Utrecht had enkele jaren z’n eigen Kröller-Müller, een museum ontstaan uit een particuliere kunstcollectie. De welgestelde broer en zus Lambertus en Josephina van Baaren legden deze verzameling aan in hun woonhuis aan de Oudegracht, dat na hun dood een museum werd.

Lambertus van Baaren was afkomstig uit een aannemersfamilie, werd makelaar-taxateur en bouwde een vermogen op door onroerend goed te kopen in Utrecht en Amsterdam. Samen met zijn zus Josephina bleef hij zijn hele leven in het ouderlijk huis aan de Oudegracht 317 wonen. In 1925 begonnen zij met de aanschaf van schilderijen bij kunsthandelaars. Ze legden zich toe op Franse en Nederlandse schilderkunst uit de negentiende en vroege twintigste eeuw. Zo kochten zij werken van Courbet, Millet, Israëls, Maris, Mauve, Sluijters en ook van Van Gogh. Ze baseerden zich op hun eigen smaak, maar ook op de ideeën van kunstpedagoog Henk Bremmer, van wie zij artikelen lazen en lezingen bijwoonden. Opvallend was dat de Van Baarens geen enkel naakt bezaten; dit was waarschijnlijk vanwege hun katholieke levensovertuiging. Ze hadden een voorkeur voor landschappen en stillevens.

Wat begon met een aantal schilderijen ter aankleding van de woning, groeide uit tot een echte kunstcollectie. Toen Lambertus en Josephina zich dit realiseerden richtten zij in 1956 de Stichting Van Baaren Museum op. Na hun beider dood zou deze stichting de collectie erven en ook een pand uit hun bezit, Nieuwegracht 58, dat als museum moest gaan dienen. Het duo was geïnspireerd door het Kröller-Müller Museum, dat immers ook ontstaan was uit een privéverzameling. In de stichtingsakte stond: ‘De inrichting moet enigszins een afspiegeling zijn van het Kröller-Müller Museum op de Hoge Veluwe wat betreft prettige en vriendelijke aankleding der vertrekken met geregeld verse bloemen in mooie vazen waardoor de bekende muffe museumsfeer voorkomen wordt.’

Museumhuis

Tegelijk met de oprichting van de museumstichting begonnen de Van Baarens hun collectie, die ruim zestig werken telde, in hoog temp uit te breiden. In de paar jaar die volgden tot aan de dood van Josephina werd het aantal kunstwerken maar liefst zes keer zo groot. Op sommige dagen kochten zij meer dan twintig schilderijen tegelijk. Ze vulden hun werken uit de School van Barbizon en de Haagse School aan en voegden enkele Van Goghs toe. Ook kochten ze een vroege, figuratieve Mondriaan. Daarnaast pleegden zij een kleine inhaalslag wat betreft abstracte werken, die tot dan toe grotendeels ontbraken.

In 1959 overleed Josephina van Baaren, waarna haar broer de collectie beheerde tot aan zijn dood in 1964. Het bestuur van de Stichting Van Baaren Museum besloot, op advies van hoogleraar kunstgeschiedenis Jan Gerrit van Gelder, om het woonhuis van de Van Baarens aan de Oudegracht 317 als museum in te richten — dus niet het daarvoor bedoelde Nieuwegracht 58. Hoewel dat classicistische pand een meer museaal uiterlijk had, koos men voor de persoonlijke sfeer van de woning waar de collectie was ontstaan. De inrichting werd zoveel mogelijk gehandhaafd. Er stonden antieke meubels en een vleugel, er lagen oosterse tapijten en er hingen kruisbeeldjes boven de deuren. Ruimtes zoals de badkamer en zolder werden wel verbouwd. Op de drie verdiepingen hingen zo’n 200 schilderijen, de helft van het kunstbezit. Het aanbrengen van museumverlichting in het woonhuisinterieur werd opgelost met hulp van de researchafdeling van Philips. Ook was er een rookalarm met rechtstreekse koppeling met de brandweer.

Centraal Museum

Bij de opening van het Museum van Baaren in april 1967 zei burgemeester De Ranitz dat het logisch was geweest de collectie onder te brengen in het Fentener van Vlissingenhuis aan de Maliebaan 42, destijds een dependance van het Centraal Museum voor de afdeling Kunst na 1850. De collecties zouden elkaar mooi aanvullen, maar De Ranitz besefte dat dit niet mogelijk was vanwege ruimtegebrek en omdat dit niet conform de wil van de Van Baarens was.

De burgemeester had een vooruitziende blik: de collectie zou uiteindelijk bij het Centraal Museum terechtkomen, zij het niet aan de Maliebaan. Het particuliere Museum van Baaren aan de Oudegracht werd geen succes. Het was alleen op afspraak open en er kwam slechts een honderdtal bezoekers per jaar. In 1976 besloot het bestuur de collectie in bruikleen onder te brengen bij het Centraal Museum, te beginnen met 150 schilderijen en tekeningen die in dat jaar in het museum werden geëxposeerd. In 1980 werd de gehele collectie van circa 400 kunstwerken in langdurig bruikleen gegeven. Tegenwoordig is een deel hiervan te zien in Expo 4 van het Centraal Museum. De Van Goghs behoren tot de topstukken.