Van alle clubs en disco’s die Utrecht sinds de jaren zeventig heeft gekend, zoals Don Quichot, Fellini, Cyrano, Le Toucan en Scala, was Cartouch aan de Mariaplaats muzikaal de meest vernieuwende. Het was de eerste echte ‘discotheek’ van de stad en uit het (media)succes van de Utrechtse gebroeders Poppes kwam een nog bekendere club voort in Amsterdam, de Escape.

Rond 1960 begon de ‘stukadoor met stropdas’ Cees Poppes (1924-2017) met zijn vrouw Truus een bar aan het Leidseveer, waar nu het kantoorcomplex Smakkelaarsburcht staat. Zij noemden de zaak The Dick Ton Bar naar hun zoons, de tweeling Dick en Ton Poppes. In het kader van Hoog Catharijne moest ook het Leidseveer worden gesloopt voor kantoorgebouwen. De gemeente kocht Poppes in 1972 uit. Zijn zoons, inmiddels bijna 20 jaar oud, zagen aan de Mariaplaats 11-12 een pand leegstaan. In 1873 gebouwd als stalhouderij, was het gebouw later ‘Hoofddepôt’ geweest van de Bavaria Brouwerij, die het nog in bezit had. Dick en Ton wisten hun vader te overtuigen om daar met zijn geld en met Bavaria een discotheek te beginnen. De familie ging boven wonen. Vader hield toezicht en gaf advies, maar de zoons bepaalden het beeld.

Er waren meerdere dancings in Utrecht, zoals Hordijk aan de Mariaplaats 50, maar Cartouch was de eerste die zich ‘discotheek’ noemde, een woord dat voorheen voor muziekbibliotheken werd gebruikt (Utrecht had er een Achter de Dom). De nieuwe benaming was te danken aan de opkomst van de discomuziek en de daarbij horende dansmoves en spiegelende discoballen. De rage begon in de VS met artiesten als Gloria Gaynor en George McCrae en bereikte in 1977 een hoogtepunt met de bioscoophit Saturday Night Fever. Naar aanleiding van die muziekfilm hield de Cartouch in 1978 de finale van een landelijke danswedstrijd met veel John Travolta-lookalikes.

Tekst loopt door onder de afbeeldingen

Eighties

De Cartouch had sinds de opening in 1972 bakstenen muren en een lange houten bar. Na een bezoek aan de legendarische club Studio 54 in New York besloten de broers het tien jaar later over een andere boeg te gooien. Het ‘bruine’ jaren zeventig-interieur werd vervangen door spiegels, neonlicht, buisconstructies en een glanzend witte bar, waaraan gifgroene cocktails werden geschonken. Om de entree aan de Mariaplaats kwam een brede voorzetgevel van roestvrijstaal die zo uit een sciencefictionfilm leek te komen. Het cursieve Cartouch-logo kreeg een Eighties-restyling.

Ton Poppes draaide er muziek die nog nergens anders in Nederland te horen was. Aanvankelijk werden de singles en 12 inch-mixen door een bevriende stewardess meegenomen uit de VS. Later werkte Poppes nauw samen met de importzaak Kareltje Records op de hoek van de Mariaplaats, die zijn eigen Disco Dance Top 50 samenstelde. Wat het publiek in de Cartouch hoorde, kon het bij Kareltje kopen.

Er waren ook live-optredens van bekende internationale artiesten zoals Whitney Houston, The Supremes, Brothers Johnson en de R&B-ster Sharon Redd. Tijdens het optreden in Cartouch van Miami Sound Machine in 1984 concipieerde Gloria Estefan al improviserend hun latere top 10-hit ‘Conga’. Legendarisch was een jaar eerder de act van D Train, R&B-zanger James Williams.

Imperium

Rond Cartouch ontstond een soort media-imperium. Ton Poppes was niet alleen dj in zijn eigen disco maar ook bij ‘And the Beat Goes On’ op Hilversum 3 en tv-presentator van de TROS Top 50. Hij werkte met de succesvolle lokale zender Midstad Radio en later Midstad TV, die vaak vanuit de Cartouch uitzonden. Dat gold eveneens voor de commerciële Engelstalige zender Sky TV: met haar broer als producent beleefde Linda de Mol hier in 1985 haar presentatiedebuut met de Eurochart Top 50. Door deze samenwerking beschikte de Cartouch als eerste club over beamers voor de projectie van clips en effecten, wat toen zeer kostbaar was.

Aangezet door het Utrechtse succes, begonnen Dick en Ton Poppes in 1986 ‘de modernste disco van Europa’ in Amsterdam: de Escape in de voormalige Heck’s aan het Rembrandtplein. Beter dan de Utrechtse club wist de Escape na 1990 de omslag te maken van disco naar house en dance. Natuurlijk klonk er in Utrecht inmiddels ook wel housemuziek, maar de tweeling besteedde meer aandacht aan de Escape. In 1994 besloten zij de Cartouch te sluiten.

Zanger Henk Westbroek opende er een jaar later zijn café Stairway to Heaven, geïnspireerd op het Hard Rock Cafe. Met live-optredens werd het populair bij jongeren, maar na 2005 liep de belangstelling terug. Wel waren er vanaf 2010 reünie-feesten in Stairway: de Cartouch Vibes, soms met Ton Poppes zelf als dj. James ‘D Train’ Williams kwam ook nog eens terug.

In 2020 heropende dochter Chrissie Westbroek de verbouwde zaak als Restaurant & Bar NOLA. Het pand bleef eigendom van Bavaria en dat bier wordt er dus getapt, ondanks conflicten die Westbroek over de bierprijs heeft gehad. Ook bij Escape en de andere zaken van de familie Poppes in Amsterdam wordt nog Bavaria geschonken.