Op pad met Oud-Utrecht: Beren op de weg Op pad met Oud-Utrecht: Beren op de weg

Op pad met Oud-Utrecht: Beren op de weg

Op pad met Oud-Utrecht: Beren op de weg
Beren op de weg
De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer stuiten we op beren aan het einde van de Biltstraat en roept een logo vragen op.

De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer stuiten we op beren aan het einde van de Biltstraat en roept een logo vragen op.

Aan het einde van de Biltstraat ligt de rotonde de Berekuil die volgens verhalen zo heet omdat er ooit een beer in een kuil zat, zoals bijvoorbeeld in het Zwitserse Bern. Klopt dit wel? En hoe zit dat met die ijsbeer die daar in de omgeving staat? Een zoektocht.

Utrechtse beren komen niet voor in Het Utrechts Archief (HUA) en berenkuilen staan op geen enkele kaart. Wel is er een topografische kaart uit 1887 waarop ‘beer’ bij fort De Bilt staat. Ook aan het einde van de Grift staat ‘steenen beer’ te lezen. Het betreft hier gemetselde dammen in het water. Om de vijand te beletten er overheen te lopen werd zo’n dam voorzien van een scherpe rand (ezelsrug) waarop een pilaar (monnik of pop) werd geplaatst. Onder andere in Harderwijk, Gorinchem en Woudrichem staan nog zulke beren op de weg. Ze worden gekoesterd als monument. In Utrecht is de beer bij de wegverbreding van de Biltstraat verdwenen.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Uitsnede Topografische Kaart Utrecht. Rechts fort De Bilt (Topografische Dienst, 1887) HUA

Het verkeer raast over de Berekuil de stad uit. Vroeger beschermde Fort De Bilt, gebouwd tussen 1816 en 1819, de oostzijde van Utrecht tegen de vijand. In 1930 had het fort geen verdedigende functie meer en werd de Biltsestraatweg er dwars doorheen aangelegd. Dit verkeerspunt kwam in het Rijkswegenplan van 1936. Een simpel kruispunt bleek onvoldoende. Er moest een toekomstbestendige, duurzame oplossing komen voor het toen al drukke verkeer met steeds snellere auto’s dat volgens de verwachting zou gaan toenemen. Die prognose is uitgekomen.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Gezicht op De Berekuil uit het westen (fotograaf G. Stevens, 1946-1950) HUA

Eerste berekuil in Nederland

De oplossing kwam in de vorm van een ongelijkvloerse kruising. Dat was de eerste in ons land. Onderlangs, door de kuil, zoeven fietsers, bovenlangs rijden de auto’s. De kruising was in 1944 helemaal gereed en heeft nog steeds een moderne uitstraling. In 2001 is De Berekuil aangepast waarbij onder andere ook de zijkanten van de fietstunnels zijn bekleed met een tegelwandkunstwerk, ‘De Berenparade’, gemaakt door Berkman en Janssens. Zijn het bruine beren of ijsberen? Een rondje lopen via de fietsrotonde beneden kan, maar de snelheid van het fietsverkeer ligt inmiddels wat hoger dan in de jaren ’40. We gaan terug en lopen langs de flats van de Karel Doormanlaan rechts.

Tekst loopt door onder de afbeelding

De Berenparade; Website Margot Berkman

Het lijkt of flats en rotonde bij elkaar horen door dezelfde gele kleur. Toeval. Zoals eerder gezegd was het verkeersplein in 1944 gereed. De flats waren echter rond 1965 klaar. De Karel Doormanlaan is ruim opgezet, om ‘de bezonning niet te belemmeren’ voor de woningen aan de Willem Barentszstraat. Bovenop is een sierrand geplaatst. Die, in combinatie met de toegangstrappen, geeft het geheel een elegante uitstraling.

Vervaagd logo

Op de laatste flat, vanaf de Biltstraat, zijn bovenin de hoek nog vaag twee figuren met paraplu en een hondje zichtbaar. Dat is het logo van de RVS, de Rotterdamsche Verzekerings Sociëteit.  De voormalige verzekeringsmaatschappij hoeft geen reclame meer te maken, omdat die is opgegaan in een grotere maatschappij. Toch is er een reden waarom het logo er nog is. In het bouwdossier uit 1953 staat ‘Flatbouw “De Berenkuil” te Utrecht’, door architect A. de Ridder, met als opdrachtgever: de RVS. Geen wonder dat het beeldmerk op een van de flats werd aangebracht.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Tekening uit het bouwdossier van architect de Ridder van een van de flatgebouwen (HUA)

We lopen terug via het romantische bomenlaantje. Zoals blijkt uit het bouwdossier werd dit paadje als openbaar groen aangelegd. Een oase van rust vergeleken bij de drukke Berekuil. Bij het verkeerslicht steken we over, het Hogelandsepark in, op weg naar een andere beer. Het gaat om een standbeeld van een ijsbeer die met de naam van het verkeersplein te maken heeft.

Door beren bevrijd

Bij de bevrijding kwamen de geallieerden op 7 mei 1945  via de Biltstraat Utrecht binnen. Het Engels/Canadese 49e regiment had de bijnaam ‘Polar Bears’. Sindsdien werd de kruising, volgens de overleveringen de Berekuil genoemd. Zowel de Berenparade in de fietstunnel als de in 1992 geplaatste ijsbeer zijn herdenkingskunstwerken. ‘Voor onze bevrijders 7 mei 1945’, staat er op de sokkel van het kalkstenen standbeeld dat gemaakt is door Marie-José Wessels uit Bilthoven.

Andere steden, zoals Arnhem en Nijmegen, volgden door het ook daar toenemende verkeer het Utrechtse voorbeeld van een ongelijkvloerse kruising en kregen dus eveneens hun berekuil. Daar gaat het verhaal dat de naam afstamt van de bouwconstructie van berenkuilen, met echte beren, zoals in Bern. Hoe dan ook: in Utrecht geen beren op de weg. De naam verbindt de plek met het verleden.

Tekst Ester Smit

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht

Oud-Utrecht

Oud-Utrecht

De historische vereniging Oud-Utrecht is opgericht in 1923 en wil de kennis van en belangstelling voor Utrechtse geschiedenis, archeologie en monumenten stimuleren en waken over het behoud van het lokale en regionale erfgoed.

Profiel

2 Reacties

Reageren
  1. Kees Truijens

    Ongelofelijk dat het plan voor de Berekuil uit 1936 nog steeds voldoet. Dat komt waarschijnlijk ook omdat de Biltsestraatweg minder belangrijk is geworden.

  2. Charles

    Leuk verhaal maar jammer dat een bijzonder detail over de Berenkuil niet vermeld word. Het bijzondere gegeven wil dat destijds de PolarBears Utrecht binnen kwamen via de Berenkuil een destijds vooruitstrevend ontwerp van Anton Mussert.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).