Het was het grootste project van het jaar voor Museum Catharijneconvent: het restaureren en plaatsen van de nieuwverworven Napolitaanse kerststal. Met veel trots heeft het museum sinds dit weekend de deuren geopend. De kerststal telt richting de 700 figuren die stuk voor stuk zijn opgelapt door een Italiaanse familie die hierin gespecialiseerd is. Het in Nederland gebouwde decor is van alle kanten te bewonderen. Dat kan tot en met 8 januari 2023.

Museum Catharijneconvent had al langer een kerststal. De eerste figuren werden al jaren geleden aangekocht. In de loop van de tijd werd die collectie, bestaande uit een aantal figuren, stukje bij beetje uitgebreid tot zo’n zeventig stuks. Maar de ‘echte’ kerststallen zoals die in de achttiende eeuw in Napels werden gemaakt, die zijn veel groter en veel spectaculairder. Eigenlijk hoort dat wel in de collectie van het museum, denkt conservator Pim Arts. Iets zoals het Presepe Cuciniello in het museum van San Martino, bijvoorbeeld. De figuren staan dynamisch in het heuvelachtige landschap, bij de herberg of om het kribbetje met daarin het kleine roomwitte kindeke Jezus. Een barok spektakel waarop je niet snel uitgekeken raakt.

Maar hoe vind je zoiets? De figuren zijn kwetsbaar en kostbaar, en liggen dus niet op elke kerstmarkt voor het oprapen. Althans, niet de originele achttiende eeuwse figuren. Arts laat gauw een paar voorbeelden zien van nieuwerwetse kerststalfiguren: het aanbod reikt van Berlusconi tot Maradona (die laatste met én zonder vleugels). Die zijn op verschillende straathoeken van het Italiaanse Napels wel te vinden.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Opeens kreeg het museum telefoon. Aan de lijn was een Belgische familie. Mensen die bezig waren het huis van hun ouders op te ruimen, en die een nieuw onderkomen zochten voor de collectie kerststalfiguren uit een achttiende-eeuwse Napolitaanse kerststal. Mooier kon het eigenlijk niet. “Als soldaatjes stonden ze in een vitrine”, vertelt Pim Arts. “De familie had ze jarenlang in bezit gehad. Het gaat om een combinatie van collecties uit Spanje en Italië. De familieleden vonden één ding belangrijk, en dat was dat de gehele collectie bij elkaar bleef.”

Stuk voor stuk de figuren veilen was ook een optie geweest, volgens de curator, en had misschien wel meer geld opgeleverd. Maar dat is niet wat de Antwerpenaren voor ogen hadden. Alles moest bij eenzelfde partij terechtkomen. Via een eenvoudige zoekopdracht op Google kwamen zij terecht in Utrecht, bij Museum Catharijneconvent.

Wat maakt deze kerststalfiguren nu zo bijzonder? Dat zit ‘m zowel in de buitenkant als de binnenkant van de figuren – het zijn net mensen. De figuren zijn van de hoogste kwaliteit die voor die tijd denkbaar was. Dat was het decreet van koning Karel VII van Napels. Hij trof in 1734 een stad vol armoede. De Napolitaanse bevolking was vermoeid en verhongerd. De nieuwe koning wilde daar verandering in zien. Napels moest een stad van voorspoed worden. Dat deed hij door de allerbeste beeldhouwers, stoffenwevers en houtsnijders aan het werk te zetten met de kerststalfiguren. De hoofdjes van de figuren zijn gemaakt van terracotta. De handen en voeten zijn van hout en het lichaam is van flexibel ijzerdraad.

Op deze manier kunnen de figuren in menselijke, levendige houdingen worden gezet. Daarbij zijn de kledingstukken van de figuren niet zomaar kleine poppenkleertjes. De stoffen zijn echte toenmalige modestoffen van zijde, zelfs de patronen van de stoffen zijn in het klein nageweven.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Vol trots nam Museum Catharijneconvent het aanbod aan en kocht de collectie kerststalfiguren, maar ondertussen dacht men ook wel: ‘Waar beginnen we aan?’ Want alle figuren uit de collectie moesten één voor één worden nagelopen. Een restauratie was nodig voordat de figuren opnieuw in een kerststal konden schitteren. Voor die restauratie vroeg het museum het publiek om hulp. Sommige lezers zullen het zich wel herinneren. Via een crowdfunding konden geïnteresseerden een kerststalfiguur adopteren. Voor het inzamelen van het benodigde bedrag trok Museum Catharijneconvent een aantal weken uit. Dat was niet nodig. Het streefbedrag was al binnen enkele dagen bijeen. Uiteindelijk hielpen mensen het museum aan ruim 80.000 euro voor de restauratie van de kerststalfiguren en de bouw van de stal. Voor de restauratie schakelde het museum dan ook absolute experts op het gebied van restauratie van Napolitaanse kerstfiguren in. Een Italiaanse familie die dit werk al generatieslang doet, neemt ook de restauratie van de aanwinst van Museum Catharijneconvent op zich.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Ondertussen werd er in Nederland hard gewerkt aan de vitrine en het decor waarin de figuren moesten komen te staan. Twee glazen kamers van ieder 16 vierkante meter zijn in de St. Catharinakathedraal neergezet. Een deel vóór de kerkbanken en de rest erop. In de vitrines staan vier scènes uit het welbekende kerstverhaal uitgebeeld. “Dit zijn de vier scènes die in de meeste kerststallen voorkomen”, legt educator Merith Smals uit. “In deze kerststal hebben we Utrechtse elementen verwerkt. De scène bij de herberg vindt in deze kerststal plaats bij de Winkel van Sinkel, waar mensen vrolijk staan te drinken. Beneden aan de werf zie je mensen op een bloemenmarkt. De volgende scène vindt plaats in de Pandhof bij de Domkerk, waar de koningen aankomen. Voor de herders hebben we toch maar een rotsachtige heuvel gemaakt. Daar vindt de annunciatie plaats. En de heilige familie, die zit natuurlijk onder de Domtoren.”

Als de tentoonstelling van de kerststal is afgelopen, kan die in stukken uit elkaar worden gehaald. De figuren worden uit het landschap getild en dan gaat het decor in blokken de opslag in. Volgend jaar kunnen alle figuren, plus de figuren die nu nog gerestaureerd worden, weer terug op hun plaats. Toch kunnen niet alle figuren allemaal tegelijk worden getoond. Simpelweg omdat er te veel van zijn. Zo zit er nog een flink aantal Maria’s op de reservebank; het museum heeft ervoor gekozen om haar één keer neer te zetten in deze kerststal.

De kerststal is van 18 december 2022 tot en met 8 januari 2023 te zien in de St. Catharinakathedraal, naast Museum Catharijneconvent. De entree is gratis, wat het voor iedereen een toegankelijk uitstapje moet maken. “Dit moet een nieuwe kersttraditie worden”, horen we meerdere mensen zeggen.