Op de hoek van Achter Sint Pieter en het Pieterskerkhof staat een bijzonder 17e-eeuws pand met een langgerekte natuurstenen gevel. Jarenlang was hier antiquariaat en veilinghuis Beijers gevestigd. Oorspronkelijk was het een statig woonhuis, maar in de 19e eeuw werden er ‘havelooze kinderen’ onderwezen. In 2013 ontwikkelde de huidige eigenaar een plan voor een boetiekhotel, maar momenteel staat het gebouw te koop.

Het huis Achter Sint Pieter 140 werd in 1642 gebouwd ‘tot Sieraet dezer Stadt’ door Jacob van Asch van Wijck, deken van het kapittel van Sint Pieter en president van de Staten van Utrecht — een belangrijk man dus.

Pieterskerk
In de middeleeuwen was de stad verdeeld in immuniteiten, afgesloten rechtsgebieden van een kapittel rond een kerk of klooster. Achter Sint Pieter vormde de westgrens van de immuniteit rond de Pieterskerk. Na de reformatie werden de kapittels geleidelijk ontmanteld. Jacob van Asch van Wijck kocht stapsgewijs het westelijk deel van het voormalige kerkhof aan, en droeg daarbij een dubbele pet: hij was zelf kanunnik en deken van Sint Pieter.

Toen Van Asch van Wijck een huis met tuin en stal aanlegde raakte de kerk deels ingebouwd. Ter compensatie betaalde hij het noordelijke ingangsportaal aan het Pieterskerkhof. Bij de bouw van zijn nieuwe huis liet Jacob een ouder pand — het deel rechts van de deur — in de woning opnemen. Samen kregen ze één nieuwe gevel van Bentheimer zandsteen, gedecoreerd met pilasters en frontons. De bouwstijl markeerde de overgang van renaissance naar Hollands classicisme.

De entree bestond oorspronkelijk uit een zandstenen poortje met pilasters, vruchten-guirlandes en een engelenkop. Aan de binnenkant zat eenzelfde poortje van houtsnijwerk. Ze zijn later verwijderd, maar bleven bewaard: het houten poortje in het Centraal Museum en de stenen omlijsting herplaatst aan de conciërgewoning Achter Sint Pieter 27.

Het pand is tweebeukig, dat wil zeggen dat het in de lengte uit twee evenwijdige delen bestaat, elk met een eigen zadeldak. Dit is duidelijk zichtbaar aan de twee trapgevels op de hoek met het Pieterskerkhof. Het gebouw heeft, naast de dubbele zolder, twee bouwlagen en daaronder een gewelfde kelderverdieping.

Rococo-stijl
Lang kon Jacob van Asch van Wijck niet van zijn nieuwe huis genieten. Drie jaar na de voltooiing overleed hij en daarna wisselde de woning herhaaldelijk van eigenaar. Na de tornado van 1674 werden de gehavende torens van de Pieterskerk gesloopt. Het huis zelf liep tijdens de storm niet of nauwelijks schade op.

In het midden van de 18e eeuw werd het pand ingrijpend verbouwd. De zandstenen gevel werd hardsteenkleurig geverfd, de vensters vervangen en een hardstenen entree in rococo-stijl toegevoegd. Het oude poortje werd bij deze verbouwing in de tuinmuur langs het Pieterskerkhof geplaatst. In de grote voorkamer op de begane grond kwam een marmeren schoorsteenpartij in Lodewijk XV-stijl. Het verschil met de veel robuustere schouw uit de beginperiode, nog aanwezig op de eerste verdieping, is groot.

Havenloozenschool
In de 19e eeuw werd het pand bewoond door Arnoudina van Westrenen van Lauwerecht, de douairière (adellijke weduwe) van jonkheer Joan van der Brugghen, lid van Provinciale Staten. Na haar dood kreeg de patriciërswoning een onverwachte nieuwe bestemming als school en opvanghuis voor arme kinderen. De Haveloozenschool was in 1846 opgericht in kringen van het protestants-christelijke Réveil met als doel ‘kinderen uit de volksklasse tot degelijke leden van de maatschappij op te kweeken’. De school bood kosteloos christelijk onderwijs aan armoedige kinderen uit de achterbuurten.

Toen met zo’n 150 kinderen de oude locatie aan de Keizerstraat te klein werd kocht men in 1860 het hoekpand Achter Sint Pieter. De grote voorkamer werd klaslokaal, de achtertuin een schoolplein. Het statige pand contrasteerde met de klamme krotten waaruit de kinderen afkomstig waren, maar er heerste een streng regime en de slaapzaal was waarschijnlijk op de tochtige zolder.

De instelling bestond uit een bewaarschool, een lagere school en in de avonduren een naai- en breischool voor meisjes. ‘s Winters werden er warme maaltijden verstrekt, met Sinterklaas nieuwe klompen uitgedeeld en met Kerst kregen de kinderen kledingstukken. Ook werd er basale medische zorg verleend.

In de 20e eeuw betaalde de staat het onderwijs, ook de christelijke scholen. Toch bleef de Haveloozenschool nog tot 1937 bestaan. Vervolgens vestigde het Instituut voor Religieuze en Kerkelijke Kunst van de remonstrantse predikant dr. R. Miedema zich in het pand. In 1955 volgde het Instituut voor Privaatrecht van de Utrechtse universiteit.

Beijers Antiquariaat
In 1965 betrok antiquariaat J.L. Beijers het gebouw aan de Achter Sint Pieter. Deze boekhandel was opgericht in 1865 en zat eerder aan het Hoogt, de Neude en het Wed. Na enkele jaren vond een restauratie plaats door architect Th. Haakma Wagenaar. In een kast werd een bijzondere ontdekking gedaan: originele houtsnijwerk-panelen van een eind-17e-eeuwse trap. Daarmee kon de imposante bordestrap in de hal worden teruggebracht.

In de hal werd toen ook een stucreliëf geplaatst, afkomstig van Oudegracht 73 (nu Rembrandt Theater). Het stelt Mercurius voor die Minerva voedt, oftewel de handel die de wetenschap stimuleert. Op een nieuwjaarskaart voor relaties noemde Beijers dit ‘an emblem for the book trade’.

In de jaren 80 was een restauratie van onder meer de natuurstenen voorgevel nodig. Om dat te bekostigen droeg Beijers de aanbouw aan het Pieterskerkhof 1, die rond 1930 was toegevoegd en waarin het oude koetshuis was opgenomen, over aan de Utrechtse Maatschappij tot Stadsherstel. Het was het eerste restauratieproject van deze nieuwe monumentenorganisatie.

Directeur Hans Ludwig Gumbert had Beijers internationale bekendheid gegeven met bijzondere catalogi en veilingen van beroemde privébibliotheken. Hij bleef tot op hoge leeftijd actief. “Voor veel trouwe bezoekers van de veilingen bij Beijers leek het soms, alsof de man die deze firma in de jaren ’50 uit het diepste verval tot grote bloei had gebracht, haar nu eigenhandig weer naar de ondergang voerde door niet tijdig het roer over te geven aan een jongere kracht. Dat leverde soms pijnlijke taferelen op, al deed het aan het niveau van de ingebrachte goederen merkwaardig genoeg weinig afbreuk,” schreef De Boekenwereld bij het overlijden van Gumbert in 1994.

Rond 2000 stopte het bedrijf met het antiquariaat en richtte zich uitsluitend op de boekenveilingen, die twee keer per jaar plaatsvonden. In 2007 werd Beijers overgenomen door het Venduhuis Utrecht en verhuisde van Achter Sint Pieter 140 naar de grote veilingzaal van het Venduhuis op nummer 190. Het einde van het Venduhuis in 2015 betekende ook het einde van het 150 jaar oude Beijers.

Logement?
Het oude hoekpand is in 2008 aangekocht door antiekhandelaar en monumentenliefhebber Bert Degenaar, die het opknapte en te huur aanbood als kantoor. Het lukte niet om één vaste huurder te vinden; sindsdien huizen er enkele kleine bedrijven met kortlopende huurcontracten. Degenaar plaatste er een schoolbankje uit zijn antiekverzameling als herinnering aan de periode als Haveloozenschool.

In 2013 ontwikkelde Degenaar het plan om er een ‘logement’ te vestigen, een klein hotel met 13 kamers. Eerder deed hij dat succesvol met een van zijn andere monumentale panden, Swaenenvecht in Oud-Zuilen. Om overlast voor de buurt te voorkomen is er niet voorzien in een café- of restaurantfunctie, alleen een ontbijtzaal in de kelder.

Eind 2013 werd de omgevingsvergunning verleend en het logement zou twee jaar later openen. Momenteel staat het pand echter te koop voor exact 3 miljoen euro. Degenaar geeft voorrang aan de verbouwing van z’n panden aan de Vismarkt, waar wel een restaurant bij mogelijk is. Als Achter Sint Pieter 140 onverkocht blijft wordt het later alsnog een logement.

Bekijk alle ‘vergeten gebouwen’ door Arjan den Boer op deze kaart.