Voorheen werden er moordenaars, verkrachters en andere criminelen geobserveerd, maar tegenwoordig zitten er jonge bedrijven in het oude pand van het Pieter Baan Centrum. Die Utrechtse start-ups zorgen er nu naar eigen zeggen voor dat de voorheen gesloten deuren van het gebouw aan de Gansstraat worden opengezet.

Eén van die ondernemers is Tynke van den Heuvel (43). Zij woont en werkt al geruime tijd tegenover het Pieter Baan Centrum. Toen bekend werd dat justitie zou vertrekken uit het pand en dat er werkruimtes inkwamen heeft zij alles op alles gezet om een plek te bemachtigen. Na heel veel telefoontjes gaat Van den Heuvel nu met haar bedrijf Studio Wae aan de slag in de werkplaats waar ook Michael P., Robert M., Mohammed B. en Volkert van der Graaf hebben gewerkt.

“Het is een unieke locatie en het biedt mij de mogelijkheid om mijn bedrijf te laten groeien”, zegt Van den Heuvel terwijl ze een ruimte vol met pallets laat zien waarop stapels afgedankte tapijttegels liggen. “Hiermee maak ik tapijten en akoestische wandkleden. Alle tegels die bij mij binnenkomen hebben een productiefoutje waardoor het voor de producent niets meer waard is. Hun afval is voor mij een waardevolle grondstof.”

Van den Heuvel verknipt de tegels, klikt de losse stukken weer aan elkaar en maakt op die manier unieke tapijten en geluidsisolerende wandkleden. Ook maakt ze van beton wat uit slooppanden is gehaald nieuwe producten zoals stoeptegels en plantenbakken. “Al mijn producten zijn circulair en ik probeer daarmee een impact te maken op grote afvalstromen.”

Veel van het meubilair wat Van den Heuvel gebruikt is achtergelaten door justitie. “Ze wilden alles weggooien. Gelukkig kon ik daar op tijd nog een stokje voor steken.” En niet alleen het meubilair is achtergelaten. Alle camera’s hangen er nog, de schermen waarop de beelden te zien waren ook, de kerstboom die ieder jaar uit de kast werd getrokken staat nog in de gang, het koffiezetapparaat is achtergelaten en er hangen nog werkoverals die de cliënten aanhadden aan de kapstok. “Die kunnen wij nu mooi gebruiken”, lacht Van den Heuvel.

Observatiekliniek
Het Pieter Baan Centrum is een psychiatrische observatiekliniek van het gevangeniswezen. Verdachten worden er onderzocht om vast te stellen of ze lijden aan een psychische aandoening. De kliniek aan de Gansstraat werd in 1949 opgericht door de forensisch psychiater Pieter Baan. Eind 2018 vertrok justitie uit het pand. Het nieuwe Pieter Baan Centrum staat in Almere.

Floris Zwolsman van Bewaakt & Bewoond is beheerder van het gebouw aan de Gansstraat en hij bepaalt welke ondernemer een plekje krijgt. “Het pand is nog steeds van het rijk en wordt dus in feite nog onderhouden door de belastingbetaler. Om het niet ongebruikt te laten sinds justitie eind vorig jaar vertrok heb ik de opdracht gekregen om geschikte ondernemers te vinden die hier voor een relatief lage huur hun bedrijf kunnen vestigen. Ik wilde er daarom voor zorgen dat de ondernemers die erin kwamen ook op een positieve manier bijdragen aan de Nederlandse samenleving en aan de stad Utrecht.”

Precies om die reden kon ook beeldend kunstenaar en ondernemer Jan Willem Campmans (37) zijn atelier beginnen in het voormalige Pieter Baan Centrum. Campmans heeft samen met een aantal anderen het Utrechtse bedrijf LIGHT-UP Collective. Deze firma is misschien niet bij iedereen bekend maar hun creaties wellicht wel. Zo is het bedrijf verantwoordelijk voor het lichtkunstwerk dat tijdens het Nederlands Film Festival verscheen op de Winkel van Sinkel. Ook werken ze veel samen met de HKU. Ze geven les aan studenten en lenen hun beamers uit zodat de toekomstige kunstenaars zelf kunnen experimenteren met deze relatief nieuwe kunstvorm.

Daarnaast zijn ze medeorganisatoren van het Uncloud Festival wat op vrijdag 16 februari plaatsvindt in de Ekko. Tijdens dit festival zal er na zonsondergang ook een creatie van Campmans te zien zijn op de gevel van het pand aan de Bemuurde Weerd.

Doorbreek de muur
De beeldend kunstenaar heeft plannen om de muur van de luchtplaats van het Pieter Baan Centrum optisch te laten verdwijnen. “Als kunstenaar ben je bezig met het doorbreken van barrières. Het lijkt mij daarom supergaaf om de metershoge muur die om de luchtplaats staat met een projectie te doen verdwijnen.”

Hiervoor wil Campmans gebruik maken van de bewakingscamera’s die er allemaal nog hangen. “Ik stel er één zo in dat de camera precies filmt wat er achter de muur te zien is. Door middel van een beamer wil ik dat beeld op de muur projecteren, waardoor het lijkt alsof de muur er niet meer staat.”

Kantoor
Een gedeelte van het Pieter Baan Centrum bestond uit kantoorruimte. Hier hebben de jonge ondernemers van Violet88 hun intrek in genomen. Zij zijn ooit met zijn tweeën begonnen in de voormalige gevangenis aan het Wolvenplein maar het bedrijf telt inmiddels twaalf medewerkers. De werkruimte aan het Wolvenplein werd te klein en toen zij hoorden dat er werkplekken werden gecreëerd in het voormalige Pieter Baan Centrum grepen zij hun kans.

“We zijn van een gevangenis naar een psychiatrische kliniek verhuisd”, zegt Martin Doornekamp (29). Samen met Bas van Vliet (26) en Steven Volders (30) runt Doornekamp Violet88. Het Utrechtse bedrijf maakt onder andere websites, webshops en webapplicaties. Door het bedrijf in Utrecht te vestigen willen ze ervoor zorgen dat technisch geschoolde jongeren in de stad blijven. “Veel van die jongeren trekken nu nog naar Amsterdam omdat daar de sector een stuk groter is. Dat is zonde want Utrecht heeft de potentie om op dit gebied te groeien. Denk alleen al aan de universiteit en de centrale ligging.”

Met de locatie in het Pieter Baan Centrum zijn de jonge ondernemers heel blij en zij zien hier ook kansen. Niet alleen biedt de extra ruimte hun de mogelijkheid om het bedrijf te laten groeien. Ook kunnen ze een nieuwe impuls geven aan de plek zelf. “Vroeger werd de samenleving uit dit gebouw gehouden. Veel mensen kennen het pand maar zijn nooit binnen geweest. Die mogelijkheid was er ook niet. Nu er ondernemers in komen gaan ook de deuren open voor de samenleving.”

Toekomst
Zwolsman benadrukt dat het Pieter Baan Centrum nog steeds grotendeels leeg staat. “Hier is bewust voor gekozen. Zodra er meer ondernemers in komen moeten er veel aanpassingen aan het pand worden verricht om aan de veiligheidseisen te voldoen. Dit is een flinke investering.”

Het gebouw aan de Gansstraat wordt te koop gezet. Het zou dus zomaar kunnen dat de ondernemers er binnenkort weer uit moeten. Wat er dan met het pand gaat gebeuren is niet bekend. Het heeft geen monumentale status en mag dus tegen de vlakte.

Foto’s en tekst: Bas van Setten