De singel is na 40 jaar weer open. Het langgerekte gebouw op de hoek van de Catharijnekade en het Vredenburg spiegelt weer als vanouds in het water. Het wordt Vinkepand genoemd naar de modewinkel die er lange tijd zat, maar de meesten zullen het kennen als Staffhorst-winkel. Oorspronkelijk was het echter een woongebouw met vijf riante woonhuizen, gebouwd in 1857. In de loop der jaren ging de woonfunctie verloren. Is het tijd om die weer terug te brengen, nu het pand een nieuwe bestemming zoekt?

Stadsmuur en singel

Rond 1830 besloot Utrecht om de Middeleeuwse stadsmuren en stadspoorten af te breken. De stad was aan uitbreiding toe en de verdedigingsfunctie was overbodig geworden door de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De landschapsarchitect en stedenbouwkundige Jan David Zocher maakte een plan voor de vrijgekomen ruimte langs de singel. Aan hem hebben we het romantische Zocherpark te danken aan de zuid- en oostzijde van de binnenstad.

Aan de noord- en westzijde van de stad had Zocher bedrijvigheid en woningen gedacht. Zijn plannen voor woningbouw -in een statige neoclassicistische stijl- gingen slechts gedeeltelijk door, vooral aan de Van Asch van Wijckskade, waar de witgepleisterde woonblokken nog altijd staan. Die straatnaam is trouwens genoemd naar de burgemeester die het initiatief nam tot het Zocher-plan.

Catharijnekade

Toen in 1846 de stadsmuur langs de Catharijnekade en de Catharijnepoort werden afgebroken, lag er al een bouwplan klaar voor een woonblok van vijf woningen op de plek van het latere Vinkepand. Het duurde nog tot 1857 tot het gebouwd werd door J.C. van Berkum, die als bouwer en ontwikkelaar optrad. Het ontwerp week af van het eerste plan, maar had eveneens een neoclassicistische stijl.

De architect is niet bekend, maar het gebouw past goed binnen de kaders die Zocher had geschetst. Het gebouw kan ook door zijn zoon Louis Paul Zocher zijn ontworpen. Een andere kandidaat is de Utrechtse architect Christiaan Kramm, die onder andere de rechtbank aan de Hamburgerstraat ontwierp.

Decoraties en dienstbodes

Het gebouw heeft een natuurstenen voet en gepleisterde bakstenen muren. De vijf woningen hadden elk een eigen ingang en bestonden uit een kelder, bel-etage, twee verdiepingen en een zolder. Het middelste, iets vooruitgesprongen huis was dubbel zo groot. Ook de uiteinden van het gebouw steken iets vooruit en omhoog, waardoor het wel hoektorens lijken. Boven de deuren zaten oorspronkelijk balkonnetjes, voorzien van stucdecoraties (krullen, bloemen en bladeren) die ook boven en onder de ramen waren aangebracht.

Wat voor mensen betrokken deze groot uitgevallen ‘rijtjeshuizen’? Het waren welgestelden en prominenten. Zo woonde in één van de vijf woningen de eerste jaren hoogleraar W.G. Brill en daarna predikant Abraham Kuyper, de latere minister-president. Professor Brill had, ook al was hij weduwnaar, maar liefst drie dienstbodes, van wie hij er twee achterliet voor Kuyper!

Bedrijven

Was het pand oorspronkelijk een woongebouw, door ligging en omvang was het ook aantrekkelijk als bedrijfsruimte. In 1890 begon hier makelaardij Waltmann & Co, die nog steeds bestaat. Ook kwam er een handel in kerksieraden. In 1909 vroeg café-restaurant Kronenburg een vergunning aan voor het gedeelte op de hoek van het Vredenburg. Het zou uiteindelijk als Restaurant De Kroon slechts vijf jaar bestaan. Rond 1915 betrok modemagazijn Gebr. Vinke het grootste deel van het pand en zou er zo’n 60 jaar blijven.

Vinke liet de gevel betegelen met vierkante groene tegels, waardoor de originele versieringen verloren gingen. De bedrijfsnaam werd samen met de andere vestigingsplaatsen Dordrecht en Den Bosch op de gevel gezet. De begane grond kreeg enorme rechthoekige etalageruiten, waardoor de oude woonhuisdeuren en -vensters verdwenen. Aan de Vredenburgzijde kwam een entree met inloopetalage. Van de oorspronkelijke uitstraling was weinig meer over, wat ook voor het interieur gold.

Singeldemping

Inmiddels veranderde de omgeving in hoog tempo. Het verkeer over de Catharijnebrug, inclusief trams, werd steeds drukker. Aan de overzijde verrees in 1930 het kolossale Jaarbeursgebouw, dat ruim 40 jaar later plaatsmaakte voor Muziekcentrum Vredenburg en Hoog Catharijne. Toen werd ook de singel gedempt en vervangen door een soort autobaan, waardoor het gedaan was met de rustieke ligging aan het water.

In 1975 verdween Vinke en vestigde meubelwinkel De Kleine Beurs zich in het pand, dat inmiddels ook van buiten een goedkope indruk maakte. In de jaren 80 onderzocht de gemeente zonder succes of er weer woningen in konden komen. In 1989 kocht Staffhorst, de muziekwinkel uit de Drieharingstraat, het pand voor 1 gulden van de gemeente op voorwaarde dat het gerestaureerd werd.

Restauratie

“Staffhorst-pand komt langzaam uit omhulsel,” kopte het Utrechts Nieuwsblad, wat sloeg op het verwijderen van de groene tegels en weer bepleisteren van de muren. De grote etalageruiten aan de lange zijde werden vervangen door vensters en zelfs de oude ingangen van de individuele woningen werden teruggebracht, zij het met glazen vulling. De restauratie van 1989 was een hele verbetering, maar wel een oppervlakkige. Binnen was alles geheel modern en de decoratiedetails kwamen ook niet terug. Die zijn alleen nog zichtbaar aan de zijkant aan de Lange Koestraat, waar Vinke nooit gezeten heeft.

In 2001 werd het gebouw een rijksmonument. Na het vertrek van Staffhorst (inmiddels opgegaan in RAF) in 2009 kocht de gemeente het voor 5 miljoen meer dan ze het 20 jaar eerder verkocht. Totdat het Stadskantoor gereed kwam waren de Projectorganisatie en het Infocentrum Stationsgebied er ondergebracht. Buiten begonnen de werkzaamheden om het water weer terug in de singel te brengen. Het pand leek steeds kleiner te worden naarmate de bouw van TivoliVredenburg vorderde.

Leegstandsbeheer

Sinds 2014 staat het Vinkepand leeg, hoewel er inmiddels werkplekken voor startups zijn bij wijze van leegstandsbeheer. Op de eerste verdieping is een tijdelijk meditatiecentrum dat de overvloedige vierkante meters — meer dan 600 per verdieping — goed kan gebruiken voor ‘loopmeditaties’.

Hoewel het beleid is om los vastgoed te verkopen, wil de gemeente het vooralsnog verhuren. Ze is al in vergevorderde onderhandeling met een partij die het hele pand wil huren, waarschijnlijk als winkelruimte en/of kantoren. In de zomer moet de nieuwe gebruiker het gebouw al betrekken, wat betekent dat er geen grondige restauratie gaat plaatsvinden. Het Vinkepand is daar echter wel weer aan toe; er is schade opgelopen tijdens het werk aan de singel en keuzes bij de vorige restauratie zouden nu misschien anders uitvallen.

Nieuwe bestemming

Ook al is het misschien te laat, ik doe toch een suggestie voor een nieuwe bestemming. Kantoorruimte is er al in overvloed en winkelruimte komt er genoeg vrij… Laten we het pand z’n oorspronkelijk functie teruggeven: wonen. Geen appartementen, maar de oude opdeling in vijf riante woonhuizen herstellen. Prachtig en groot wonen aan de singel in hartje centrum — uiteraard in een zeer hoge prijsklasse. Dan moet nog eens goed worden nagedacht of ook de oude ornamenten en balkonnetjes gereconstrueerd moeten worden. De dienstbodes hoeven niet persé terug.