De van oorsprong Hengelose machinefabrikant Stork, tegenwoordig een wereldwijd bedrijf in technische dienstverlening, heeft zijn hoofdkantoor in Utrecht (op Papendorp). Stork kreeg hier na de Tweede Wereldoorlog voet aan de grond door fusies en overnames van Utrechtse fabrieken. De grootste was Werkspoor, waarmee Stork in 1954 de Verenigde Machinefabrieken (VMF) vormde. Machinefabriek Jaffa v/h Louis Smulders werd in 1951 Stork-Jaffa, later Stork-Bepak. In dezelfde jaren zou Machinefabriek Jansen & Sutorius aan de Koningsweg eveneens opgaan in het Stork-concern.

In 1896 was Franciscus Marie Josef Jansen (1871-1959) een stoomgedreven metaalwarenfabriek begonnen aan de Donkerstraat. Belangrijkste bedrijfsonderdeel was aanvankelijk de koperslagerij, waar hotel- en koffiehuisartikelen werden gemaakt. Ook leverde de fabriek installaties voor bierbrouwerijen en mineraalwaterfabrieken. Na een brand verhuisde Jansen naar de Minrebroederstraat 11 en in 1907 kreeg hij een compagnon: Petrus Eduard Marie Sutorius (1883-1919) uit Rotterdam.

Omdat in de binnenstad uitbreidingsmogelijkheden ontbraken — inmiddels waren er bijna 40 werknemers — verhuisde de firma Jansen & Sutorius in 1911 naar de Koningsweg. Het fabrieksterrein lag langs de Oosterspoorbaan en aan een zijwetering van de Kromme Rijn. Om de nieuwe fabriek te financieren, werd het bedrijf omgezet in een Naamloze Vennootschap met meerdere familieleden als aandeelhouders. Op het nieuwe briefhoofd stonden de volgende producten vermeld: ‘Machineriën, Gereedschappen en Benodigheden voor Bierbrouwers, Bierbottelaars, Mineraalwaterfabrikanten, Distillateurs, Wijnkoopers, Likeurstokers enz.’ Een sluitzegel maakte rond 1915 de volgende reclame: ‘Koopt Uwe Bierpompen en Café-benoodigdheden alleen bij de N.V. Machinefabriek v/h Jansen & Sutorius, Utrecht’.

Tekst loopt door onder de afbeelding

In 1920 werd het fabriekscomplex uitgebreid met een hal, voorzien van vier korte sheddaken met trapgeveltjes door Marinus Eliza Kuiler, de architect van onder andere sigarenfabriek De Gesloten Steen en veevoederfabriek Hooghiemstra. Op de bouwtekening stonden de draaierij, boorderij, gieterij, vormerij en slijperij vermeld, evenals ruimtes voor bankwerkers, plaatwerkers, koperhandwerkers en schilders.

Borstelloos en volautomatisch

Petrus Sutorius was in 1919 op 35-jarige leeftijd overleden. Jansen bleef als enige directeur over, maar de familie Sutorius liet Hendrik Pieter Goedhart (1870-1950) aanstellen als president-commissaris. Toen Franciscus Jansen in 1935 met pensioen ging, werd hij opgevolgd door zijn zoon, Marinus Anthonius Jansen (1904-1992), die al jaren in het bedrijf werkte. Als mededirecteur werd Johan Goedhart (1906-?) aangesteld, zoon van de president-commissaris.

Inmiddels was Jansen & Sutorius gespecialiseerd in apparatuur voor de mineraalwater- en zuivelindustrie en in vul- en spoelmachines. Het bedrijf bracht een uitgebreide brochure uit: ‘Hoe men koolzuurhoudende alcoholvrije dranken vervaardigt. Een korte beschrijving van de koolzuurhoudende drankenindustrie. Uitgegeven door de NV Machinefabriek v.h. Jansen & Sutorius, eenige fabriek in Nederland voor alle in bovengenoemde Industrie benoodigde machines.’ In 1938 leverde men de eerste volautomatische mineraalwaterinstallatie van Nederland.

In diezelfde jaren was op de Jaarbeurs een nieuw soort flessenreinigingsmachine gepresenteerd. Deze had geen onhygiënische borstels maar ‘dusdanig krachtige spoeling, dat er in de flesschen geen vuiltje meer hangen blijft’. Prins Bernard bracht in 1937 een bezoek aan de Jaarbeurs en ging langs bij de stand van Jansen & Sutorius, ‘waar Z.K.H. zich de werking van borstellooze flesschenreinigingsmachines laat uiteenzetten. De Prins stelt verschillende vragen, hetgeen bewijst, dat hij voor deze machines groote belangstelling toont’, aldus de verslaggeefster van het Utrechtsch Nieuwsblad.

In mei 1946 vierde Jansen & Sutorius het gouden jubileum, met als eerste activiteit een voetbalwedstrijd tussen het fabriekselftal en het westelijk militair elftal, gespeeld op het Velox-terrein. Er volgde een receptie in Hotel Noord-Brabant aan het Vredenburg. Directeur Jansen jr. hield daar een feestrede en ‘schetste in groote trekken de geschiedenis van de fabriek’. ‘s Avond was er voor personeel en genodigden een cabaretvoorstelling in de grote toneelzaal van het hotel.

Schaalvergroting

Kort na de Tweede Wereldoorlog was er veel vraag naar de producten van Jansen & Sutorius, vooral naar kleinere, halfautomatische machines. Het aantal personeelsleden liep op tot ongeveer 150. In 1947 verrees er een nieuwe montagehal en kreeg het vierkante kantoor z’n kenmerkende halfronde entree. Ook werd voor opslag een gebogen romneyloods toegevoegd. In dezelfde jaren onteigende de gemeente een onbebouwd deel van het terrein voor het uitbreidingsplan Kromme Rijn; er kwamen woningen naast de fabriek.

In de jaren vijftig leidden schaalvergroting en concentraties in de frisdrankenindustrie tot de vraag naar grote machines voor massaproductie. In 1952 ging Jansen & Sutorius daarom een samenwerking aan met Stork’s Apparatenfabriek. Stork nam de fabricage van spoelmachines over, Jansen & Sutorius richtte zich voortaan op vulmachines. In 1963 volgde overname van de aandelen door Stork en integratie in Stork’s Apparatenfabriek, inmiddels onderdeel van Verenigde Machinefabrieken Stork-Werkspoor (VMF).

In 1975 ontstond Stork-Bepak (Bottling and Packaging Systems), waarvan kantoor en productie samengebracht zouden worden op het terrein van Stork-Jaffa aan de Vleutenseweg. Na moeizame onderhandelingen met de ondernemingsraad gebeurde dat in 1977. De fabriek aan de Koningsweg kwam leeg te staan. Tegenwoordig word het complex deels gebruikt door het Rode Kruis Utrecht.