Achter de Dom 14: Hackers en designers waar draaiorgels stonden | De Utrechtse Internet Courant Achter de Dom 14: Hackers en designers waar draaiorgels stonden | De Utrechtse Internet Courant

Achter de Dom 14: Hackers en designers waar draaiorgels stonden

Achter de Dom 14: Hackers en designers waar draaiorgels stonden
Achter de Dom (Arjan den Boer)
‘Waar eens post werd gesorteerd, worden nu miljoenen mails gescand op phishing, spam en malware.’ Dat zei burgemeester Van Zanen op 19 juli bij de opening van computerbeveiligingsbedrijf DutchSec in het pand Achter de Dom 14. Ooit was hier namelijk het Utrechtse postkantoor gevestigd, voordat het naar de Neude verhuisde. Later zat Museum Speelklok er, gevolgd door architectuurcentrum Aorta. In 2000 kwam het benedengedeelte in handen van het K.F. Hein Fonds Monumenten, dat het nu verhuurt aan twee maatschappelijk relevante bedrijven.

‘Waar eens post werd gesorteerd, worden nu miljoenen mails gescand op phishing, spam en malware.’ Dat zei burgemeester Van Zanen op 19 juli bij de opening van computerbeveiligingsbedrijf DutchSec in het pand Achter de Dom 14. Ooit was hier namelijk het Utrechtse postkantoor gevestigd, voordat het naar de Neude verhuisde. Later zat Museum Speelklok er, gevolgd door architectuurcentrum Aorta. In 2000 kwam het benedengedeelte in handen van het K.F. Hein Fonds Monumenten, dat het nu verhuurt aan twee maatschappelijk relevante bedrijven.

Het deels nog middeleeuwse pand, waar ooit kanunniken van het Domkapittel woonden, is in de 18e eeuw vernieuwd. Het kreeg toen een kostbare hardstenen gevel in een eenvoudige rococo-stijl, één van de drie in Utrecht. Sindsdien was het een woonhuis voor welgestelde notabelen, zoals bijvoorbeeld Jan Frederik van Beeck Calkoen, hoogleraar en rector magnificus van de universiteit.

Postkantoor

Tot in de 19e eeuw waren postkantoren aan huis gevestigd bij de directeur van de posterijen, dus steeds op verschillende adressen. In 1865 was dit in Utrecht op de hoek van Vredenburg en Catharijnekade (in het Vinke/Stafhorst-pand). De gemeente vond dit te ver buiten het toenmalige centrum en tekende bezwaar aan. Toen dit tevergeefs bleek besloot de stad zelf een pand beschikbaar te stellen (verhuren) aan de posterijen, ongeacht directeurswisselingen. De gemeente kocht daarvoor Achter de Dom 14 voor 19.000 gulden.

Loketten op de bouwtekening van 1867 (Het Utrechts Archief)

In 1867 werd de patriciërswoning tot postkantoor verbouwd. Bij de ingang kwam een bescheiden vestibule met twee loketten en een aparte wachtkamer. Verder waren er drie kantoortjes en een directeurskamer, en een grote ruimte waar waarschijnlijk de post werd gesorteerd. Er werkten toen 15 postbodes die een kleine 5.000 poststukken per dag behandelden. Boven woonde de directeur met zijn gezin en huispersoneel, getuige de ‘meidenkamer’.

Al snel was dit postkantoor te klein en waren er meer loketten nodig. Bij een grote verbouwing in 1886 werd in het midden een grote hal gemaakt met zo’n tien loketten. In de geblokt marmeren vloer zijn tegenwoordig, na het verwijderen van een laag vloerbedekking, de uitgesleten paden weer zichtbaar van de wachtrijen voor de loketten. Ook zijn er nog balkconsoles, gedecoreerd met een posthoorn, poststempel en het gevleugelde wiel van de spoorwegen (belangrijk voor het postvervoer).

Posthoorn op balkconsole (Arjan den Boer)

De gietijzeren zuilen in de zaal aan de straatzijde dateren ook uit deze periode. Ze dienden om de balken te stutten ter vervanging van de oorspronkelijke tussenwanden. Die ruimte fungeerde als kantoor, naast een aparte bestellerskamer, directeurskamer en pakketpostruimte. Er kwam bij de verbouwing van 1886 ook een kantoortje voor de Rijkspostspaarbank en rond de eeuwwisseling was Achter de Dom tevens een bijkantoor voor telegrafie.

Achter de Dom als postkantoor, 1905 (Het Utrechts Archief)

Twee musea

Met de groei van het briefverkeer en de komst van telefonie en giro was er meer ruimte nodig. In 1924 verhuisden de posterijen naar het nieuwe hoofdpostkantoor op de Neude. Daarmee veranderde Achter de Dom van karakter, zoals een krant schreef: ‘Vroeger was de straat achter de Domkerk een drukke straat. Er was drukte en vertier. Maar nu? Doods en stil was ‘t er.’

Het pand Achter de Dom 14 werd in 1925 gekocht door de coöperatieve apothekersvereniging De Onderlinge Pharmaceutische Groothandel als kantoor. Het voorhuis van buurpand nr. 12 werd er toen bij getrokken. In 1971 kwam het Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement vanuit een vleugel van het Catharijneconvent naar Achter de Dom 12-14, en boven vestigde zich het nieuwe Museum voor Hedendaagse Kunst.

Museum van Speelklok tot Pierement, 1981 (Het Utrechts Archief)

Erg druk was het nooit op de verdiepingen, terwijl beneden de indrukwekkende draaiorgels en ingenieuze speeldozen drommen bezoekers trokken, zoals schoolreisjes en familie-uitjes. In 1984 vertrokken de draaiorgels in een feestelijke optocht naar de Buurkerk. Het Museum voor Hedendaagse Kunst nam toen het hele gebouw in gebruik, in combinatie met een lunchcafé. Was Speelklok met z’n grote instrumenten wat krap behuisd geweest, het moderne kunstmuseum zat er nu ruim en licht bij. Bij bezuinigingen ging dit museum uiteindelijk op in het Centraal Museum.

Museum Hedendaagse Kunst, 1988 (Het Utrechts Archief)

In 1992 werden de bovenverdiepingen van Achter de Dom 14 verbouwd tot particuliere appartementen en de begane grond tot een bedrijfsruimte, naar ontwerp van architectenbureau Sluijmer en Van Leeuwen. Enkele jaren later vestigde zich het nieuwe Utrechtse architectuurcentrum Aorta op de benedenverdieping. Omdat dit centrum de huur moeilijk kon opbrengen, terwijl het wel erg ruim behuisd was, kocht het K.F. Hein Fonds Monumenten de begane grond aan en verdeelde deze in tweeën. In 2015 verhuisde Aorta naar een kleiner onderkomen in het Stadhuis (Ganzenmarkt-zijde).

Ontwerpbureau Kummer & Herrman (Arjan den Boer)

Maatschappelijk ondernemen

In de ruimte met de gietijzeren zuilen is tegenwoordig ontwerpbureau Kummer & Herrman gevestigd, dat werkt voor culturele opdrachtgevers als het Centraal Museum en uitgeverij Thames & Hudson. ‘We genieten er nog elke dag van’, vertelt senior-ontwerper Robin Sluijs. ‘We zaten eerst in een pijpenla aan de Nieuwegracht, maar hier kunnen we hele groepen ontvangen, zoals klanten of studenten.’

Bas Eikelenboom en Remco Verhoef van DutchSec (Arjan den Boer)

De achterste helft rond de voormalige lokettenhal wordt sinds kort gehuurd door DutchSec. Deze maatschappelijk verantwoorde onderneming werkt met mensen van hoog niveau die elders moeilijk plaatsbaar zijn, zoals autisten, hoogbegaafden en schooluitvallers. Ze worden goed begeleid, waar nodig ook bij privé-zaken. Oprichters Bas Eikelenboom en Remco Verhoef — zelf afkomstig van de digitale recherche en uit de hackerscene — kozen bewust een bijzonder pand. Niet alleen omdat veel medewerkers per OV reizen, en ze graag midden in een studentenstad zitten, maar ook om de uitstraling. ‘Wij zijn apart, anders dan andere security-bedrijven en dat willen we zichtbaar maken.’ Ze organiseren ook workshops in de hal en begeleiden andere start-ups.

Lunch in de achtertuin bij DutchSec (Arjan den Boer)

DutchSec doet veel met kunstmatige intelligentie en begon als ‘oefenproject’ de Dutch Artificial Art Gallery. Op Open Monumentendag (9 september) laten zij in de hal Utrechtse kunst zien die met algoritmes is gemaakt.

Meer over de monumenten van het K.F. Hein Fonds in een speciale bijlage bij de DUIC krant 39, augustus 2017.

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

2 Reacties

Reageren
  1. Peter van Zoest

    Prima verhaal weer!

  2. Bayerwald

    Ik sluit me geheel bij Peter van Zoest aan!

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).