Kinepolis. De Camera aan de Oudegracht is inmiddels al dicht.

De decoratieve masten vanaf het dak gezien (Foto: Arjan den Boer)

Veel Utrechters maken zich zorgen over de toekomst van de City. Dit unieke pand, de mooiste bioscoop van Utrecht, moet natuurlijk een filmzaal blijven! Een andere bestemming is ondenkbaar, niet alleen om praktische redenen, maar ook omdat de hele architectuur cinema uitstraalt.

Kinepolis heeft geen concrete plannen tot sluiting. Momenteel worden er zelfs investeringen gedaan: de vloerbedekking is net vervangen (stemmig dieprood) en binnenkort krijgen interieur en exterieur een schilderbeurt. Dat laatste is hard nodig, maar niet voldoende: alleen een echte restauratie waarbij de gladde bepleistering in frisse kleuren wordt hersteld en de lichtzuilen terugkeren doet recht aan dit rijksmonument.

Na de opening van het megaplex zal Kinepolis beslissen wat er met het City Theater gebeurt. Wellicht wordt het — na restauratie? — een arthouse onder de vleugels van Kinepolis. Een andere optie is dat Jos Stelling van Springhaver en Louis Hartlooper dit gaat doen; hij heeft hiervoor al prachtige plannen klaarliggen. Ik heb alle vertrouwen in de toekomst van de City!

Deze maand verscheen er ook een artikel over de City Bioscoop door Herman de Wit in het Tijdschrift Oud-Utrecht.

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

20 Reacties

Reageren
  1. Tja

    Jos exploiteert onder de vleugels van Kinepolis, dat lijkt mij het beste; win-win en financieel het meest haalbare. Kinepolis hoeft zijn pand niet in de verkoop te doen, krijgt een flink deel van de omzet en Jos kan met zijn kennis en expertise deze bioscoop uitbaten d.m.v. invulling met goede horeca en de betere films.

    Het een en ander kost de gemeente niets! En: het levert zoveel op! Een injectie in de Voorstraat (nog een kan er wel bij!) een een monument gered en gerestaureerd (hopelijk) in de oorspronkelijke functie! Beter dan een mislukt vastgoedproject dat de inrichting van het gebouw vast meer kwaad dan goed doet (zie ook de verbouwing van bioscoop tot kledingwinkel in Haarlem, ondanks het bewaren van enkele details, is dit zo zonde, omdat de bioscoop nagenoeg origineel was!

  2. Ronald

    Leuk stukje. Maar ik hoop wel dat de City niet teveel “horizontale muren” kent of zal kennen.

  3. jos stelling

    Weer een erg goed artikel van Arjan den Boer. Complimenten hoor! Mijn rol is vooralsnog dienstbaar en wil met iedereen eventueel graag samenwerken om de City op termijn voor de stad te behouden.
    Met de komst nu van de twee grote multiplexen en de verdubbeling van het aantal Utrechtse bioscoopstoelen is bij ook nog de komst (politieke beslissing) van de Kade bioscoop de toekomst van het City theater ten dode opgeschreven. Iedereen die de feiten kent en er een beetje verstand van heeft beaamt dit. Een nieuwe City is om vele redenen voor Utrecht van groot belang (Utrecht: filmstad).

  4. Peet

    Past moeiteloos op de boulevard Miami ,,prachtig!!?

  5. Kees N

    Goed stuk, zo herinner ik me de vechtfilmperiode en de periode daarna met de zij-ingang.

    Ik hoop dat het Jos en anderen lukt de bioscoopfunctie te behouden. Ook al lijken ze niet de wind mee te hebben met 2 grote bioscoop-complexen op komst. (en ik vermoed een afnemende belangstelling voor bioscopen?)

    Mocht het uiteindelijk niet lukken, dan lijkt me een goede optie naar een horeca- en/of muziekbestemming te gaan kijken. Een moderne club met live muziek zou ook zeer goed bij het pand passen. Of een Utrechtse Americain.

  6. Newsfinder

    Ik hoop dat de City blijft, altijd een erg fijne bios gevonden.

  7. Bayerwald

    Heerlijk, zo’n gedegen artikel. Roept vele mooie herinneringen op. Ik heb zelf eind vijftiger jaren nog in de City bioscoop gewerkt… een schitterend filmtheater! Ik hoop van ganser harte dat de City als ‘moderne’ bioscoop behouden blijft.
    Met dank aan Arjan den Boer.

  8. RobDoes

    Jos Stelling erin laten is natuurlijk, met het oog op het behoud van de bioscoop zoals hij was, de beste optie en ik hoop van ganser harte dat het hem lukt.

  9. Cees Verploeg

    Gemeenteraad, leest u even mee met dit artikel? En dan met name de D66-ers die in de Kade een mooie gelegenheid zien om wraak te nemen op het afschieten van Artplex. Het idee van De Kade is geen plan van distributeur Pim Hermeling maar van de vastgoedondernemer Hermeling. Stoppen met dat project, we krijgen al een megabioscoop. En alle energie steken in de City. Een schitterend gebouw met een mooie toekomst. Nadat het gelukt is om de bieb in het postkantoor te krijgen ligt er weer een mooie uitdaging.

  10. R

    Een VVD-raadslid suggereerde zelfs om de City om te bouwen tot een normale winkel of woningen…. the horror. VVDers verkopen graag elke vorm van vastgoed voor een snelle prijs. Ombouwen tot iets anders dan een bioscoop zou moord op een rijksmonument betekenen. Zo kennen we de VVD weer; historie, cultuur en toegevoegde waarde voor derden (lees: inwoners van de stad Utrecht) boeit hun geen reet. ZIJ hebben er namelijk geen belang bij, dus is het niet relevant. Ikke ikke ikke… walg.

    Los daarvan vind ik ook dit weer een goed stuk over een oud Utrechts gebouw. Ga zo door! 😀

  11. Fanclub Jos Stelling

    Wil Arjan den Boer uit het hol van Jos Stelling kruipen? Wij horen daar thuis! Ps: Verder een gedegen artikel en ja die bioscoop moet blijven, vet nice pandje.

  12. Peter

    Bedankt voor het leerzame stuk, ik kijk er nu met andere ogen naar. Heb het gebouw erg lelijk gevonden in de tien jaar dat ik in Utrecht woon, dacht dat het in dezelfde stijl als Hoog Catherijne was (ook nooit binnen geweest). Nu vind ik het vooral zonde dat de gevel niet eerder is gerenoveerd.Originele kleuren en lichtbak terug en het gebouw kan een impuls zijn voor dat stuk van de Voorstraat. Voor behoud als bioscoop zie ik niet echt een reden, liever een nieuwe club / muziek / horeca.

  13. ari doeser

    na het Boekhoven Bosch-artikel opnieuw een goed verhaal van Arjen den Boer over fraaie gebouwen in de Breedstraatbuurt.

    mag ik het plaatsen op http://www.leefbarebreedstraatbuurt.nl ?

  14. ari doeser

    Arjan den Boer

  15. Herman

    Leuk artikel.

    Maar het pand is en blijft lelijk, dus slopen en vervangen door een mooi complex dat meer in stijl is met de omgeving is de beste optie.

    Graag wel een bestemming die geen subsidie vraagt, er zijn in Utrecht al genoeg subsidievragende instellingen.

  16. Arjan den Boer

    @ari doeser: ja dat mag, met bronvermelding

  17. Roland Goetgeluk

    Goedemiddag Arjan,

    Heel mooi stukje. Ik lees je stukjes met zeer veel plezier.

    Je medecolumnist Roland ‘Grimlach’ Goetgeluk

  18. Domtoren49

    Arjan, bedankt weer voor een mooi stukkie geschiedenis.
    Mooi pand, moet gewoon weer aan de buitenkant opgeknapt worden zoals het er vroeger uitzag. Tuurlijk niet slopen, meestal zijn dat woorden van mensen die helemaal geen verstand hebben van Rijksmonumenten. Ben benieuwd wat er in het pand gaat komen, hopelijk geen horeca, want we vallen over de horeca-tenten, helaas blijkt er toch al stiekum eerder gesloopt te zijn binnen in de bioscoop, meer dan eigenlijk mocht.
    @R(15 augustus / 10.40 uur)…welk raadslid van de VVD had die uitspraak gedaan?

  19. Paul

    Rijksmonument Voorstraat 89, Utrecht

    Inleiding

    In 1935 tot BIOSCOOP verbouwd ouder pand op de hoek van Drift en Voorstraat, in de stijl van de Nieuwe Zakelijkheid naar ontwerp van de architecten N. Andriessen en J. van der Weele.

    Omschrijving

    Hoekpand op nagenoeg rechthoekige plattegrond, bestaat uit twee gestapelde blokvormige bouwdelen. De aan twee zijden vrijliggende gevels zijn overwegend gesloten. Het geheel met plat dak. Geheel met witgeschilderd spuitpleister bedekte gevels met twee trappenhuizen met karakteristieke boven elkaar gesitueerde rondvensters en glasstroken, verhoogd tot ranke pyloon. De trappenhuizen zijn gesitueerd op de overgang met de naastgelegen bebouwing zowel aan de Drift als aan de Voorstraatzijde. Iets terugliggende begane grond met -vernieuwde- ingang aan Voorstraatzijde en rechts een reeks vitrinekasten. Aan de Driftzijde ijzeren nooddeuren. Langs gehele eerste bouwlaag een betonnen rand, boven de vitrinekasten rechts lager gesitueerd.

    In de gevel aan Driftzijde diverse horizontale vensterreeksen uitgevoerd in hout en staal. Hoge zaal, terugliggend oprijzend vanuit de bouwmassa, met sculpturaal gevelelement aan Voorstraatzijde met daarin twee vlaggenhouders. Indeling van het interieur met foyer op eerste en tweede verdieping aan de Driftzijde, grote bioscoopzaal aan de Voorstraatzijde. Indeling enigszins gewijzigd. Voorts nog aanwezig enkele waardevolle onderdelen als het stalen trappenhuis aan de Driftzijde, de lambrizering en de diverse lichtornamenten in de bioscoopzalen.

    Waardering

    Tot bioscoop verbouwd ouder pand van algemeen belang vanwege de architectuurhistorische waarde als gaaf en karakteristiek voorbeeld van een bioscoop met invloeden van de Nieuwe Zakelijkheid. Van cultuurhistorische waarde vanwege de bestemming welke is verbonden met de geschiedenis van de bioscoop in Nederland.

    bron: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

    Zie: http://monumentenregister.cultureelerfgoed.nl/php/main.php?cAction=show&cOffset=0&cLimit=25&cOBJnr=1007250&oOrder=ASC&cLast=1&oField=OBJ_RIJKSNUMMER&sCompMonNr=&sCompMonName=&sStatus=&sProvincie=Utrecht&sGemeente=Utrecht&sPlaats=Utrecht&sStraat=Voorstraat&sHuisnummer=89&sPostcode=&sFunctie=&sHoofdcategorie=&sSubcategorie=&sOmschrijving=&ID=0&oField=OBJ_RIJKSNUMMER#

  20. JvdB

    Boeiende serie dit. De Pastoefabriek zou er ook goed in passen, zeker omdat de functie binnenkort verandert. O.a. de HKU krijgt er onderdak.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).