Beijerspand: wordt de Haveloozenschool een logement? | De Utrechtse Internet Courant Beijerspand: wordt de Haveloozenschool een logement? | De Utrechtse Internet Courant

Beijerspand: wordt de Haveloozenschool een logement?

Beijerspand: wordt de Haveloozenschool een logement?
Achter Sint Pieter 140 (Arjan den Boer)
Op de hoek van Achter Sint Pieter en het Pieterskerkhof staat een bijzonder 17e-eeuws pand met een langgerekte natuurstenen gevel. Jarenlang was hier antiquariaat en veilinghuis Beijers gevestigd. Oorspronkelijk was het een statig woonhuis, maar in de 19e eeuw werden er ‘havelooze kinderen’ onderwezen. In 2013 ontwikkelde de huidige eigenaar een plan voor een boetiekhotel, maar momenteel staat het gebouw te koop.

Op de hoek van Achter Sint Pieter en het Pieterskerkhof staat een bijzonder 17e-eeuws pand met een langgerekte natuurstenen gevel. Jarenlang was hier antiquariaat en veilinghuis Beijers gevestigd. Oorspronkelijk was het een statig woonhuis, maar in de 19e eeuw werden er ‘havelooze kinderen’ onderwezen. In 2013 ontwikkelde de huidige eigenaar een plan voor een boetiekhotel, maar momenteel staat het gebouw te koop.

Het huis Achter Sint Pieter 140 werd in 1642 gebouwd ‘tot Sieraet dezer Stadt’ door Jacob van Asch van Wijck, deken van het kapittel van Sint Pieter en president van de Staten van Utrecht — een belangrijk man dus.

Pieterskerk
In de middeleeuwen was de stad verdeeld in immuniteiten, afgesloten rechtsgebieden van een kapittel rond een kerk of klooster. Achter Sint Pieter vormde de westgrens van de immuniteit rond de Pieterskerk. Na de reformatie werden de kapittels geleidelijk ontmanteld. Jacob van Asch van Wijck kocht stapsgewijs het westelijk deel van het voormalige kerkhof aan, en droeg daarbij een dubbele pet: hij was zelf kanunnik en deken van Sint Pieter.

Gehavende Pieterskerk, 1674. Rechts de zijgevel van het huis (H. Saftleven/HUA)
Gehavende Pieterskerk, 1674. Rechts de zijgevel van het huis (H. Saftleven/HUA)

Toen Van Asch van Wijck een huis met tuin en stal aanlegde raakte de kerk deels ingebouwd. Ter compensatie betaalde hij het noordelijke ingangsportaal aan het Pieterskerkhof. Bij de bouw van zijn nieuwe huis liet Jacob een ouder pand — het deel rechts van de deur — in de woning opnemen. Samen kregen ze één nieuwe gevel van Bentheimer zandsteen, gedecoreerd met pilasters en frontons. De bouwstijl markeerde de overgang van renaissance naar Hollands classicisme.

De 17e-eeuwse toegangspoortjes (HUA/Arjan den Boer)
De 17e-eeuwse toegangspoortjes (HUA/Arjan den Boer)

De entree bestond oorspronkelijk uit een zandstenen poortje met pilasters, vruchten-guirlandes en een engelenkop. Aan de binnenkant zat eenzelfde poortje van houtsnijwerk. Ze zijn later verwijderd, maar bleven bewaard: het houten poortje in het Centraal Museum en de stenen omlijsting herplaatst aan de conciërgewoning Achter Sint Pieter 27.

Een van de zolders, nu tijdelijk kantoor (Arjan den Boer)
Een van de zolders, nu tijdelijk kantoor (Arjan den Boer)

Het pand is tweebeukig, dat wil zeggen dat het in de lengte uit twee evenwijdige delen bestaat, elk met een eigen zadeldak. Dit is duidelijk zichtbaar aan de twee trapgevels op de hoek met het Pieterskerkhof. Het gebouw heeft, naast de dubbele zolder, twee bouwlagen en daaronder een gewelfde kelderverdieping.

Rococo-stijl
Lang kon Jacob van Asch van Wijck niet van zijn nieuwe huis genieten. Drie jaar na de voltooiing overleed hij en daarna wisselde de woning herhaaldelijk van eigenaar. Na de tornado van 1674 werden de gehavende torens van de Pieterskerk gesloopt. Het huis zelf liep tijdens de storm niet of nauwelijks schade op.

De 18e-eeuwse ingang (Arjan den Boer)
De 18e-eeuwse ingang (Arjan den Boer)

In het midden van de 18e eeuw werd het pand ingrijpend verbouwd. De zandstenen gevel werd hardsteenkleurig geverfd, de vensters vervangen en een hardstenen entree in rococo-stijl toegevoegd. Het oude poortje werd bij deze verbouwing in de tuinmuur langs het Pieterskerkhof geplaatst. In de grote voorkamer op de begane grond kwam een marmeren schoorsteenpartij in Lodewijk XV-stijl. Het verschil met de veel robuustere schouw uit de beginperiode, nog aanwezig op de eerste verdieping, is groot.

De voorkamer met marmeren schouw (Arjan den Boer)
De voorkamer met marmeren schouw (Arjan den Boer)

Havenloozenschool
In de 19e eeuw werd het pand bewoond door Arnoudina van Westrenen van Lauwerecht, de douairière (adellijke weduwe) van jonkheer Joan van der Brugghen, lid van Provinciale Staten. Na haar dood kreeg de patriciërswoning een onverwachte nieuwe bestemming als school en opvanghuis voor arme kinderen. De Haveloozenschool was in 1846 opgericht in kringen van het protestants-christelijke Réveil met als doel ‘kinderen uit de volksklasse tot degelijke leden van de maatschappij op te kweeken’. De school bood kosteloos christelijk onderwijs aan armoedige kinderen uit de achterbuurten.

De voorkamer als klaslokaal, ca. 1915 (Het Utrechts Archief)

Toen met zo’n 150 kinderen de oude locatie aan de Keizerstraat te klein werd kocht men in 1860 het hoekpand Achter Sint Pieter. De grote voorkamer werd klaslokaal, de achtertuin een schoolplein. Het statige pand contrasteerde met de klamme krotten waaruit de kinderen afkomstig waren, maar er heerste een streng regime en de slaapzaal was waarschijnlijk op de tochtige zolder.

De instelling bestond uit een bewaarschool, een lagere school en in de avonduren een naai- en breischool voor meisjes. ‘s Winters werden er warme maaltijden verstrekt, met Sinterklaas nieuwe klompen uitgedeeld en met Kerst kregen de kinderen kledingstukken. Ook werd er basale medische zorg verleend.

De achtertuin als schoolplein, ca. 1915 (Het Utrechts Archief)

In de 20e eeuw betaalde de staat het onderwijs, ook de christelijke scholen. Toch bleef de Haveloozenschool nog tot 1937 bestaan. Vervolgens vestigde het Instituut voor Religieuze en Kerkelijke Kunst van de remonstrantse predikant dr. R. Miedema zich in het pand. In 1955 volgde het Instituut voor Privaatrecht van de Utrechtse universiteit.

Beijers Antiquariaat
In 1965 betrok antiquariaat J.L. Beijers het gebouw aan de Achter Sint Pieter. Deze boekhandel was opgericht in 1865 en zat eerder aan het Hoogt, de Neude en het Wed. Na enkele jaren vond een restauratie plaats door architect Th. Haakma Wagenaar. In een kast werd een bijzondere ontdekking gedaan: originele houtsnijwerk-panelen van een eind-17e-eeuwse trap. Daarmee kon de imposante bordestrap in de hal worden teruggebracht.

Trappenhuis met laat-17e-eeuws houtsnijwerk (Arjan den Boer)
Trappenhuis met laat-17e-eeuws houtsnijwerk (Arjan den Boer)

In de hal werd toen ook een stucreliëf geplaatst, afkomstig van Oudegracht 73 (nu Rembrandt Theater). Het stelt Mercurius voor die Minerva voedt, oftewel de handel die de wetenschap stimuleert. Op een nieuwjaarskaart voor relaties noemde Beijers dit ‘an emblem for the book trade’.

In de jaren 80 was een restauratie van onder meer de natuurstenen voorgevel nodig. Om dat te bekostigen droeg Beijers de aanbouw aan het Pieterskerkhof 1, die rond 1930 was toegevoegd en waarin het oude koetshuis was opgenomen, over aan de Utrechtse Maatschappij tot Stadsherstel. Het was het eerste restauratieproject van deze nieuwe monumentenorganisatie.

Restauratie van de voorgevel in 1986 (Het Utrechts Archief)
Restauratie van de voorgevel in 1986 (Het Utrechts Archief)

Directeur Hans Ludwig Gumbert had Beijers internationale bekendheid gegeven met bijzondere catalogi en veilingen van beroemde privébibliotheken. Hij bleef tot op hoge leeftijd actief. “Voor veel trouwe bezoekers van de veilingen bij Beijers leek het soms, alsof de man die deze firma in de jaren ’50 uit het diepste verval tot grote bloei had gebracht, haar nu eigenhandig weer naar de ondergang voerde door niet tijdig het roer over te geven aan een jongere kracht. Dat leverde soms pijnlijke taferelen op, al deed het aan het niveau van de ingebrachte goederen merkwaardig genoeg weinig afbreuk,” schreef De Boekenwereld bij het overlijden van Gumbert in 1994.

Veiling bibliotheek Johan Polak, 1993 (Rob Huibers/De Boekenwereld)
Veiling bibliotheek Johan Polak, 1993 (Rob Huibers/De Boekenwereld)

Rond 2000 stopte het bedrijf met het antiquariaat en richtte zich uitsluitend op de boekenveilingen, die twee keer per jaar plaatsvonden. In 2007 werd Beijers overgenomen door het Venduhuis Utrecht en verhuisde van Achter Sint Pieter 140 naar de grote veilingzaal van het Venduhuis op nummer 190. Het einde van het Venduhuis in 2015 betekende ook het einde van het 150 jaar oude Beijers.

Logement?
Het oude hoekpand is in 2008 aangekocht door antiekhandelaar en monumentenliefhebber Bert Degenaar, die het opknapte en te huur aanbood als kantoor. Het lukte niet om één vaste huurder te vinden; sindsdien huizen er enkele kleine bedrijven met kortlopende huurcontracten. Degenaar plaatste er een schoolbankje uit zijn antiekverzameling als herinnering aan de periode als Haveloozenschool.

Schoolbankje op de overloop, 2016 (Arjan den Boer)
Schoolbankje op de overloop, 2016 (Arjan den Boer)

In 2013 ontwikkelde Degenaar het plan om er een ‘logement’ te vestigen, een klein hotel met 13 kamers. Eerder deed hij dat succesvol met een van zijn andere monumentale panden, Swaenenvecht in Oud-Zuilen. Om overlast voor de buurt te voorkomen is er niet voorzien in een café- of restaurantfunctie, alleen een ontbijtzaal in de kelder.

De kelders waar de ontbijtzaal moet komen (Arjan den Boer)
De kelders waar de ontbijtzaal moet komen (Arjan den Boer)

Eind 2013 werd de omgevingsvergunning verleend en het logement zou twee jaar later openen. Momenteel staat het pand echter te koop voor exact 3 miljoen euro. Degenaar geeft voorrang aan de verbouwing van z’n panden aan de Vismarkt, waar wel een restaurant bij mogelijk is. Als Achter Sint Pieter 140 onverkocht blijft wordt het later alsnog een logement.

Bekijk alle ‘vergeten gebouwen’ door Arjan den Boer op deze kaart.

 

 

 

 

Arjan den Boer

Arjan den Boer

Arjan den Boer is publicist over geschiedenis, design, monumenten en architectuur. Voor DUIC schrijft hij dit jaar over verdwenen villa's in Utrecht.

Profiel

16 Reacties

Reageren
  1. Rick

    Heel interessant stuk. Leuk om te lezen!

  2. JdV

    Het is van oorsprong een woonhuis. Verbouwen tot mooie appartementen in het topsegment lijkt mj het beste. Zonde om in een dergelijk mooi pand studenten of starters te huisvesten. Daar zijn scheve huuske voor?

  3. Peter

    Leuk om te lezen weer. Ik hou me aanbevolen voor de bundel.

  4. jos stelling

    Museum t.b.v. de geschiedenis van Utrecht. (Mede-)betaald door het Utrechtse bedrijfsleven c.q. de echte Utrecht-liefhebbers.
    p.s. Weer een leuk/goed stuk Arjen.

  5. Bram te Gussinklo

    Prachtige foto´s uit heden en verleden van dit mooie pand .interessante geschiedenis waarvan mij maar een klein gedeelte bekend was.

  6. Katy

    Weer een boeiend artikel over één vd panden rondom ons, erg leuk.
    Dank hiervoor,
    Katy

  7. Bayerwald

    Was weer smullen van een stuk Utrechtse geschiedenis wat ik van nabij heb meegemaakt toen ik in de jaren zestig op de hoek van de Pietersstraat woonde.
    Ik herinner mij ook dat mijn moeder het over de Haveloozenschool had.
    Dank Arjan, dit wordt een mooie bundel zo.

  8. Toine Goossens

    Beste Arjan,

    Ik smulde altijd van de UMF boekjes en smul ook van jouw voortzetting van die traditie.

  9. Luuk Upuuk

    Wederom een mooi stukje, maar ik mis toch een stukje recente geschiedenis. Op 31 mei 2001 werd er een bomaanslag gepleegd op het pand wat toen kantoor was van de advocaat Bovens.
    http://www.volkskrant.nl/archief/bovens-na-de-bom~a605607/

  10. Arjan den Boer

    @ Luuk Upduuk: advocaat Bovens zat in Achter Sint Pieter 160, een heel ander pand dus.

  11. Ellen Maarschalkerweerd

    Leuke en interessante verhalen over Utrecht.
    Kan ik me opgeven voor automatische toezending van de verhalen?

    Succes
    Ellen Maarschalkerweerd
    http://www.de-maarschalk.blogspot.nl
    met een dagelijkse kijk op schilders en schilderijen

  12. Luuk Upuuk

    Bedankt voor de correctie Arjan, dat is feitelijk dus het pand ernaast, vandaar mijn vergissing (na 15 jaar).

  13. Rick Geldman

    Mooie geschiedenis over bijzondere plekken in Utrecht. In dit soort verhalen wordt vaak de tornado van 1674 aangehaald. Maar was die verwoestende storm wel een tornado en geen orkaan?

  14. jetta ernst

    Wanneer worden alle verhalen over oude panden in Utrecht van Arjen gebundeld? een prachtig eerbetoon.

  15. Katja

    Graag aankopen gemeente, en rondleidingen door dit historische pand organiseren. Blijft dan inzichtelijk voor een ieder wat de geschiedenis is.

  16. Bert Degenaar

    Beste Arjen, wat een mooi artikel, goed geschreven en belangrijke informatie die ik nog niet had. Wij hebben inmiddels de bouw van het logement “aan de vecht” achter de rug en is inmiddels geopend. De Vismarkt kwam er onverwacht tussen door en daar zijn wij begonnen met de bouw van een kleiner logement/restaurant. Zodra we daar de indeling hebben gedaan verwacht ik dat we na de bouwvak stukej bij beetje aan ASP 140 gaan beginnen. Het staat nu even te koop omdat alle bouwactiviteiten best wel wat veel is, maar liever start ik de bouw.

    Nogmaals mijn complimenten, jij weet mij te vinden als er nog wat vragen zijn!

    Vr groet Bert Degenaar

Plaats een reactie

Lees voor u reageert onze algemene voorwaarden. Alle reacties worden vooraf gemodereerd. Uw IP adres is geregistreerd (wordt niet gepubliceerd).