Een zwembad is geen museum. Toch was het in de jaren zestig gebruikelijk om nieuwe zwembaden rijkelijk van monumentale kunst te voorzien. Zwembad Den Hommel aan de Kennedylaan had twee mozaïeken, een wandplastiek en enkele sculpturen. Veel ging verloren bij de sloop en nieuwbouw van 1991.

Het overdekte zwembad Den Hommel werd ontworpen door de gemeentelijke architect Nijs Spronk (1926-1990). Voorafgaand aan de opening in maart 1962 schreef het Utrechts Nieuwsblad: ‘Dan zal de Domstad eindelijk een esthetisch verantwoorde moderne zwemgelegenheid hebben, die in veel kan wedijveren met wat andere plaatsen in Nederland op dit gebied bezitten.’

De grote zwemzaal had een diep bassin van 25 bij 14 meter en een ondiep bad van 11 bij 14 meter. Er waren tribunes voor toeschouwers en achter een glazen wand lag een ruime kantine. In de kleine zaal was verder een instructiebad met een maximale diepte van 1,25 meter. Het zwembad was eigenlijk een multifunctioneel complex, want het beschikte ook over een sportzaal voor judo, tafeltennis, atletiek en andere zaalsporten.

Vissen en engelen

Het van buiten strak en functioneel ogende gebouw was binnen met zorg afgewerkt. ‘Ruim en licht is de grote zwemzaal, daarbij aangepast de kleuren van wanden en plafonds. Ontspanning immers zoeken zij, die naar een zwembad gaan. Aan deze ontspanning hebben de experts gedacht, die de tinten van de wanden en het plafond hebben gekozen.’

Ook de kunstwerken droegen bij aan de ontspannen sfeer. Bij binnenkomst werd in de hal direct het juiste zee- en strandgevoel opgeroepen door een kleurrijk wandmozaïek. Als een enorm aquarium toonde het allerlei vissen en andere zeedieren tegen een gegolfd blauwe achtergrond, met als meest herkenbare elementen een krab, een kwal en een inktvis.

Het UN sprak tijdens het aanbrengen van het mozaïek met de kunstenaar Jan Boon (1918-1988). ‘Hij heeft het ontwerp gemaakt en draagt er nu de verantwoording voor dat de kleine stukjes glas, waaruit het mozaïek wordt opgebouwd, ook werkelijk op de plaats komen, zoals hij het in de tekening heeft aangegeven.’ Dat was een waar monnikenwerk, want er werden maar liefst 1,3 miljoen stukjes glas in verwerkt. ‘Zelf heeft hij het gekleurde glas in Duitsland gekocht. Met zijn twee assistenten past hij de stukjes, als bij een legpuzzel, in elkaar op de wand.’

Jan Boon heeft veel mozaïeken gemaakt in en aan Utrechtse scholen. Zijn grootste mozaïekwerk is te vinden aan een flatmuur in Oog in Al met het beeldmerk van levensverzekeringsmaatschappij De Utrecht: een man die een boom plant voor zijn gezin. Een kleiner voorbeeld is het mozaïek van de vier windstreken in de vloer van de Noordertunnel van het centraal station uit 1948. Hier moest Boon nog met stukjes hardgebakken vloertegel werken, omdat er zo kort na de oorlog wegens schaarste geen glas of natuursteen voorhanden was.

Behalve in de hal van Den Hommel was ook in de grote zwemzaal een mozaïek van Jan Boon te vinden, namelijk halverwege de duiktoren. Het bestond uit vierkante mozaïeksteentjes die samen een geabstraheerde, gefragmenteerde vis vormden. Het formaat was kleiner en het kleurenpalet soberder dan in de hal: grijstinten met steenrode accenten tegen een zwarte achtergrond.

In de zwembadzaal zat ook nog een kunstwerk op de muur boven de ramen naar de kantine. De maker hiervan was Dick Elffers (1910-1990), een grafisch ontwerper die zich tot veelzijdig kunstenaar had ontwikkeld. In Utrecht ontwierp hij in de jaren zestig ook een groot tegeltableau voor het College Blaucapel aan de Winklerlaan. Hij maakte voor Den Hommel een wandsculptuur van in brons gevatte keramiek-elementen, uitgevoerd door De Porceleyne Fles in Delft. Het kunstwerk stelde twee zwemmers voor die elkaar omhelsden — of waren het een soort engelen met vleugels die niet zwommen maar vlogen? Het is ook mogelijk dat ze Daedalus en Icarus voorstelden; een subtiele waarschuwing om niet de hoogste duikplank te nemen?

Buitenbad en aquacenter

Oorspronkelijk beschikte Den Hommel nog niet over een buitenbad. Dat werd aangelegd ter gelegenheid van de Europese zwemkampioenschappen van 1966. Ook hierbij werden weer kunstenaars ingeschakeld: Paulus Reinhard (1929) maakte een bronzen beeld getiteld Zwemmende figuren, en Theo van de Vathort (1934) het nostalgische sculptuur Onder moeders paraplu.

Toen het tijdperk van de subtropische zwemparadijzen aanbrak werd besloten zwembad Den Hommel af te breken en te vervangen door een modern ‘aquacenter’, dat in 1992 werd geopend. Bij de sloop is de grote mozaïekwand in de hal helaas verloren gegaan. Ook het wandkunstwerk van Dick Elffers lijkt spoorloos verdwenen. Boons kleine mozaïek van de duiktoren bleef wel bewaard en kreeg een bescheiden plek in een uithoek van de nieuwe hal. Ook de buitenbeelden zijn er nog.