Het plan van het college van B&W in Utrecht om harddrugsgebruik op straat in Utrecht te gaan verbieden riep de nodige vragen op. Zo dachten veel lezers van DUIC dat dit sowieso verboden is in Nederland. Dat is echter expliciet niet het geval, vertelt ook Martha de Jonge van het Trimbos-instituut. Toch hebben veel gemeentes zo’n verbod wel ingesteld en daar werkt Utrecht nu ook aan.

Het is verboden om harddrugs te produceren, verhandelen of bezitten, maar het gebruik zelf is volgens de Opiumwet niet strafbaar. Dat lijkt wellicht paradoxaal, want om drugs te gebruiken moet men het daarvoor ook in bezit hebben gehad. Toch is daar volgens Martha de Jonge van het Trimbos-instituut bewust voor gekozen.

De Jonge vertelt: “Het is expliciet niet verboden om harddrugs te gebruiken in Nederland, in andere woorden; het is niet gecriminaliseerd. Daarmee onderscheidt Nederland zich ook van veel andere landen. Het is niet strafbaar omdat de Opiumwet is opgesteld vanuit een zorgperspectief. We willen dat de drempel naar zorg niet groter wordt door wetgeving. Stel je bent verslaafd en wil stoppen, dan moet er geen enkele barrière zijn om ondersteuning of hulp te vragen. Iemand die verslaafd is moet niet gecriminaliseerd worden.”

Een ander voorbeeld dat De Jonge noemt is het inschakelen van hulp als iemand onwel wordt door drugsgebruik. Hulpbehoevenden of mensen in de omgeving moeten dan niet bang zijn om bijvoorbeeld een ambulance te bellen.

Groeiende groep overlastgevers

Toch wordt er nu dus gewerkt aan een verbod op het gebruik van harddrugs in de openbare ruimte in Utrecht. Burgemeester Sharon Dijksma gaf dit in de gemeenteraad vorige week al aan en inmiddels is er ook een voorstel naar de gemeenteraad gestuurd. De reden is de groeiende overlast veroorzaakt door een groep mensen in de binnenstad, maar ook in andere wijken van Utrecht, waarvan een deel met verslavingsproblematiek kampt. Vooral op het Lucasbolwerk, aan de Mineurslaan en in het Hieronymusplantsoen is de overlast groot. Dijksma liet weten grote zorgen te hebben over de situatie en daarom worden er maatregelen genomen.

‘Een kwetsbare groep die met excessief harddrugsgebruik hinder en overlast veroorzaak’

Een deel van de groep zou niet alleen voor overlast zorgen maar ook gewelddadig zijn. “Niet alleen het aantal harddrugsgebruikers is toegenomen, ook de overlast van het problematische harddrugsgebruik neemt toe. Hierbij wordt niet gedoeld op gelegenheidsgebruikers, maar op een kwetsbare groep die met excessief harddrugsgebruik hinder en overlast veroorzaakt”, schrijft het college in de raadsbrief. Ondernemers en hun personeel ervaren volgens het college dagelijks overlast, net als omwonenden en studentenverenigingen. Zij vinden bijvoorbeeld gebruikte naalden in parken en hebben te maken met intimidatie, heftige bedreigingen, ’s nachts aanbellen bij woningen, wildplassen, stelen en vechtpartijen op straat.

De gemeente heeft samen met de politie, handhaving en zorgpartners eerder al een lijst gemaakt van personen die veel overlast veroorzaken door harddrugsgebruik. Op de lijst stonden 56 mensen, waarvoor een ‘intensieve groepsaanpak’ is opgezet. Ondanks dat is de groep gegroeid tot 122 harddrugsgebruikers, waar geen passende zorg voor gevonden wordt.

Pleiten voor verbod

Ondernemers, omwonenden en studentenverenigingen die overlast ervaren pleiten er, net als zorginstellingen, voor om harddrugsgebruik in de openbare ruimte in Utrecht te verbieden. Het Leger des Heils, de Tussenvoorziening en Lister hebben gezamenlijk laten weten voorstander te zijn van een verbod. Er zouden namelijk in de stad voldoende plekken zijn om binnen hard drugs te gebruiken.

Ook zeggen de zorginstellingen, net als burgemeester Sharon Dijksma, dat Utrecht een aantrekkingskracht heeft op gebruikers en dealers van buiten de stad. Dat zou komen doordat openlijk harddrugs gebruiken is toegestaan in de stad, terwijl een meerderheid van de gemeenten in Nederland wel een verbod heeft ingesteld.

Zo’n verbod moet worden opgenomen in de Algemene Plaatselijke Verordening, een lijst met gemeentelijke regels. Daar is bijvoorbeeld in Utrecht ook al in opgenomen dat het verboden is om op straat alcohol te nuttigen in een groot gedeelte van de binnenstad. Want ook dat is vanuit landelijke wetgeving niet verboden.

Repressie en zorg

Het verbod op harddrugsgebruik in de openbare ruimte is een van de maatregelen die Dijksma wil nemen. Een voorstel hiervoor ligt nu dus bij de gemeenteraad. Het verbod op openlijk harddrugsgebruik zou voor de hele gemeente moeten gaan gelden. Als het alleen zou worden ingevoerd voor locaties waar veel overlast is, vreest het college dat er een waterbedeffect ontstaat. Het college verwacht dat het verbod een preventieve werking heeft en Utrecht minder aantrekkelijk maakt voor mensen die naar Utrecht komen om openlijk harddrugs te gebruik. Door het verbod kunnen politie en handhaving optreden bij excessen.

‘Zorg en veiligheid moeten samengaan’

Dijksma zei vorige week in de gemeenteraad wel dat ‘alleen repressie nooit het antwoord’ kan zijn. “Zorg en veiligheid moeten samengaan. Daarom is er veel overleg met zorginstellingen.” Ook de eerder genoemde zorginstellingen zeggen dat maatwerk belangrijk is: “Voor de één ligt het accent op bieden van perspectief, voor de ander is het van belang nadruk te leggen op begrenzing.”

Hoewel De Jonge van het Trimbos-instituut het juist goed vindt dat harddrugsgebruik niet gecriminaliseerd is, snapt ze wel dat gemeentes soms bepaald beleid maken om overlast of onveilige situaties tegen te gaan. Als voorbeeld noemt ze ook het verbod op lachgas. “Maar de route naar zorg moet altijd zo open mogelijk gehouden worden.”