Nieuwe monumenten 1970-2000: LOKV-kantoor aan de Ganzenmarkt Nieuwe monumenten 1970-2000: LOKV-kantoor aan de Ganzenmarkt

Nieuwe monumenten 1970-2000: LOKV-kantoor aan de Ganzenmarkt

Nieuwe monumenten 1970-2000: LOKV-kantoor aan de Ganzenmarkt
Ganzenmarkt 6 (Archief Mart van Schijndel)
Mart van Schijndel was een van de weinige postmoderne architecten in Nederland. Hij gebruikte in zijn gevels luchtige verwijzingen naar de klassieke architectuur, als een knipoog naar het verleden. Soms wordt het postmodernisme vergeleken met de imitatie-tempels van Las Vegas, maar een groot verschil is de verfijning in het werk van Van Schijndel. Uit zijn meubel- en interieurontwerpen blijkt dat hij het modernisme niet verwierp, maar er op voortbouwde.

Mart van Schijndel was een van de weinige postmoderne architecten in Nederland. Hij gebruikte in zijn gevels luchtige verwijzingen naar de klassieke architectuur, als een knipoog naar het verleden. Soms wordt het postmodernisme vergeleken met de imitatie-tempels van Las Vegas, maar een groot verschil is de verfijning in het werk van Van Schijndel. Uit zijn meubel- en interieurontwerpen blijkt dat hij het modernisme niet verwierp, maar er op voortbouwde.

Opgeleid als meubelontwerper, bouwkundige en interieurarchitect, vestigde Mart van Schijndel (1943-1999) in 1968 zijn architectenbureau in Utrecht. Bij verbouwingen van bestaande panden, met als vroege voorbeelden de Kargadoor en RASA, veroorloofde hij zich steeds meer artistieke vrijheid. In 1984 kreeg Van Schijndel opdracht de panden aan de Ganzenmarkt 4-10 van de voormalige Instrumentenfabriek Marius samen te trekken — althans de bovenverdiepingen, met een entree in het rechter pand. Dit werd het nieuwe kantoor van het Landelijk Ondersteuningsinstituut voor Kunstzinnige Vorming (LOKV). Van Schijndel moest van de drie panden met donkere en versnipperde ruimtes een heldere eenheid maken.

Buiten en binnen

Meest spraakmakende element was de nieuwe entree van Ganzenmarkt 6. Omringd door ruw afgewerkte imitatie-steenblokken, rustica genoemd in de klassieke architectuur, wordt de grote glazen pui onderbroken door twee ruïneuze pilasters (halfzuilen) van marmer, met daartussen de glazen deur. Aan de zuilen hangen goudkleurige lampen en boven de entree zijn de gouden letters LOKV uitgehouwen in versneden vorm. De architect speelde een spel met originaliteit en clichés uit de (bouw)kunst, maar volgens de Stichting Mart van Schijndel bevat de gevel ook symboliek rond kunstzinnige vorming: ‘Natuur versus cultuur komt tot uiting in het verschil tussen grof en glad: rustica tegenover de gepolijste granieten blokjes in de muur. De twee afgebroken pilasters staan voor kracht, voortgang, gebondenheid.’ In 1990 zou Van Schijndel een even spraakmakend ontwerp maken voor de nieuwe gevel van Effectenkantoor Oudhof aan het Rokin in Amsterdam.

Entree (Archief Mart van Schijndel)

De entreegevel van het LOKV trok alle aandacht, maar ook binnen drukte Van Schijndel zijn stempel, zij het minder postmodern van stijl. De oude tussenmuren en vloeren werden rigoureus weggebroken. Op de verdieping werd een gang dwars door het hele complex gemaakt, met aan de uiteinden trappenhuizen in de vorm van parallellogrammen. Ze werden afgescheiden door hoge wanden van glasblokken. Enige verwijzing binnen naar de postmoderne buitengevel was een ‘afgebrokkeld’ muurtje.

De begane grond had een openbare functie met een tentoonstellingsruimte, bibliotheek en kantine. Er lag een grijze gietvloer, de witte tussenwanden waren diagonaal geplaatst en de hoge blauwe deuren liepen van vloer tot plafond. Bij de entree stond een gele balie in zigzagvorm. De kantine was ingericht met meubels van Van Schijndel zelf, namelijk de Zevenstoel, waarvoor hij zich had laten inspireren door Rietvelds zigzagstoel. De bijbehorende tafels hadden glazen bladen op ingesneden, gekruist geplaatste schragen. Van Schijndel was zelf tevreden over het ontwerp van deze schragentafel, terwijl Rietveld er volgens hem nooit in geslaagd was om een echt bij de zigzagstoel passende tafel te maken.

Kantine (Archief Mart van Schijndel)

Gemeentelijk monument

Na de verhuizing van het LOKV naar de Kromme Nieuwegracht dreigde de kenmerkende gevel in 2013 te sneuvelen. Dit tot omzetting van architecten, hoogleraren, architectuurliefhebbers en monumentenorganisaties. Volgens hen was de LOKV-gevel van groot architectuurhistorisch belang als ‘postmodern statement’. Zoals architectuurkenner Ruud Brouwers het formuleerde: ‘Het gebouw markeert een omslag. Het was een soort omgekeerde beeldenstorm, het opengooien van het verstarde architectuurklimaat in de jaren tachtig, een ontsnapping aan zowel de armoede van het verzakelijkte modernisme als aan de benepenheid van het elitaire modernisme.’

Na een succesvolle petitie kreeg de LOKV-gevel de status van gemeentelijk monument en bleef behouden. Er kon echter niet voorkomen worden dat de nieuwe gebruiker van de benedenverdieping, Boon’s supermarkt, schreeuwerige stickers over de hele glazen pui aanbracht, die dit architectuur-icoon onwaardig zijn. Ook is onbekend wat er met het interieur is gebeurd. Bij de huidige inventarisatie van potentiële nieuwe monumenten uit de periode van na 1970 hoeft het LOKV niet meer meegenomen te worden; ook Van Schijndels eigen woonhuis aan het Pieterskerkhof is al een gemeentelijk monument. Voor verschillende andere van zijn gebouwen, zoals het FSB-laboratorium en het Ethologiestation op de Uithof, komt de inventarisatie te laat.

Bettina van Santen, architectuurhistoricus bij de gemeente Utrecht: ‘Het werk van Mart van Schijndel verdient zeker bijzondere waardering. De pui van het LOKV is in 2014 terecht als zeldzaam voorbeeld van postmodernisme beschermd. Interessant is wel dat in de jaren tachtig juist van Van Schijndels verbouwing de aanleiding was om de panden aan te wijzen als gemeentelijk monument, met als doel de oudere bouwdelen van deze oorspronkelijk middeleeuwse woonhuizen te beschermen. Inmiddels beschouwen we ingrepen van Mart van Schijndel echter als waardevol onderdeel van de bouwgeschiedenis.’

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

21 Reacties

Reageren
  1. Ton

    @ Arjan
    Vergis ik me of is Pauwstraat 28 niet ook een project van Mart van Schijndel ?
    In ieder geval een boeiende gevel en ook een mooi vroeg voorbeeld van ingepaste stadsvernieuwingsnieuwbouw. Ook juist in combinatie met het project ernaast (Pauwhof) van De Kleine Stad als ik me niet vergis.
    Dit was een interessante periode, zoekend naar een nieuwe architectuur als antwoord op een nieuwe fase in de stadsontwikkeling.

  2. Rob

    Tijd voor een zoektocht naar prachtige meubels uit LOKV gebouw!

  3. wollie

    asbakken, dat kon toen nog

  4. Marcel Gieling

    Laat de supermarkt eens te rade gaan bij een designer met ideeën voor een raamversiering die bij deze gevel past!
    Mooi Arjan

  5. herman

    Zo’n kitscherige voorgevel past prima op het Berlijnplein. Intratuin architectuur, lelijk, misplaatst en niet tijdloos.

  6. wollie

    @rob begin bij de zevenstoel: http://www.martvanschijndel.nl/nl/product-design/project/55/zevenstoel-hout-1982-met-schragen/index.html

  7. Rob

    @wollie ja prachtig?

  8. Rob

    Krijg geen reactie op vraag over rondleiding 1ste zondag van de maand. Iemand enig idee hoe dat werkt? Tijd??

  9. Ronald

    Ik heb indertijd het gebouw gekocht van het LOKV.
    De zeven stoelen waren er niet meer. Verkocht of verdeeld onder het personeel.
    De lampen van Mart van Schijndel heb ik bij het gebouw gekocht en verkocht aan de lampenwinkel Kwartier op het oudkerkhof.

  10. Anne E. Otto

    @Ton: “Bij verbouwingen van bestaande panden, met als vroege voorbeelden de Kargadoor en RASA, …”. Pauwstraat 28 = RASA.

  11. Ton

    @Anne
    RASA = BAK = Pauwstraat 13
    Pauwstraat 28 is het pand er tegenover met 6 appartementen met midden in de voorgevel een rond geveldeel binnen de rooilijn welke nog het meest lijkt op en ingebouwd trappenhuis.

  12. Paul Wilke

    @ Herman. Het is zeker geen kitch. Het bovenstaande artikel maakt juist duidelijk dat het een bewuste keuze en stroming was om te revolutionair te spelen met klassieke bouw elementen.
    Mart van Schijndel was mijn eind examen gecommitteerde in 1985 op de Willem de Kooning Akademie voor Beeldende kunst in Rotterdam. Daar en op andere gelegenheden bleek hij een heel erg goede analist, scherpe denker die heel erg bewust was van wat hij deed, en handelde van uit essentieel denken.
    Wat ik zelf als typisch Utrechts ook zie in Design en de Beeldende kunst.
    Rietveld, Theo van Doesburg, Mondriaan… en oude schildermeesters die trachten de werkelijkheid van uit een diepgaand denken wisten te veranderen.
    Vrij veel Designers en kunstenaars lukt het wel om technisch grote hoogte te bereiken maar niet om baan brekend te zijn.
    Daarom vindt ik ook dat er ook een duidelijke verwijzing bij deze gevel moet komen na de historische waarde, en bij voorkeur de sticker verwijderen en er een etalega van 1 m diep bv van maken met de top design producten van Van Schijndel: De Delta vaas, de Staande lamp, tafel en stoelen.
    Kan het Centraal Museum hier in een rol spelen ?

  13. Herman

    @Paul,smaak is persoonlijk. Fijn dat jij het mooi en bijzonder vindt.
    Beetje sneu dat je schermt met een studie ernaar. Alsof jouw mening er dan meer toe doet.
    Ik vind het echt lelijk en kitsch.
    Als er genoeg medestanders met jou zijn, die dit mooi vinden, dan zal het vast tot in lengte van jaren blijven.
    Ik zou er geen traan om laten als deze gevel verdwijnt.

  14. Jose

    @Herman

    Persoonlijke smaak doet er niet toe om waarde en belang van een ontwerp vast te stellen. Wat jij er van vindt doet er niet toe. Wat kenners er van vinden des te meer en ook wat een gemeente, monunentencommissie, pandeigenaar en omgeving (omwonenden) er van vinden des te meer. Er moesten heel wat buren wennen aan het Rietveldhuis destijds. Sommigen, misschien wel de meesten (de chauffeurswoning was in de jaren tachtig/ negentig zelfs bijna verdwenen) vonden het maar lelijk. Had dus volgens jou maatstaven afgebroken kunnen en moeten worden. En dat is dan Unesco werelderfgoed.

    Mooi of lelijk en smaak zijn altijd deels tijdsgebonden, vandaar dat je er dus wel kenners die gestudeerd hebben naar laat kijken. Juist om neutraler en onafhankelijker te kijken (en los van de tijdsgeest). Maar voor wie schrijf ik dit eigenlijk, het interesseert je vast geen bal.

  15. Peters

    @herman

    Smaak is maar voor een deel persoonlijk
    Smaak wordt ernstig beïnvloed door je omgeving, je cultuur, de tijdsgeest en daarmee is het haast onmogelijk geworden om objectief en neuteaal te oordelen.

  16. herman

    @Jose, zo jij verzamelt even lading vooroordelen bij elkaar, waarom zou ik jouw bijdrage niet lezen en waarom zou deze mij niet interesseren?

    Het klopt dat er in het verleden genoeg gebouwen zijn afgebroken waar we achteraf spijt van hebben. Maar dat is een wel heel zwak argument om nu maar alles te laten staan. Omdat het wie weet ooit bijzonder wordt?

    Volgens mij stel ik ook, dat indien er genoeg mensen zijn die vinden dat iets behouden moet worden, dit ook het geval zal zijn.

    Min mening, en die mag je juist hier delen, is foeilelijk en sloopkogel er tegen aan.

  17. Pee

    Er zijn altijd mensen die iets mooi of lelijk vinden en dat is maar goed ook anders ziet alles er hetzelfde uit.
    Het maakt niet uit wat je creëert ,er zijn altijd voor en tegenstanders.
    Dat inspireert juist.

  18. Jeroen

    @Herman, nee stel je voor dat de mening van iemand, die zich er via een studie gedetailleerd in heeft verdiept, er meer toe zou doen dan die van iemand die gewoon maar wat roept.

  19. S.H.

    Arjan wijst in zijn stukjes steeds weer op elementen van Utrecht waar ik het verhaal niet van ken. Voor mij is dit ook nieuw, erg leuk! Gewaardeerde columnist.

  20. Hippe gast

    @ Herman

    Jij bent degene die Paul’s reactie even wegzet hoor, vanwege zijn verhaal over een gedegen opleiding en over experts. Ik weet niet hoor. Daar reageert Jose op.

    Daarnaast hoeft niet alles behouden te blijven, maar juist voor behoud van deze gevel zijn genoeg argumenten te geven, vandaar dus dat iig de gevel nu gemeentelijk monument is en niet zomaar platgegooid zou kunnen worden.

    Ik vind het trouwen echt een hele mooie gevel. Daarnaast nog eens kenmerkend voor een periode.

  21. Petra

    Nog even een aanvulling op je artikel over de voorgevel van het LOKV van Mart van Schijndel:
    Je schrijft: “Na de verhuizing van het LOKV naar de Kromme Nieuwegracht dreigde de kenmerkende gevel in 2013 te sneuvelen.”
    Dit is niet helemaal juist. Al in 2001 ging het LOKV over in Cultuurnetwerk Nederland.
    Tijdlijn:
    – Op 1 januari 2001 ging het LOKV over in Cultuurnetwerk Nederland, Landelijk expertisecentrum voor cultuureducatie.
    – Op 1 januari 2013 gingen Cultuurnetwerk Nederland en Kunstfactor, sectorinstituut voor amateurkunst, samen in het LKCA. Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst.
    En misschien kun je nog een verwijzing maken naar het boek dat Marijke Kuper schreef in 2003 over Mart van Schijndel? Kuper, M. (2003). Mart van Schijndel. Kleurrijk architect. Rotterdam: NAi Uitgevers.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).