Er is een overeenkomst tussen de stationshal van het nieuwe Utrecht Centraal en van het vooroorlogse station dat in 1975 werd gesloopt. Ze delen het gebruik van golvende lijnen. De afmetingen verschillen echter enorm: de hedendaagse hal is bijna twintig keer zo groot. Een ander verschil is de esthetische afwerking.
Nog voor het nieuwe Utrecht Centraal helemaal af is klinkt er al kritiek op de stationshal. Door de onmenselijke afmetingen en het onafgewerkte plafond lijkt het wel een soort hangar. Het station mist de finesse van het nieuwe Rotterdam CS. Toch kunnen we niet van achteruitgang spreken vergeleken met de stationshallen uit de jaren zeventig, tachtig en negentig. We moeten terug naar het station van de eigenzinnige spoorwegarchitect Sybold van Ravesteyn uit 1939.
Het oude neoclassicistische station uit 1843 was in de loop der jaren meermaals uitgebouwd en aangepast. Toen in de jaren 30 de ‘spoorwegwerken’ rond Utrecht van start gingen — waaronder de Leidseveertunnel — werd ook het station onder handen genomen, maar met beperkt budget. NS-architect Van Ravesteyn kreeg in 1937 de opdracht het station van een glazen voorbouw te voorzien, en binnen de doorstroming te verbeteren.
Krullen en ornamenten
Van Ravesteyn voelde zich oorspronkelijk verwant aan De Stijl en het Nieuwe Bouwen. Hij ontwierp bijvoorbeeld strakke, functionalistische seinhuizen. Tijdens zijn reizen naar Italië raakte hij echter onder de indruk van de barok. Hij ontwikkelde een heel eigen neobarokke stijl met gebogen lijnen, krullen en ornamenten. Hiermee vervreemdde hij zich van zijn vakgenoten.
Van Ravesteyn voorzag Utrecht CS van een golvende glazen gevel met geschulpte betonnen luifels. De welvingen werden binnen voortgezet. De loketten, het inlichtingenbureau, de stationsrestauratie en de kiosken kregen gebogen wanden — licht betegeld, wit gepleisterd of van glas. De rondingen droegen bij aan een vloeiende, natuurlijk looproute voor de reizigers.
Ondanks kritiek op Van Ravesteyns andere bouwsels wisten collega’s de stationshal te waarderen. Volgens architectenblad De 8 en Opbouw behoorde deze tot de beste voortbrengselen der moderne architectuur. Ook Gerrit Rietveld was onder de indruk en schreef een briefje: “Beste Van Ravesteyn, even moet ik je laten weten, hoe verrast ik was, toen ik gistermorgen vroeg het station binnen liep. Heel Utrecht is er door verhelderd!”
Totaalplaatje
De hal was een succes, maar het totaalbeeld niet. De oude gevel stak boven de nieuwe voorbouw uit. Van Ravesteyn blikte er later op terug: “Het geheel met de neoklassieke bovenverdieping was enigermate potsierlijk, maar de NS had nu eenmaal geen geld. Gelukkig brandde op Kerstavond 1938 de bovenverdieping finaal af.” Door deze brand kon Van Ravesteyn in 1939 het oude gedeelte alsnog vervangen. Zo ontstond één golvend geheel van glas en gepleisterde muren.
Bovenop plaatste de architect ornamenten — een taboe voor functionalistische vakgenoten. Het waren twee betonnen bollen en drie beelden van de kunstenaar Mari Andriessen: Veiligheid, Phoenix en Snelheid. De phoenix refereerde aan de brand waaruit het station was herrezen. De stationshal was daarbij gespaard, maar werd optisch verhoogd door in de hoge glazen voorbouw de golvende gepleisterde wand van de bovenverdieping zichtbaar te maken.
Geen ode
Na de oorlog groeide het aantal reizigers verder en al in de jaren vijftig ontstond het plan voor een groot nieuw station. Uiteindelijk zou dit onderdeel worden van Hoog Catharijne. Er verrees een nieuw station — zonder voorgevel of entree op straatniveau — naast het oude gebouw. Toen dat laatste in 1975 gesloopt werd, moest menig Utrechter een traantje laten.
Inmiddels zijn we enkele stationshallen en vele miljoenen reizigers verder. Het golvende dak van het nieuwe station is geen ode aan Van Ravesteyn, maar bedacht door Benthem Crouwel Architecten om de enorme lengte te ‘breken’. Hoewel het er van boven — vanuit het Stadskantoor — mooi uitziet, wordt het effect binnen tegengewerkt door de goedkope afwerking. Ruimtewerking kun je de nieuwe hal niet ontzeggen, maar voor elegantie moest je bij Van Ravesteyn zijn.
Meer Van Ravesteyn deze maand via www.arjandenboer.nl.
22 Reacties
ReagerenMooi stuk! Mis wel een foto van de buitenkant, benieuwd hoe dat eruit gezien heeft.
De nieuwe stationshal is helaas een dertien in dozijn ontwerp. Ik ben bang dat het geen heel tijdloos design zal blijken te zijn. Het mist karakter en doet erg kil aan, waarbij me nu al opvalt dat lichtzuilen en het plafond rommelig/groezelig aan doen. Functioneel is het allemaal wel.. 🙂
Elegantie laat zich makkelijker vangen in een klein gebouw dan in een terminal dat tweehonderdduizend reizigers per dag moet verwerken. Ook nog eens ruim het dubbele van Rotterdam CS dus de voortdurende vergelijking met die nieuwbouw lijkt me ook niet heel eerlijk.
Dat Gerrit Rietveld onder de indruk was van het stationnetje van Van Ravesteyn (“Heel Utrecht is er door verhelderd!”) is toch wel amusant. Ik herinner me dat ik het een heel eng gebouw vond, mede door die beelden op de daklijst.
Laatst bovenop de watertoren in Tolsteeg gegeten en van het uitzicht genoten en me gerealiseerd dat de ‘verheldering’ van Utrecht iets is wat nu pas eindelijk vorm gaat krijgen. Ik heb moeite met sommige ontwikkelingen, maar als ik heel eerlijk ben: de stad uit mijn jeugd was – mét het station van Van Ravesteyn – het tegendeel van verhelderd. Het was een lelijke, stinkende, rumoerige en benauwende plek.
Het stucen van het plafond in de nieuwe hal zoals die van Van Ravesteyn zou al een flinke verbetering zijn. Dat zal toch wel kunnen? Eventjes wat gipsplaatjes er tegenaan en een paar stukadoors aan het werk zetten, zo gepiept! ?
leuk verhaal, had graag wat meer foto’s van de binnenkant van het oude station gezien.
Dat het nieuwe gebouw er van boven uitziet kan ik niet beamen. Zie het gebouw ook van grote hoogte, maar vindt het een saai geheel, heel veel grijs en eigenlijk allen maar stroken metaal met wat rechthoekige lichtkoepels.
Er is van boven geen enkel markant iets te zien, zoals je bijvoorbeeld bij Rotterdam CS met zijn punt ziet.
Het is allemaal maar een kwestie van smaak. Persoonlijk vind ik de stijl van Ravesteyn juist lastig verteerbaar. Al die zinloze sierelementen hadden van mij niet gehoeven. Het voegt niets toe aan de functionaliteit van een gebouw, maar breekt juist af en doet denken aan lang vervlogen tijden waarin succesvolle architectuur neerkwam op zoveel mogelijk gekopieerde ornamenten van historische grootmeesters op een gebouw plakken. Een donkere tijd in de architectuur.
Persoonlijk vind ik het nieuwe ontwerp dan ook een stuk beter! De lichtramen in het plafond zijn een absolute verrijking en de stijl is in algemene termen veel moderner te noemen. Ik vind alleen die bizarre krommingen weer een totaal nutteloze feature. Had dat gebouw gewoon strak, recht, modern en vooral(!) FUNCTIONEEL gemaakt.
Wel weer een erg mooi artikel van Arjan den Boer! Fascinerend om te lezen altijd!
Scherpschutter, die ‘lichtramen’, kun je daar nog wat meer interessants over zeggen? Wat een interessant concept inderdaad! Glas, waar licht doorheen valt, middenin een verder geheel niet lichtdoorlatend oppervlak.
Ik ga aan mijn vrouw voorstellen of we dit ook niet moeten hebben als verrijking van onze bunker, maar ik vraag me af of zij open staat voor zulke ‘moderne’ ideeën.
Dit is een impressie van het vliegveld (Aeropuerto Madrid-Barajas) in Madrid, ook met een golvend dak, maar dan i.m.o. mooi uitgevoerd. http://marcaespana.es/sites/default/files/articulos/imagenes/galerias/premio-stirling-de-arquitectura-2006-efe-sergio-barrrenechea.jpg
Hoewel het nieuwe station niet lelijk is zijn er veel mooiere.
Wat ik niet begrijp is het kille witte licht. Waarom niet wat warmer?
Ook blijven de perrons koud en winderig. Zijn die niet beter te integreren? Ik vrees dat we daar weer 40 jaar op moeten wachten.
@Jasper, wow!! Dat is inderdaad wat er nog mist aan Utrecht CS. Het zou in één klap een warmte en gezelligheid krijgen! Het plafond is simpelweg gewoon niet af. Volgens mij is dit best nog wel mogelijk om te doen!
Het eenvoudige gegeven dat er geen budget meer was voor het plafond betekend in mijn visie dat er gespaard moet worden om het plafond nog even af te maken!
Wat zou het toch mooi zijn als iemand alvast wil gaan photoshoppen om een impressie te geven van een plafond in Utrecht CS alla Aeropuerto Madrid-Barajas! 🙂
@Jasper 20/9/2016 – 16:30
Persoonlijk vind ik dat afschuwelijk lelijk!
Het ziet eruit als het dak van een zwembad met dat hout en maakt door de krankzinnige vormgeving de indruk alsof het op ieder moment kan bezwijken onder een enorme (fictieve) druk die op het dak rust. Bovendien is het ontzettend donker door deze vormgeving. Alsof je door een grot loopt. Al helemaal een doodzonde vind ik dat er zoveel ruimte geofferd wordt aan iets dat totaal niet functioneel is….Vormgeving om vormgeving, ipv vormgeving die ondergeschikt is aan functie: dat is vormgeving op basis van opvattingen van 200 jaar geleden.
Nee, doe mij het nieuwe Utrecht CS maar!
Alle reacties op het interessante artikel van Arjen de Boer zorgen voor een boeiend leesbaar stuk over architectuur..
@scherpschutter: wat je zegt over 200 jaar geleden is echt totale nonsens, in de 19e eeuw bouwde men neoclassicistische en neorenaissance stijl met de opvatting dat allerlei vroegere bouwstijlen zouden moeten herleven. Het Madrileense vliegveld lijkt me totáál niet gebouwd op basis van die opvatting.
Een stationsdak bestaande uit kale metalen golfplaten in 2016, dát lijkt me bij uitstek bouwen op basis van de opvatting dat vernieuwing niet nodig is.
Voor Erwin en ieder ander die het vooraanzicht van Ravesteyn’s creatie (nog) niet kent:
https://nl.wikipedia.org/wiki/Station_Utrecht_Centraal#/media/File:Voorgevel_-_Utrecht_-_20212488_-_RCE.jpg
of tik op google in: station utrecht ravesteyn , en kijk in afbeeldingen Veel nostalgisch kijkplezier Toen waren stationsgebouwen nog mooi én functioneel.
Het huidige station mist precies wat een station te bieden moet hebben: (1) perrons waar het prettig wachten is, (2) ‘s winters plekken die verwarmt zijn en waar je rustig kunt zitten (consumptie NIET verplicht), (3) een korte route tussen de perrons en de straat. Met name mensen die hun fiets stallen in de stalling Jaarbeursplein moeten een onmogelijke route afleggen. Dat komt doordat dit station, evenals Hoog Catharijne, is gebouwd als rattenval, met de bedoeling mensen zoveel mogelijk te verleiden om dingen te kopen. Wat me ook stoort is dat het dak zo weinig ramen bevat dat ook overdag het licht aan moet. Op het dak liggen bovendien geen zonnepanelen. En de architectuur: ik vind het een vormeloze aardappelhal.
@Martijn van de Waalberg 21/9/2016 – 11:20
“Het Madrileense vliegveld lijkt me totáál niet gebouwd op basis van die opvatting.”
Dat beweer ik dan ook helemaal niet. Je verwart de inhoud van mijn eerste post (ging over Utrecht c.s.) met mijn tweede post (ging over dat spuuglelijke zwembad), waar deze opzichzelf staan.
” Een stationsdak bestaande uit kale metalen golfplaten in 2016, dát lijkt me bij uitstek bouwen op basis van de opvatting dat vernieuwing niet nodig is.”
Dat hangt volledig af van de subjectieve opvatting die je erin wenst te zien.
@ Jasper
Ja, wat had het mooi kunnen worden.
Nee, Utrecht slaagt er niet in om het centrum met hoogstaande architectuur te verfraaien.
@ Scherpschutter
Cursusje kunstgeschiedenis zou je goed doen
@ Michel Post
Inderdaad, wat een waardeloze functionaliteit, dat Utrecht Centraal. Waarom kan in Rotterdam wel wat in Utrecht niet kan?
Ben het met Erwin eens, mis foto’s van de buitenkant. Meestal is Arjan uitbundiger met zijn fotomateriaal. Naast zijn uitstekende teksten vaak beeldmateriaal met een hoog kunst”gehalte. Misschien komt er nog een aanvulling?
Scherpschutter, je schiet met een losse flodder. Als je nu, 100 jaar na het ontstaan, nog steeds pleit voor het toepassen van modernistische architectuur ben je net zo historiserend bezig als de bouwmeesters die in de 19e eeuw terugvielen op gotiek en classicisme.
Leuk al deze reacties met verschillende meningen over het nieuwe station!
@ Bayerwald: dit is een stuk uit de serie ‘Verdwenen Gebouwen’ oorspronkelijk voor de DUIC-krant. Daarbij staan altijd 2 foto’s. Mijn andere serie ‘Vergeten Gebouwen’ zijn langere artikelen met meer foto’s. Bovendien gaat het hier specifiek over de stationshal, niet het hele station.
Absurd dat twee van de in aanbouw zijnde grootste gebouwen in het Utrechtse centrum uit golfplaat worden opgetrokken…!! Zowel de nieuwe megabios (golfplaat en lelijke blinde wanden in “Het Nieuwe Centrum”) als het Centraal Station met z’n golfplaten dak zijn het aanzien niet waard. Waar is de Commissie Welstand eigenlijk voor, enig nut voor onze mooie stad..??
Ik zie het gezicht al van Koning Alexander die het lintje over een paar maanden doorknipt…. *Lachend maar huilend van binnen*
@Barend 21/9/2016 – 13:42
Onzin. Het modernisme is niet alleen nog altijd de leidende stroming binnen de hedendaagse architectuur, de verwachting is dat dit de komende jaren alleen maar verder zal gaan toenemen. Huizenprijzen staan onder druk, verduurzaming is nodig, klimaatverandering speelt een rol, gebieden worden steeds dichbevolkter, de sociale druk op uitspattingen neemt toe: strak en sober, no-nonsense, efficiency, slim gebruik van steeds goedkoper wordende materialen en ook veel prefab zal het devies voor de komende decennia worden.
Modernisme is tijdloos. Het streven naar de meest efficiënte woning tegen de laagst mogelijke kosten zal altijd leidend zijn in een vooruitstrevende samenleving. De mens is definitief verlost van gedrochten als het Parthenon of zelfs ook maar de Dom, wat dat aangaat.
Vitruvius wist dik 2000 jaar geleden al dat ‘utilitas’ het zou gaan winnen van ‘venustas’. Nu de gemiddelde Utrechter anno 2016 nog. De benchmark voor werkelijke schoonheid zal ook de komende tientallen jaren door kenners worden uitgedrukt in effeciëncy, waarbij schoonheid een rol in de marge speelt. Het modernisme is onstuitbaar.
Hey scherpschutter. Ben je ook zo blij met die functionele benedenwereld? Zie nieuwsitem verder op de site.