Zowel de oude als de nieuwe Kromhoutkazerne doen mee aan Open Monumentendag op zaterdag 8 september. De paviljoens aan de Prins Hendriklaan uit 1913 vormen nu de campus van het jubilerende University College Utrecht. Bij de nieuwe kazerne aan de Herculeslaan uit 2010 zijn nog resten van Fort Vossegat, ooit onderdeel van de Nieuwe Hollandse Waterlinie. Eenmalig worden de twee terreinen weer met elkaar verbonden, en komt de lange militaire historie van het complex tot leven.

Fort Vossegat was in 1819 een van de eerste forten van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, gebouwd op de splitsing van Kromme Rijn en Minstroom en vernoemd naar een boerderij daar. Het fort bestond uit drie bastions, aarden wallen en een gracht, waaraan later enkele bouwwerken werden toegevoegd. De reikwijdte van projectielen nam steeds verder toe, en daarom werd de verdediging van de stad Utrecht later overgenomen door verderaf gelegen forten, zoals Fort Vechten. Sindsdien was Vossegat een oefenterrein voor de genietroepen. De wallen en grachten zijn rond 1960 geslecht voor de aanleg van de Weg tot de Wetenschap en uitbreiding van de Kromhoutkazerne.

Restanten van het fort

Een monumentaal overblijfsel dat direct verband houdt met de Waterlinie is de zogenaamde Brug met de 12 gaten. Tegenwoordig contrasteert de bakstenen brug uit 1861 met het nieuwe glazen kazernegebouw. Het was behalve een brug vooral een stuw- of inundatiesluis. Bij inundatie (onderwaterzetting) werden er zware balken en schuiven in de gleuven geschoven. Zo werd de waterafvoer via de Minstroom (een zijtak van de Kromme Rijn) geblokkeerd. Op die manier trad de rivier buiten z’n oevers en kwam de omgeving onder water te staan.

Het grootste overblijfsel is het zogenoemde bomvrije wachthuis uit 1860, dat met zware muren, sterke gewelven en een dikke zandlaag bovenop bescherming moest bieden tegen vijandelijke granaten. Er stonden kanonnen waarvan de terugslagringen nog aanwezig zijn, maar de schietgaten inmiddels afgesloten. Het wachthuis was oorspronkelijk omringd door een gracht; de intrekbare houten brug is binnen bij de entree nog zichtbaar. Het bomvrije wachthuis verkeerde in bouwvallige staat totdat het in 2010 grondig werd gerenoveerd. Toen is ook de eigentijdse balustrade van ruwe corten-staalplaten aangebracht. Tegenwoordig wordt het bouwwerk als receptieruimte gebruikt.

Er bleef ook een minder massief onderdeel van Fort Vossegat bewaard: de Tamboershut. Deze werd in 1875 van riet gebouwd als officiershut voor genieofficieren om er tijdens de oefeningen op het fort hun middagmaal te genieten. In de 20e eeuw diende het bouwsel met z’n achthoekige houten torentje als oefenhut voor het tamboerskorps van de Kromhoutkazerne. In 1935 werden de wanden van bladriet vervangen door hout en later is het dak weer met riet gedekt.

De oude Kromhoutkazerne

Toen de genietroepen rond 1900 een plek zochten voor een nieuwe kazerne — na het afbranden van de Willemskazerne zaten ze in een oude locomotiefloods — koos men het terrein tussen de toenmalige stadsrand (Laan van Minsweerd) en Fort Vossegat. Met het fort in de nabijheid hoefden de troepen niet meer de stad door te marcheren op weg naar hun oefenplek.

De bouw van de kazerne begon in 1910 en de officiële opening was in 1913. De kazerne werd genoemd naar luitenant-generaal Joachim Hendrik Kromhout. Als een van de eerste kazernes in Nederland had de architect, kapitein P.J. Post van der Steur, niet gekozen voor een groot gebouw maar voor losse paviljoens, elk met hun eigen functie. Behalve fraai en functioneel was deze opzet ook hygiënisch: door de vrije ligging konden licht en lucht tot de slaapvertrekken doordringen.

Alle gebouwen liggen gegroepeerd rond het rechthoekige exercitieterrein, de appèlplaats waar elke morgen de vlag werd gehesen. Vooraan ligt het wachtgebouw met toren, aan weerskantende de legeringsgebouwen (met slaapzalen) en aan de noordzijde het hoofdgebouw. Verder naar achteren lagen dienstgebouwen en werkplaatsen. De paviljoens kunnen worden gerekend tot de Overgangsarchitectuur: een combinatie van neo-renaissance, chaletstijl en de meer moderne baksteenarchitectuur van Berlage.

De paviljoens

Wie binnenkomt vanaf de Prins Hendriklaan moet eerst door een ijzeren hek met wachthuisje. Boven de entree zit een halfronde boog met de smeedijzeren letters ‘University College’ van de huidige gebruiker. Bij de overdracht aan de universiteit in 1997 is de boog met de originele letters ‘Kromhout Kazerne’ meegegaan. Deze wordt bewaard door het museum van de Technische Troepen op Soesterberg.

Links van de entree staat het monumentale wachtgebouw met een toren die zeker ‘Berlagiaans’ genoemd mag worden. Deze heeft wijzerplaten met activerende onderschriften als ‘Rust roest’, ‘Zijt op tijd’ en ‘Tijd slijt’. Achter de galmgaten hangt bovendien een luiklok met het meegegoten opschrift ‘Niewe Geniekazerne, gebouwd 1909-1913.’ In het wachtgebouw zelf, dat een bordes heeft met drie hardstenen bogen, werden de nieuwe soldaten ingeschreven, maar waren ook enkele cellen voor disciplinaire straffen. Momenteel staat het gebouw leeg, in tegenstelling tot de andere panden op de campus.

De zes grote legerings- of manschapsgebouwen hebben nu een onderwijsfunctie, met campus-studentenkamers op de zolders. Net als vroeger wordt er dus weer geslapen en onderricht gegeven. Deze gebouwen zijn tegenwoordig vernoemd naar beroemde wetenschappers en filosofen zoals Spinoza, Descartes, Newton en Locke. Behalve de trappenhuizen met afgeronde hoeken en geglazuurde bakstenen zijn er binnen weinig originele details meer die aan de militaire periode herinneren.

Aan het eind van het exercitieterrein ligt het voormalige hoofd- of stafgebouw, dat momenteel ook weer een centrale en administratieve functie heeft als College Hall. Het is het rijkst gedecoreerde gebouw op het terrein, met de de (oude) ingang onder een stenen boog en stenen guirlandes aan de halfronde geveltop. Aan weerszijden zitten gevelstenen met de tekst ‘Anno’ en het jaartal ‘1912’. Het interieur is in 1988 geheel gerenoveerd, maar de originele schouwen in de commandantskamer zijn nog aanwezig.

Een ander gebouw dat zowel buiten als binnen nog duidelijk sporen van het verleden draagt is het huidige Auditorium van het University College Utrecht. Oorspronkelijk was het een Geniebureau met werkplaats. Na het vertrek van de genietroepen en de komst van de technische troepen naar de Kromhoutkazerne rond 1970 huisvestte dit ‘Gebouw H’ onder andere het Museum Technische Dienst, dat nadien naar Soesterberg verhuisde.

Dining Hall en studenten

De kantine van de Kromhoutkazerne was ooit berucht om de matige hygiëne en kwaliteit. Rond 1955 verrees er een nieuwe, ruime en lichte kantine. Deze werd in 1985 ingeruild voor het massieve betonnen KEK-gebouw (keuken, eetzaal en kantine). Het is een laat voorbeeld van brutalistische architectuur, en vormt een interessant contrast met de oudere kazernegebouwen — alsof er een UFO is geland. Het werd als enige van de vele naoorlogse kazerne-uitbreidingen niet afgebroken, en is nu de Dining Hall voor studenten. Eigenlijk heeft dit ooit treffend ‘Stalinistische schransbunker’ genoemde gebouw dus z’n functie behouden. Het gebouw is onlangs gerenoveerd.

Op het achterterrein zijn de latere bouwwerken gesloopt, zoals het ketelhuis, waarvan wel twee hoge schoorstenen overeind zijn blijven staan temidden van nieuwe studentenwoningen. Voor de internationale campusbewoners van het University College verrezen woongebouwen in een U-vorm rondom het terrein. De langgerekte ‘muurhuizen’ van architect Koen van Velsen aan de westzijde dienen tevens als geluidsmuur langs de Waterlinieweg.

Het University College Utrecht viert momenteel het 20-jarig jubileum. Het UCU was in 1998 het eerste University College in Nederland, een brede Engelstalige academische opleiding waar studenten studeren én wonen op een campus, naar Angelsaksisch voorbeeld. Van de circa 250 studenten die jaarlijks door de selectieprocedure komen is de helft Nederlands en de rest internationaal. De oude kazernegebouwen in het groen geven het geheel een passende allure.

Nieuwe Kromhout Kazerne

Tien jaar na de verkoop van het oudste deel van de kazerne aan de universiteit ging het overgebleven defensiecomplex geheel op de schop. Alle gebouwen en werkplaatsen langs de Herculeslaan en de Weg tot de Wetenschap werden afgebroken omdat ze vooral op militaire voertuigen gericht waren; de nieuwe kazerne heeft een administratieve functie. De transparante kantoorgebouwen in een parkachtig landschap lijken in geen enkel opzicht op de oude kazerne. Er zijn ruim 3.500 werkplekken met o.a. het hoofdkwartier van de Koninklijke Landmacht, Defensie Materieel Organisatie en het Defensie Ondersteuningscommando.

Op Open Monumentendag 8 september 2018 zijn zowel het University College Utrecht en de Kromhout Kazerne open voor publiek. Er worden dan allerlei activiteiten georganiseerd voor jong en oud: rondleidingen, filmvertoningen, lezingen, foto-exposities en demonstraties door een exercitiepeloton en militaire re-enactmentgroepen. Op 15 september houdt het University College Utrecht ook nog een jubileumfestival.