Aan de oostkant van de stad wordt een nieuw openbaar park aangelegd, dat nu al de onontdekte groene parel van Utrecht wordt genoemd. Dit Lunettenpark komt tussen de Waterlinieweg, de Kromme Rijn, het spoor en de sportparken Koningsweg en Zoudenbalch te liggen. De vier forten (Lunet I, II, III en IV), die in 2021 op de Unesco Werelderfgoedlijst zijn geplaatst en onderdeel zijn van de Nieuwe Hollandse Waterlinie, zijn de hoogtepunten van het gebied.

Deze vier monumentale bolwerken zijn onlangs gerestaureerd en opgeleverd, maar in de rest van het gebied moet nog veel gebeuren. Zo wordt de damsluisbrug, ook ooit onderdeel van de historische verdedigingslinie, weer opgebouwd, komen er wandelpaden en wordt het groen aangepast. “Stap voor stap zal dit gebied worden ontrafeld en beschikbaar komen voor de stad”, schreef wethouder Eelco Eerenberg in 2022.

Ontwikkelingsperspectief

Voordat we al deze stappen zetten is het misschien goed om een stap terug te doen. Het Lunettenpark is namelijk onderdeel van Maarschalkerweerd, een groter gebied in het oosten van de stad, dat grofweg van het Utrecht Science Park tot station Lunetten en van de Galgenwaard tot Amelisweerd reikt. In 2020 is een zogenoemd ontwikkelperspectief gepubliceerd waarin staat beschreven hoe Maarschalkerweerd zich in de ogen van de gemeente moet ontwikkelen. “Maarschalkerweerd heeft zich in de afgelopen honderd jaar ontwikkeld tot een groene stadsrandzone waar sport een belangrijke rol vervult. Het gebied kan méér en beter benut worden voor recreatie, erfgoed, natuur en nieuwe vormen van sport”, schreef toenmalig wethouder Klaas Verschuure in het voorwoord van het document. Daarnaast zou Maarschalkerweerd samen met de landgoederen van Amelisweerd een groot parklandschap moeten worden. “‘{Het} is een ambitieus document, omdat het tijd is dat Maarschalkerweerd de aandacht krijgt die het verdient.”

Tekst loopt door onder afbeelding

Dit alles klinkt wellicht een beetje abstract, maar in de tussentijd zijn de ideeën verder uitgewerkt waardoor het geheel inzichtelijker is geworden. Zo moeten er woningen worden gebouwd rond de Galgenwaard, wordt de Koningsweg opnieuw ingericht zodat het weer een ‘monumentale oprijlaan’ wordt, komt er een bruggetje over de Oud Wulverbroekwetering en wordt gekeken of er extra sportvelden kunnen komen in Maarschalkerweerd Noord. Daarnaast is dus de ontwikkeling van het Lunettenpark onderdeel van dit grotere plan. 

De vier lunetten

Om het allemaal nog iets complexer te maken horen formeel maar twee van de vier forten, namelijk Lunet I en II, bij het Lunettenpark. Lunet III en IV liggen aan de andere kant van het spoor in het Beatrixpark. Deze twee bolwerken zijn wel weer onderdeel van Maarschalkerweerd, iets dat niet voor de rest van het Beatrixpark geldt. Daarnaast is het ook zo dat Lunet III en IV vaak in één adem worden genoemd met het Lunettenpark. “Het Lunettenpark is onderdeel van een groter parklandschap aan de oostkant van de stad. In deze nog onontdekte Utrechtse parel staat de Nieuwe Hollandse Waterlinie […] met de Vier Lunetten […] centraal”, is bijvoorbeeld te lezen in een brief die het college van B&W  in december 2023 naar de raad stuurde.

Tekst loopt door onder afbeelding

Deze forten zijn gebouwd tussen 1822 en 1828, en kwamen in 1997 in handen van de gemeente. Na een grondige restauratie, die bijna twintig jaar heeft geduurd, werden de opgeknapte Rijksmonumenten in oktober van dit jaar opgeleverd. “De volgende fase is het vergroten van de toegankelijkheid en het gebruik van de forteilanden als onderdeel van de ontwikkeling van het Lunettenpark”, schrijft de gemeente.

Damsluisbrug

Deze vier forten verkeerden weliswaar in deplorabele staat en lagen weggestopt achter het groen, maar ze zijn nooit weggeweest. Dat geldt niet voor de damsluisbrug. Deze brug werd in 1875 gebouwd over de sloot die de fortgrachten van Lunet I en II met elkaar verbond. Tussen de pijlers zaten houten balken waarmee het water kon worden afgesloten. Met dit systeem konden delen van het land achter de dam onder water worden gezet, waardoor de brug een belangrijk onderdeel was van de Nieuwe Hollandse Waterlinie.

In 1962 is de brug gesloopt, werd de sloot gedempt en verdween de fundering onder de grond. Omdat de gemeente in het Lunettenpark alle historische elementen van de waterlinie in ere wil herstellen, wordt de damsluisbrug opnieuw opgebouwd. Dit gebeurt ter hoogte van de Rijndijk, de plek waar de brug ooit lag en ook wordt de oude fundering weer gebruikt als basis. De werkzaamheden zijn eerder dit jaar begonnen, maar werden in de zomer tijdelijk stilgelegd omdat de gasleiding nog niet weg was. Als alles volgens planning verloopt kan de aannemer later dit jaar het werk weer oppakken.

Tekst loopt door onder afbeelding

Ook het zogenoemde voorland van zowel Lunet I als Lunet II worden in ere hersteld. Het voorland is het stuk grond dat aan de andere kant van de fortgracht ligt en in het geval van een aanstormend vijandig leger onder water kan worden gezet. Nu ligt het voorland van beide forten aan de kant van Bunnik. De andere kant van Lunet I en II heet het achterland. De grond die wordt weggegraven voor de aanleg van de duimsluisbrug wordt gebruikt om de verdedigingswal bij Lunet I terug te brengen. Ook bij Lunet II komt de aarden wal weer terug. “We willen de aarden wallen weer terugbrengen, zodat het verhaal van de werking van de Lunetten weer beter zichtbaar wordt”, schrijft de gemeente. Door het voorland van Lunet II lopen wandelpaden, die vervolgens grotere delen van Maarschalkerweerd met elkaar verbinden. 

Niet alle grond in het gebied is in handen van de gemeente. Ongeveer de helft van het park is in handen van particulieren, of wordt door de gemeente verhuurd. De onderdelen van het Lunettenpark komen daarom trapsgewijs tot ontwikkeling. Zo zijn sommige delen al af, zoals de restauratie van de forten, wordt er bijvoorbeeld nog gewerkt aan de damsluisbrug en wordt gesproken over de herinrichting van het voorland van Lunet I en II. Deze maand zijn er drie verschillende bijeenkomsten georganiseerd waar mensen kunnen meepraten over de voorlanden, maar ook over een wandelroute rond sportpark Koningsweg. Omwonenden hebben hierover een wijkbericht ontvangen.