De graafwerkzaamheden waar dit artikel over gaat, liggen bij uitzondering net een stukje buiten de gemeentegrenzen van Utrecht, namelijk op Mars. Aardwetenschapper Lonneke Roelofs van de Universiteit Utrecht heeft het geheim ontdekt achter de geulen die worden gegraven op Mars. “Alsof ik zat te kijken naar de zandwormen in de film Dune.”

Satellietbeelden van lange geulen die als een soort riviertjes over de duinhellingen op Mars kronkelen, met aan het einde steevast een soort kuiltje. Dat spreekt natuurlijk tot de verbeelding, maar tot voor kort was er nog geen bewijs voor hoe ze ontstaan.

Graven

Aliens of marsmannetjes hebben er in ieder geval niets mee te maken. De geulen worden gegraven door afbrekende blokken CO2-ijs, ook wel bekend als Droogijs. Dat kan op Mars ontstaan omdat het daar ‘s winters zo’n 120 graden onder nul is.

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Aan het einde van de Martiaanse winter breken de brokken CO2-ijs af en landen ze op de duinhelling. Omdat het zand een stuk warmer is dan het ijs, verandert het buitenste laagje ijs direct in gas. CO2 neemt als gas een stuk meer ruimte in dan ijs. Doordat het snel uitzet, ontstaat er een soort explosie.

De explosie duwt het zand rondom het ijs opzij. Het zand hoopt zich op in kleine dijkjes langs de geul. Het brok ijs beweegt zich met iedere explosie een stukje verder naar beneden op de helling. Dit herhaalt zich totdat het brok helemaal is veranderd in gas.

Testen

Onderzoekers hielden er al langer rekening mee dat de ijsblokken iets met de geulen te maken konden hebben, maar de gravende brokken waren tot nu toe nog nooit waargenomen. Om het te testen reisde Roelofs samen met masterstudent Simone Visschers af naar het Engelse Milton Keynes, waar de universiteit een kamer heeft die omstandigheden op Mars nabootst.

“We probeerden het een en ander uit door een duinhelling na te bootsen in verschillende hellingshoeken. Bovenaan lieten we een brok CO2-ijs vallen, en keken we wat er gebeurde,” vertelt de onderzoeker. “Na wat zoeken naar de juiste helling zagen we eindelijk resultaat. Het CO2-ijsblok begon zich in te graven en naar beneden te bewegen, net zoals een gravende mol of de zandwormen uit Dune. Een absurd gezicht!”