Paardenkathedraal: Theater Utrecht gooit de luiken open | De Utrechtse Internet Courant Paardenkathedraal: Theater Utrecht gooit de luiken open | De Utrechtse Internet Courant

Paardenkathedraal: Theater Utrecht gooit de luiken open

Paardenkathedraal: Theater Utrecht gooit de luiken open
De Paardenkathedraal in 2017 (Arjan den Boer
Het thema van Open Monumentendag a.s zaterdag 9 september luidt Boeren, burgers en buitenlui. Een van de plekken in Utrecht waar deze groepen elkaar tegenkwamen was het Veearstenijterein, waar zaterdag de Paardenkathedraal opengesteld is. Gebouwd als manage voor zieke paarden is het tegenwoordig een theater, door het K.F. Hein Fonds Monumenten verhuurd aan het gezelschap Theater Utrecht. Net als andere panden op het Veeartsenijterrein is het onlangs aangewezen als gemeentelijk monument. Om het gebouw breder bruikbaar te maken gaan binnenkort de geblindeerde ramen weer open.

Het thema van Open Monumentendag a.s zaterdag 9 september luidt Boeren, burgers en buitenlui. Een van de plekken in Utrecht waar deze groepen elkaar tegenkwamen was het Veearstenijterein, waar zaterdag de Paardenkathedraal opengesteld is. Gebouwd als manage voor zieke paarden is het tegenwoordig een theater, door het K.F. Hein Fonds Monumenten verhuurd aan het gezelschap Theater Utrecht. Net als andere panden op het Veeartsenijterrein is het onlangs aangewezen als gemeentelijk monument. Om het gebouw breder bruikbaar te maken gaan binnenkort de geblindeerde ramen weer open.

Vanaf 1821 werden in Utrecht dierenartsen opgeleid aan de Rijks Veeartsenijschool, ondergebracht in het landhuis Gildestein aan de Biltstraat. In de loop der jaren ontstond in de ‘achtertuin’ langs de Biltsche Grift een honderden meters lang lint van onderwijsgebouwen, klinieken en stallen, het Veeartsenijterrein. Kort na 1900 vond een nieuwe uitbreiding plaats. Het tot dan toe aanwezige internaat werd opgeheven, waardoor er meer ruimte kwam voor onderwijsgebouwen en moderne klinieken an laboratoria. In 1925 werd de opleiding als faculteit Diergeneeskunde onderdeel van de Utrechtse Universiteit. Behalve de Paardenkathedraal zijn onder andere de Snijzaal, de hondenstallen, het Anatomiegebouw, de Kliniek voor kleine huisdieren bewaard gebleven.

Manege, kliniek en eenpaard-stallen (rechts), ca. 1915 (Het Utrechts Archief)

Neogotische manege

De markante manege, die met de achterzijde aan de Biltsche Grift staat, werd in 1904 ontworpen door rijksbouwmeester Cornelis Hendrik Peters (1847-1932). Het werd voor 20.000 gulden gebouwd op de plek van een houten onderwijsgebouw.

De Paardenkathedraal — zoals het nieuwe pand in de volksmond ging heten — was een manege waar paarden konden revalideren van een operatie of andere behandeling. De dierenartsen konden er ook paarden voor operaties ‘neerwerpen’ en bij slecht weer onderzoeken op cornage. Paarden waren destijds zeer belangrijk voor vervoer, landbouw en defensie.

Interieur Paardenkathedraal in 1992 (foto Marco Borggreve)

Architect Peters was eind 19e eeuw in de leer geweest bij Pierre Cuypers, dus het is niet verbazend dat zijn gebouwen kenmerken dragen van de neogotiek en neorenaissance, net als Cuypers’ kerken, Rijksmuseum, Centraal Station en kasteel De Haar. Peters’ gebouwen wijken daarmee af van de eerdere, classicistische bebouwing op het veeartsenijterrein.

De Paardenkathedraal heeft aan de voorzijde twee kasteelachtige traptorens, met daartussen een uitgebouwde houten buitengalerij. Aan de zij- en achterkanten vallen de gotische vensters op. Binnen zijn de zes gebogen spanten van de hoge houten kapconstructie deels decoratief beschilderd. Ook andere gebouwen die Peters in dezelfde jaren op het veeartsenijterrein bouwde hebben een neogotische stijl, zoals de tegenovergelegen eenpaardsstallen (nu kleine woningen) en het Chirurgiegebouw (nu appartementen).

Gedecoreerde balken (Arjan den Boer)

In 1988 verhuisden de laatste onderdelen van de faculteit Diergeneeskunde naar de Uithof, maar de Paardenkathedraal was toen al niet meer als manege in gebruik. Tussen 1954 en 1972 was USR Hippeia er gevestigd, een ruitersportvereniging voor studenten, toen nog onderdeel van Veritas. Daarna fungeerde het gebouw als opslagplaats voor universitaire proefschriften. Na een hoognodige renovatie eind jaren tachtig kreeg het gebouw een sociaal-culturele bestemming.

Balustrade met bogen, nadien dichtgemaakt, 1976 (Het Utrechts Archief)

Vanaf 1993 fungeerde het gebouw als theater voor toneelgezelschap De Paardenkathedraal, al snel onder leiding van de Vlaamse regisseur Dirk Tanghe. De komst van een theater op het terrein waar de meeste gebouwen waren omgevormd tot woningen, zorgde voor de nodige overlast. Behalve parkeerwachten en fietsenrekken bleek ook een grondige isolatie van het dak nodig om geluidsoverlast te voorkomen. Bij dezelfde renovatie in 1995 werden de ramen van binnenuit dichtgemaakt, de muren zwartgeverfd en voorzieningen aangebracht zoals kleedkamers. De oorspronkelijke ambiance bleef deels behouden, maar het gebouw werd wel erg donker van binnen.

Theater Utrecht

De Utrechtse Spelen — zoals het theatergezelschap inmiddels heette — raakte rond 2012 in zwaar weer door tegenvallende resultaten. Het K.F. Hein Fonds Monumenten heeft toen de Paardenkathedraal aangekocht en sindsdien huurt het gezelschap het theater. In 2015 werd de naam veranderd in Theater Utrecht als symbool van de nieuwe koers onder artistiek leider Thibaud Delpeut en zakelijk directeur Jacques van Veen.

De geblindeerde theaterzaal (Arjan den Boer)

Nu het gezelschap weer goed draait is Van Veen bezig met verbeteringen in het gebouw. Vooraan, oftewel achter de tribune, is een foyer-achtig gedeelte in de maak. De muren zijn hier al witgeverfd en onder de tribune komt een professionele bar en een garderobe, voorzieningen die nu nog ontbreken. Een ander plan is om de geblindeerde ramen weer open te maken, zodat er daglicht kan toetreden en het gebouw eventueel ook overdag verhuurd kan worden. Momenteel wordt onderzocht hoe dit het beste kan, bijvoorbeeld met geluidsisolerend driedubbel glas en verduisterend materiaal dat open en dicht kan.

Jacques van Veen toont het ‘proefraam’ (Arjan den Boer)

Jacques van Veen heeft een ‘proefraam’ open laten maken, met tijdelijke luiken, en het resultaat is veelbelovend. Aan de buitenzijde van het gebouw zal niets veranderen, want het is sinds kort een gemeentelijk monument. Dat vormt voor Van Veen een extra aanleiding om het gebouw ook aan de binnenzijde z’n oude kathedraal-achtige allure terug te geven, waarvoor hij overigens nog financiering moet vinden. Ook wil Van Veen er meer voorstellingen gaan programmeren, zo’n 100 per jaar, ook van andere toneelgezelschappen.

Detail buitenzijde (Arjan den Boer)

De Paardenkathedraal is op Open Monumentendag 9 september open van 12:00-17:00 uur. Zie de speciale krant voor alle monumenten van het K.F. Hein Fonds Monumenten.

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

1 Reactie

Reageren
  1. Piet Heijn

    wat dacht je er van sociale huurwoningen voor alleenstaanden die geluidsgevoelig zijn van te maken? dat dient pas een doel ! Theaters genoeg. en nu met die qr code overbodig.

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).