De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Dit keer wandelen we naar aanleiding van het 45^ste editie van het Nederlands Film Festival langs een aantal bestaande en verdwenen bioscopen.

Net als veel 19e-eeuwse uitvindingen begon ook de film op de kermis. Het was een ideale plek om de nieuwe attractie uit te proberen. Wie weet zou het aanslaan. We beginnen onze wandeling op het Vredenburg. Daar was weliswaar niet de eerste filmvertoning in Utrecht, maar je kon er op de jaarlijkse kermis in juli vrijwel altijd films zien.

Op de kermis van 1897 gebeurde dat voor het eerst en wel in de Cinematographe van kermisreiziger Henri Grünkorn, die ook op de kermis van 1898 en 1899 present zou zijn. In 1899 liet hij een film maken over het uitrukken van de Utrechtse brandweer waarmee hij een enorm succes oogstte.

Luxueuze theaters

Toen na een aantal jaren filmvertoning een succes bleek, kwamen er vaste bioscopen. Op het Vredenburg had Richard Bresser een venduhuis. Op 3 oktober 1908 opende hij in een van zijn zalen de Bioscoop-Salon Vredenburg. Vanaf september 1909 was daar de explicateur Louis Hartlooper actief die volgens het Utrechtsch Dagblad ‘met in de uithoeken der zaal hoorbare stem op onderhoudende wijze de beelden uitlegt.’ Hier werden tot 1974 films vertoond. Vanaf 1936 gebeurde dat in een door architect Gerrit Rietveld ontworpen nieuwe bioscoop.

Op de gevel liet hij grote lichtbakken plaatsen met de naam Bioscoop Vreeburg. Nu is in het gebouw, Vredenburg 9-10, een modezaak gevestigd. Aan het Vredenburg werd in 1913 nog een bioscoop geopend: de New York Bioscoop, herkenbaar aan een Vrijheidsbeeld op de top van de gevel. Nieuw voor deze bioscoop waren een balkon en een zijloge. In deze bioscoop, waarvan de naam in 1923 werd veranderd in Palace, werden tot 1991 films vertoond, en in de laatste jaren vooral seksfilms.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Nu is er op Vredenburg 29 een fietsenwinkel. Aan het Vredenburg stond ook Hotel de l’Europe, eigendom van de succesvolle Utrechtse zakenman Johan de Liefde, die ook uitgever was van Het Utrechtsch Nieuwsblad en eigenaar van apotheek De Liefde in het jugendstil gebouw aan  de Voorstraat. In een van de zalen van zijn hotel opende hij in 1912 de Scala Bioscoop, die bereikbaar was via een passage in de Lange Viestraat.

Het was een luxueus theater met als nieuwigheden een gordijn dat elektrisch kon worden geopend en verlichting die niet als gebruikelijk ineens uitfloepte, maar langzaam doofde. Als we van het Vredenburg door de Lange Viestraat lopen komen we de ingang van de Scala Bioscoop niet meer tegen. In 1935 is de bioscoop gesloopt bij de bouw van wat toen Galeries Modernes heette en ging de Scala naar Potterstraat 6.

Art deco gebouw

Eerst slaan we linksaf  naar de Oudegracht. Daar werd in 1913 in een verbouwd grachtenpand de bioscoop Rembrandt geopend. De exploitanten wilden de hoogste kwaliteit leveren en kochten onder meer explicateur Louis Hartlooper weg bij de Bioscoop-Salon Vredenburg. De zaken gingen goed en in 1919 werd een heel nieuw bioscoopgebouw opgetrokken in een fraaie art deco stijl. In 1933 was die stijl al weer uit de mode en werd een nieuw en groter gebouw neergezet in de zakelijke stijl van die tijd met maar liefst 1350 stoelen. Die zaal bleek in de jaren zeventig veel te groot en in 1974 werd de zaal gesplist in één grote en twee kleinere zalen. Ook kreeg de bioscoop de nieuwe voorgevel die nu nog aan de Oudegracht te zien is.

Het pand moet anno 2025 echter zo ingrijpend gerenoveerd worden dat dat als bioscoop niet terug te verdienen valt.  Naar verwachting sluit Rembrandt in de zomer van 2026 jammer genoeg de deuren.We lopen terug naar de Potterstraat, waar in 1935 de Scala Bioscoop naar toe verhuisde. De bioscoop werd in 1973 uitgebreid met de kleine zaal Select voor de vertoning van kunstzinnige films. Toen er op 5 augustus 1989 plotseling scheuren in de muren ontstonden werd de bioscoop onmiddellijk gesloten. Na herstelwerkzaamheden opende het gebouw weer als discotheek. Nu is er een restaurant gevestigd.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Cinemanifestatie

We wandelen via de Voorstraat naar de City Bioscoop die in 1936 werd geopend na de ingrijpende verbouwing van het zalencomplex De Plompetoren. In 1978 werd ook deze grote bioscoop gesplitst, waarbij op het balkon twee kleinere zalen werden gebouwd. De bioscoop is een rijksmonument dat hoognodig aan een grondige restauratie toe is.

We lopen via de Voorstraat, de Neude en de Schoutenstraat naar de Oudegracht, waar op nummer 156 jarenlang de Camera Bioscoop gevestigd was. Begonnen in 1909 als bioscoop Flora, kreeg het in 1950 de naam Camera. In 1956 werd in het naastgelegen pand de bioscoop Studio geopend. Deze bioscopen kregen in de jaren ‘60 en ‘70 grote bekendheid door de Cinemanifestatie, een tweejaarlijks festival waar het beste van de internationale cinema werd gepresenteerd in aanwezigheid van tal van bekende filmmakers, acteurs en actrices. Nu zijn er modezaken gevestigd.

Tekst loopt door onder de afbeelding

‘t Hoogt

We wandelen via de Ganzenmarkt en de Telingstraat naar het Slachtstraat Filmtheater, het bioscoopcomplex dat filmmaker en bioscoopexploitant Jos Stelling in 2022 opende in het gebouw waar daarvoor Cultureel Centrum ’t Hoogt was gevestigd. Dat centrum werd in 1973 geopend in een aantal door het Utrechts Monumentenfonds gerestaureerde (deels) middeleeuwse panden en toen een theater, een expositieruimte, een filmhuis, een café en een restaurant omvatte. Later werd het een filmtheater met drie zalen. Dat is het nu weer. En er is een café-restaurant, waar we aan het einde van onze wandeling neerstrijken.

Tekst: Herman de Wit
Foto’s: Het Utrechts Archief

Tips om verder te lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.

Nieuwe schrijvers voor deze rubriek zijn van harte welkom. Stuur een berichtje via webmaster@oud-utrecht.nl