Wie aan Utrecht denkt, ziet al snel de Dom, de Oudegracht en het gebied binnen de singels voor zich. Maar er is een ander deel van de stad dat minstens zo bepalend is voor het beeld van Utrecht: Catharijne. Over Catharijne is nauwelijks iets geschreven. Daar komt nu verandering in. Gerard Aaftink neemt Utrechters mee door Catharijne. Hij doet dat hier via DUIC, maar uitgebreider in het bijzondere boek ‘Catharijne op een kantelpunt’.

In 1970 wordt hard gewerkt aan de bouw van Hoog Catharijne. De Stationsbuurt wordt afgebroken om plaats te maken voor de nieuwbouw. Wijk C is al gesaneerd, dat wil zeggen  grotendeels afgebroken. De sanering van de Daalse Buurt is in volle gang. De Catharijne- en Weerdsingel worden gedempt. Bij de Croeselaan worden de contouren van het nieuwe zakencentrum al goed zichtbaar.

De plannen voor Hoog Catharijne knagen ook aan de wijk Lombok. Letterlijk, want voor de aanleg van de Daalsetunnel en het vernieuwde Westplein worden in Lombok hele straten afgebroken. De resten van de oude voorstad Catharijne verdwijnen daarmee. Lombok is een natuurlijke uitloop van de oude binnenstad via het Leidseveer maar het raakt rond 1970 steeds geïsoleerder. 

De tekst loopt door onder de foto.

Lombok is een volksbuurt. Veel gezinnen wonen er al generaties sinds de bouw zo’n 80 jaar geleden. ’Nette’ arbeiders met vaak grote gezinnen, met onderling veel sociale contacten, ‘ons kent ons’. De woningen zijn van slechte kwaliteit. In de loop van de tijd vertrekken veel bewoners naar moderne nieuwbouwwoningen met goede voorzieningen. De vrijgekomen woningen worden als pensions verhuurd aan ’gastarbeiders’, die in slechte omstandigheden moeten wonen.

De gemeente wil Lombok saneren. Niet alleen omdat de woningen van slechte kwaliteit zijn maar ook om de bedrijven in de wijk te laten verhuizen. Chemische bedrijven als de lood- en zinkpletterij Hamburger en de cementfabriek EKU zorgen voor grote vervuiling. Voor hen is geen plaats meer. 

Ook de ligging ten opzichte van het succesvolle Hoog Catharijne is een argument. Zo dicht tegen het nieuwe kantorencentrum Croeselaan en het station aan is Lombok een ideale plek voor uitbreiding van het zakencentrum. In samenwerking met Bredero, dat Hoog Catharijne ontwikkelt en bouwt, worden plannen gemaakt. Een eerste plan in 1972 bestaat uit het doortrekken van de Croeselaan naar de Vleutense weg en herinrichting van de wijk Lombok. Uitvoering van dat plan zou de sloop van ongeveer 1000 woningen betekenen. Het plan wordt niet doorgezet. In 1976 volgt een tweede plan, zonder verlengde Croeselaan maar wel met grote kantoren. Ook dit plan zou bij uitvoering de sloop van vele honderden woningen betekenen. 

Bewoners beseffen dat delen van Lombok gesloopt kunnen worden. De woningen zijn weliswaar van slechte kwaliteit maar men is eraan gehecht. De slechte kwaliteit ervan is voor de gemeente het argument om ze te slopen. Bovendien stelt het Rijk financiën beschikbaar voor projecten als deze. Bewoners willen de buurt behouden, organiseren zich en verzetten zich fel tegen de sloop van hun wijk.

De tekst loopt door onder de foto.

De bewoners worden bij hun verzet geholpen door veranderende omstandigheden. De markt  voor de bouw en verhuur van kantoren is in 1978 ongunstig. Daarnaast verslechtert de relatie tussen gemeente en Bredero omdat de gemeente vanwege de bouw van Hoog Catharijne grote financiële verliezen leidt. Mede door de weigering om het kantoorgebouw De Utrecht te handhaven staat Bredero er in de publiciteit slecht voor. Bredero krijgt geen steun meer voor nieuwe plannen. De plannen voor Lombok als kantorenwijk gaan niet door.

De tekst loopt door onder de foto.

Onder druk van de bewoners wordt een nieuw plan gemaakt. Lombok blijft daarin een woonwijk, bestaande woningen worden gerenoveerd. De fabriek van Hamburger wordt in 1986 gesloopt en gesaneerd, er worden woningen op het terrein gebouwd. De oude houtzaagmolen De Ster is het laatste overblijfsel van het oude Catharijne. De verwaarloosde houtzagerij wordt een industrieel monument met een park en wordt gerestaureerd.

Het verzet van de bewoners van Lombok leidt tot behoud van de volksbuurt. Bij andere volksbuurten in Catharijne, Wijk C en de Daalse Buurt is dat niet gelukt. Dat markeert een verandering in het denken over de inrichting van de stad. De bewoners hebben een plaats afgedwongen in de besluitvorming over de ontwikkeling van wijk en stad, naast investeerders en gemeente. Hun mening telt voortaan mee.

Ken jij de verhalen achter Catharijne? Gerard Aaftink brengt een boek uit over het onderbelichte stadsdeel en is – in samenwerking met DUIC – een crowdfunding gestart om de productie van het boek te realiseren. Ben je nieuwsgierig naar de rijke geschiedenis van Catharijne en wil je een nieuw beeld van Utrecht? Steun dan de crowdfunding en reserveer ‘Catharijne op een kantelpunt’