Dit is een herpublicatie van de serie Verdwenen horeca in Utrecht. Krijg je geen genoeg van deze verhalen over de Utrechtse horeca? Deze artikelen en meer worden gebundeld in een boek. Mooi als cadeau, of voor op de koffietafel. Steun dit project door het boek nu te bestellen.

Tegenwoordig is ‘cafetaria’ een synoniem voor snackbar of frituur, maar toen Utrecht in 1935 kennismaakte met dit verschijnsel, was het een zelfbedieningsrestaurant met statafels. Eigentijds maar goedkoop eten sloeg aan in de crisisjaren. Bij de opening kwamen vele honderden kijken naar de ‘wonderinrichting’ nabij het station aan het tegenwoordige Smakkelaarsveld. Volgens een krant was het dan ook ‘een der modernste zaken van Europa’.

Sinds 1930 had Utrecht een Heck’s Lunchroom op de hoek van de Potterstraat en Oudegracht (nu Intersport). Deze populaire restaurantketen was in de jaren twintig begonnen in Leiden naar voorbeeld van de moderne tearooms van Lyons in Londen. Heck’s kwam voort uit brouwerij De Zwarte Ruiter van de Limburgse familie Rutten, die samen met de Rotterdamse likeurstoker Henri van der Wolk een imperium van koffiehuizen en proeflokalen opbouwde. Ze namen slijterij A.J. van Heck & Co over en gebruikten die naam voor hun nieuwe lunchrooms. Voor velen maakte Heck’s uit eten gaan bereikbaar.

Directeurszoon Hendrik van der Wolk zag begin jaren dertig tijdens een reis door Zuid-Amerika eet- en drinkgelegenheden met een open buffet, waar men staand aan tafels at. Zulke zaken werden cafeteria of cafetaria genoemd. Van der Wolk probeerde de benaming exclusief voor Nederland te claimen, maar verloor een proces toen een andere ondernemer die ook gebruikte. Sindsdien geldt cafetaria als een soortnaam. In 1933 opende in Leiden het eerste Rutten’s Cafetaria, zoals de naam oorspronkelijk luidde, al snel gevolgd door andere steden, zoals twee jaar later Utrecht.

Tekst loopt door onder de afbeelding

De zaak adverteerde op 25 februari 1935: ‘Morgenochtend om 11 uur wordt op de Leidscheweg 8-10 een nieuw bedrijf geopend, zó verrassend in opzet, zó origineel, dat heel Utrecht op de been zal zijn om dat te zien. Géén Restaurant of Café, géén Lunchroom, zelfs geen Automatiek, maar een “Cafetaria” waar men reeds voor 7½ cent koffie met room, thee, limonade, ijs, huzarensalade en tal van andere spijzen, dranken en lekkernijen kan krijgen.’ De advertentie benadrukte dat er geen fooien nodig waren. Er stond een afbeelding bij die het interieur veel ruimer voorstelde dan in werkelijkheid.

Modern interieur

Architect van de verbouwing tot cafetaria was de Rotterdammer Johannes Pieter Logemann (1876-1961), huisarchitect van Heck’s en Rutten’s. Hij had drie oude winkelpanden samengevoegd tot een open ruimte van 15 meter breed en 40 meter diep. Twee rijen betegelde zuilen droegen de bovenverdiepingen, daartussen stonden aan weerszijden de diverse buffetten met luifels. De wanden waren betegeld in frisse kleuren geel en blauw, belangrijk voor de hygiëne. De moderne keukenapparatuur was elektrisch of op gas. Voor aangenaam licht zorgden indirecte randverlichting langs de luifels en moderne hanglampen in het midden. Daar stond een grote marmeren tafel waaraan bezoekers staande konden eten. Achterin waren ook stalen tafeltjes en stoelen waarop men desgewenst kon plaatsnemen.

‘Gepropageerd wordt in de “Cafetaria” echter het staande eten, waaraan men even wennen moet, maar dat aan het doel van de “Cafetaria” het meest beantwoordt’, aldus het Utrechtsch Nieuwsblad. ‘Het gaat er zakelijk toe, men komt hier niet om eens gezellig te zitten praten en naar het verkeer te kijken. Men heeft ergens trek in, koopt het, eet het op en vertrekt weer. Meent evenwel niet, dat het personeel U staat aan te kijken, of U nog niet weggaat, ook dit is niet juist.’

Aan de linkerzijde waren buffetten voor koffie en warme dranken, voor salades en voor wafels en pannenkoeken. ‘Deze worden electrisch gebakken, terwijl men ze bestelt, waarbij een electrisch lichtje den tijd aangeeft, wanneer het gebak gereed is.’ Rechts bevonden zich de afdelingen voor ijs en limonade, gebak, belegde broodjes, soepen en dagschotels, ‘welke iedere dag opnieuw bereid worden en van ‘s morgens vroeg tot sluitingstijd te verkrijgen zijn’. Er werkten maar liefst 80 mensen.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Zwolsman en Bredero

In 1946 kregen zowel Rutten’s Cafetaria als Heck’s Lunchroom de nieuwe naam Ruteck’s, een samentrekking van Rutten en Heck. Dit had te maken met opsplitsing van de restaurantketen; enkele vestigingen elders behielden wel de oude namen. Rond 1960 werd Ruteck’s Cafetaria aan de Leidseweg voorzien van een nieuwe voorgevel met roestvrijstalen stroken die er futuristisch uitzag, maar ook nogal ongezellig.

Na de overname van Ruteck’s door de omstreden projectontwikkelaar Reinder Zwolsman werden de meeste zaken gesloten of doorverkocht. Begin 1964 kwam er tot veler verdriet een einde aan Ruteck’s Lunchroom aan de Potterstraat. Kort daarna verscheen het bericht: ‘Ruteck’s Cafetaria, Leidseweg 8, blijft open onder nieuwe directie! Exploitant: D. Houtman‘. Het pand werd toen al aangekocht door bouwbedrijf Bredero voor het plan Hoog Catharijne, maar zou nog een aantal jaren worden verhuurd. In 1971 sloot de cafetaria en de inventaris werd geveild. Het pand bood nog enkele jaren plaats aan de tijdelijke koopjeswinkel Kaap de Goeie Koop. Ook de andere, inmiddels sjofele cafetaria’s, automatieken en restaurantjes aan de Leidseweg moesten in 1975 wijken voor het Gildenkwartier.

Ken jij de verhalen achter de Utrechtse horeca uit de 20e eeuw? Arjan den Boer en Ton van den Berg maken samen een boek over de verdwenen horeca uit deze periode en hebben daarbij jouw hulp nodig! Lees hier meer en bestel alvast een boek.