Halverwege maart ontvangt DUIC een mailtje met als bijlage de ‘grietenpresentatie jaartje 2023’. In het document worden verschillende eerstejaars studentes, op niet mis te verstane wijze, beoordeeld op hun uiterlijk, met daarbij een foto en de contactgegevens, oftewel, een bangalijst. De auteurs gebruiken termen als ‘lekker ordinair’, ‘kkr dom’ of ‘lekker geil’ om de jonge vrouwen te omschrijven. Ook staat er een lijst met ‘draken’ in het document: vrouwen die juist niet in de smaak vallen. Leden van het Utrechtsch Studenten Corps (USC) zijn verantwoordelijk voor de lijst. In de periode na het rondgaan van de grietenpresentatie verschijnen in Utrecht nog een aantal bangalijsten. Er worden meerdere verdachten opgepakt en het onderwerp is breed uitgemeten in de media. Het USC heeft allerlei maatregelen genomen en vrijwel iedereen sprak er schande van. Ina Brouwer, advocaat van een deel van de slachtoffers, vreest echter dat seksisme bij verenigingen nu niet verleden tijd is.

De grietenpresentatie die in maart rondging was niet de eerste bangalijst waar Nederland mee geconfronteerd werd. We hebben dan ook niet te maken met een nieuw fenomeen. In 2016 kwam Vindicat, de Groningse tak van het studentencorps, veelvuldig in het nieuws vanwege een vergelijkbaar incident. Er werd een lijst gepubliceerd met onder andere de namen, foto’s en telefoonnummers van 22 studentes. Daarbij stond ook beschreven hoe goed ze al dan niet in bed waren.

Ina Brouwer heeft tussen 1968 en 1973 rechten gestudeerd in Groningen en zij was destijds enige tijd lid van Vindicat. Zij voelt zich naar eigen zeggen ‘betrokken’ bij de stad en vanuit die hoedanigheid heeft zij zich in 2016 laten interviewen door de UKrant, een onafhankelijk nieuwsplatform voor de Rijksuniversiteit Groningen. “Ik heb in dat interview gezegd dat het corps, maar ook de universiteit, het gedrag simpelweg niet had mogen accepteren. Er moest in mijn optiek worden opgetreden en daar moesten ook sancties aan verbonden worden”, vindt Brouwer. “Dat artikel is een stille dood gestorven, maar het kwam weer naar boven toen de ouders van de Utrechtse slachtoffers op zoek gingen naar een advocaat. Via Google kwamen zij bij dat artikel uit en uiteindelijk kwamen ze bij mij terecht.”

‘Weerzinwekkende cultuur’

Halverwege maart kwamen de berichten over de grietenpresentatie naar buiten en op dezelfde dag stonden de eerste ouders bij Brouwer op de stoep. Zij waren er dus snel bij. Direct ging er een verklaring de deur uit, waarin werd gesproken over een ‘weerzinwekkende cultuur’ die zonder ‘échte’ maatregelen niet zou veranderen. Ondertussen zeiden de Universiteit Utrecht en Hogeschool Utrecht ‘onaangenaam verrast’ te zijn door de bangalijst en noemden de situatie ‘pijnlijk’ en ‘zeer verwerpelijk’. Het Openbaar Ministerie liet weten dat er een onderzoek werd gestart en het USC, de vereniging waar de auteurs lid van waren, schorste de verantwoordelijken voor onbepaalde tijd en ook mochten zij niet meer mee op wintersport. Deze reacties en maatregelen leken niet veel indruk te maken, want korte tijd later verscheen een tweede bangalijst.

“Ik werd weer door een heleboel ouders benaderd”, vertelt Brouwer. “Zij lieten weten dat wat er met hun dochters gebeurde heel ernstig was. Het gaat om eerstejaars studentes die ongeveer 18 of 19 jaar oud zijn, en die met naam en toenaam worden genoemd en vernederend als slet worden neergezet. Ze werden alleen al in dat eerste weekend honderden malen gebeld, geappt en aangesproken. Zij hadden nog nooit zoiets meegemaakt. De studentes die ik sprak waren in totale paniek. Ze voelden zich niet veilig op hun studentenkamer en durfden niet meer naar de vereniging te gaan. De een was meer in paniek dan de ander, maar er zaten vrij ernstige gevallen tussen. Een enkeling liet zelfs doorschemeren het leven helemaal niet meer te zien zitten. Dat kennen we ook uit het buitenland.”

Inmiddels zijn negen maanden verstreken en merkt Brouwer dat het onderwerp nog steeds een zwakke plek is bij de studentes. “Ik ben een boek aan het schrijven over het verschijnsel ‘online shaming’, en wat daar de gevolgen van zijn voor de slachtoffers. Daarvoor wil ik ook graag het gesprek aangaan met de studentes. Ik wil weten hoe zij de situatie beleefd hebben, maar ik merk dat ze er niet over willen praten. Ze willen er niet aan herinnerd worden.” De verdachten van de grietenpresentatie, de eerste lijst die in maart verscheen, hebben tot dusver weinig van zich laten horen volgens Brouwer. Verder dan formele excuses zijn zij niet gekomen. Aan de slachtoffers hebben ze geen enkele vorm van ondersteuning aangeboden.

Online

Dat jonge mannen seksistisch gedrag vertonen is natuurlijk niet nieuw. Sterker nog, het is waarschijnlijk van alle tijden. In de periode dat Brouwer lid was van Vindicat werden er ook geregeld vernederende opmerkingen richting vrouwen gemaakt. “Het verschil is alleen dat de onlinewereld toen nog niet bestond. Vroeger werd iemand die een foute opmerking maakte al snel gecorrigeerd. Er was altijd wel een medestudent die zei dat hij zijn mond moest houden. Dat gebeurt nu niet meer. Dat hebben we bijvoorbeeld gezien bij de opmerking in het Amsterdamse corps over vrouwen als ‘sperma emmer’. Online kan er bovendien nauwelijks gecorrigeerd worden. Ik heb de indruk dat het gedrag daardoor erger en harder is geworden.”

“Ze werden alleen al in dat eerste weekend honderden malen gebeld, geappt en aangesproken”

“De jongens die de lijst hebben gemaakt werden door ouderejaars aangespoord dat te doen”, vervolgt ze haar verhaal. “Online verspreiding is zo gebeurd, ook als je het in kleine kring wilt houden. Zo’n bangalijst wordt in korte tijd tienduizenden keren bekeken, waardoor de schade publiekelijk is en veelomvattend. Daarnaast leven we tegenwoordig in een individualistische cultuur, waarin concurrentie belangrijk is. Wie is het mooist, wie het slimst, wie is gevat en wie heeft het leukste vriendje? Dat maakt de positie van vrouwen die belachelijk worden gemaakt op zo’n lijst zwakker. Ik denk dat de slachtoffers de trauma’s ook vaker alleen moeten verwerken, terwijl er in de vrouwenbeweging van de jaren tachtig veel meer onderling over gepraat zou worden.” Brouwer erkent overigens dat het vroeger heus niet allemaal beter was. Zo was er altijd al veel ellende met ontgroeningen.

Vier bangalijsten

In Utrecht verschenen dit jaar uiteindelijk vier bangalijsten, waarvan een uit de koker van USC, drie waren er door geïnspireerd maar stonden los van de vereniging. Inmiddels heeft iedereen er schande van gesproken, waaronder de vereniging zelf. Er is een cultuurverandering beloofd en de makers van de eerste lijst zouden anderhalf jaar worden geschorst. De vereniging liet in april weten bewust niet te hebben gekozen voor een royement, omdat de twee jonge leden niet eerder in de fout waren gegaan.

Brouwer zegt zich geen illusies te maken door te denken dat de bangalijsten nu verleden tijd zijn. “Daar durf ik mijn hand niet voor in het vuur te steken. Er moeten ten eerste stevige sancties komen. Je moet als vereniging laten zien dat je dit gedrag niet tolereert. Je kunt best een keer een waarschuwing geven, maar bij de tweede keer moeten ze vertrekken. Zo stevig moeten de verenigingen durven zijn. Daarnaast denk ik dat er een belangrijke rol is weggelegd voor de reünisten, waarvan een deel in de top van het bedrijfsleven terecht is gekomen. Zij moeten duidelijk maken dat leden die zulk gedrag vertonen, niet welkom zijn binnen hun organisatie. Hoe wil je dat rijmen met meer vrouwen aan de top? In de maatschappij stellen we ook op andere manieren grenzen. Als iemand daar overheen gaat, krijg je te maken met sancties of zelfs met het strafrecht. Universiteiten en hogescholen moeten deze grenzen tot slot afdwingen bij de verenigingen. Nederland is een land van overleggen en er met elkaar uit proberen te komen. Dat is prachtig, maar wel tot op zekere hoogte. Voor grensoverschrijdend gedrag moeten duidelijk regels worden gemaakt.”

Radiostilte

De zaak tegen de verdachten loopt nog. Op het beklaagdenbankje zitten naïeve jonge mannen, maar ook personen die sluwer te werk gingen. Zo werd in juli van dit jaar een 26-jarige Groninger opgepakt die verdacht wordt van het opstellen van de tweede, derde en vierde bangalijst. “Hij plaatste de lijsten op het van oorsprong Russische Telegram en was in de veronderstelling dat niemand hem iets kon maken. Hij perste de slachtoffers af. Zij moesten geld betalen, want anders zou hun naam op een lijst komen. Mij heeft hij ook bedreigd. Ik moest mijn werkzaamheden staken en 10.000 euro aan bitcoins overmaken.”

Het team digitale expertise en de Utrechtse recherche wisten de Groninger afgelopen zomer op te sporen en te arresteren. Brouwer blijft de slachtoffers in deze zaken bijstaan en ondertussen probeert zij ervoor te zorgen dat alle bangalijsten worden verwijderd. Het heeft veel voeten in de aarde gehad, waaronder handhavingsverzoeken gericht aan de toezichthouders en de Europese Commissie, maar Telegram heeft, uiteindelijk en weliswaar na arrestatie van hun topman in Parijs, uiteindelijk besloten de lijsten uit de openbare groepen te verwijderen. “We zijn nu aan het kijken hoe we ze ook uit de besloten groepen kunnen halen. Dit zijn langdurige acties. Ook liggen de strafzaken tegen de verdachten klaar. We verwachten dat ze volgend jaar moeten voorkomen. Nu is er daarom even radiostilte, maar dat wordt in 2025 vast wel doorbroken.”