De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Tijdens een wandeling door Kanaleneiland dwalen gedachten af naar problematiek die de wijk parten speelde. Is het goedgekomen?

Na de Tweede Wereldoorlog woonden veel jonggetrouwde stellen met kinderen bij de ouders. Er was een groot tekort aan woningen. Door de aanleg van het Amsterdam-Rijnkanaal ontstond met het Merwedekanaal en de Leidsche Rijn een eiland. Een nieuwe wijk – ‘Kanaleneiland’ – zou in zelfstandige woonruimte gaan voorzien.

De stad Utrecht wilde snel bouwen en veel ook. Men koos voor efficiënt te bouwen systeemwoningen. Bouwer VAM uit Den Haag opende op bedrijventerrein Kanaleneiland-Zuid een fabriek en daar ‘rolden’ vanaf 1957 woningen uit. Een jaar later werden de eerste woningen in Kanaleneiland opgeleverd. Veel jonge gezinnen waren blij met hun eerste huis.

Ruime woningen en blije eerste bewoners

Rond 1970 was de wijk Kanaleneiland zo goed als af met eigen scholen, kerken en winkels. De plannen omvatten veel ruimte voor groen, sport en spel, maar geen of weinig ruimte voor het parkeren van auto’s. Dat deed men in die tijd niet op straat. De flats kregen garages en bergingen op de benedenverdieping, zoals nu nog bij flats langs de Eisenhowerlaan is te zien. Een groenstrook langs het Amsterdam-Rijnkanaal bood gelegenheid voor ontspanning en velen zwommen indertijd in het kanaal. Nu staat in de groenstrook een paviljoen ter herdenking van oud-bewoner Martin Bril, een in 2009 overleden schrijver.
Tekst loopt door onder de foto

Lopend door de lanen is het beeld van ‘kraanbaanwoningen’ niet te ontwijken, de bouwwijze van geprefabriceerde delen onder een portaalkraan. Het zijn rijtjeswoningen, portiekflats van vier lagen en hogere flats, allemaal met een plat dak. Indertijd werden ze sober uitgevoerd want de hoeveelheid woningen was belangrijker dan ze te voorzien van een douche of centrale verwarming. Voor de jonge gezinnen maakte dat niet uit, de huizen waren ruim en door de grote ramen ook lichter dan wat Utrecht gewend was.

Omdat de woningnood nog steeds niet was opgelost, ook niet toen Overvecht af was, kwamen er in de jaren 1970-1980 groeikernen in het land. Nieuwegein, Houten en Maarssenbroek werden plaatsen met een grotere variatie aan huistypes en wél met de luxe van een douche, CV en parkeergelegenheid. Gezinnen die van de welvaart profiteerden, vertrokken in groten getale uit het Kanaleneiland. De vrijgekomen woningen hadden door de bouwwijze een lage huur en dat hielden ze ook na wat moderniseringen in de jaren 1980. Jonge gezinnen trokken erin. Velen waren immigranten ofwel nieuwkomers. Het waren gezinnen met lage inkomens zonder financiële mogelijkheden om te verhuizen. Het aantal jongeren nam toe. Wat had de wijk hun te bieden?

Brede stroken groen in de wijk boden ruimte voor recreatie en cultuur, van speelvelden, kinderbadjes tot beeldende kunst en kerken. De overheid nam standaard in begrotingen uitgaven voor de kunsten mee. Het beeld ‘Heracles met Hydra’ van Nic Jonk aan de Marco Pololaan staat symbool voor de aandacht voor beeldende kunst in de periode wederopbouw (1945-1970).
Tekst loopt door onder de foto

Waarom ging het mis en komt het goed?

De reputatie van Kanaleneiland veranderde in de jaren 1990. De rector van het toenmalige Niels Stensen College luidde in 1998 de noodklok. Thuis was er niet voldoende ruimte voor het maken van huiswerk en hulp van de ouders was er niet. Maar de rector bedoelde iets anders: de leraren hadden moeite om orde te houden. Met de school kwam het niet meer goed en is zelfs gesloopt. Het naastliggende gebouw van scholengemeenschap Hendrik van der Vlist aan de Amerikalaan wacht datzelfde lot. Het in 1964 door architect Henk Dam ontworpen gebouw heeft nu een tijdelijke bestemming. ‘Krachtstation Kanaleneiland’ voorziet in studentenkamers, een sportschool, horeca en ateliers. Helaas staat het gebouw op de nominatie om gesloopt te worden. Met een centraal in het gebouw gelegen kuil en trappen, een verdiept multifunctioneel plein, is het een erfgoedwaardig scholencomplex uit de periode wederopbouw. Het Krachtstation blijft wel bestaan, in te realiseren nieuwbouw.
Tekst loopt door onder de foto

Orde houden op scholen was niet het enige probleem. In de wijk woonden veel arme gezinnen. Stages van school zijn voor kinderen van nieuwkomers moeilijker te vinden en vast werk idem. Betaalbare kamers of woningen zijn nog steeds niet te vinden. Jongvolwassenen kunnen dan weinig anders dan thuis te blijven wonen. De wijk had steeds minder te bieden. De criminaliteit en onveiligheid namen toe. Daarom werd Kanaleneiland een Krachtwijk met allemaal plannen om de leefbaarheid te verbeteren. Wel is het zo dat er verschillend gedacht wordt over de oorzaken van de problemen van Kanaleneiland.

De wijk moest verbeterd worden. De Churchilllaan scheidt nu als een moderne nieuw aangelegde boulevard de wijk in noord en zuid. Het is de weg naar de Prins Clausbrug en Papendorp. In deze omgeving moet nieuwbouw het niveau van de wijk opkrikken. Woningbouwverenigingen Portaal, Bo-Ex en Woonin kennen weer buurtbeheerders en huismeesters. De verduurzaming van flats ligt op stoom en het zijn nog steeds ruime woningen. De gemeente zorgt voor meer groen in de wijk, wegen worden versmald. De muurschildering van Samira Charroud geeft kleur op de Cortezlaan. Het gaat beter met Kanaleneiland.
Tekst loopt door onder de foto

In juni bezoekt Oud-Utrecht in het kader van haar 100-jarig bestaan de wijk en kan de wijk ontdekt worden door middel van een historische wandeling met een gids of tijdens de Wijk Geschiedenis Quiz. Kijk voor het programma op de site van Oud-Utrecht.

Tekst: Bert Poortman

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht.

Wil je meeschrijven met ‘Op pad met Utrecht’? Mail dan naar redactie.nieuwsbrief@oud-utrecht.nl