De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer is het startpunt van de wandeling tegelfabriek Westraven en we eindigen op Rotsoord.

De stad Utrecht was via de Kromme Rijn verbonden met de Rijn. De Kromme Rijn begon echter bij Wijk bij Duurstede te verzanden. De Utrechtse bisschop Godebald liet in 1122 daar een dam in de rivier leggen ter wille van de waterbeheersing en grondontginning.  Daardoor kwam de handel vanuit het Duitse achterland ernstig in gevaar. Met hulp van keizer Hendrik V gaf de bisschop daarom toestemming om de Nieuwe Vaart – later Vaartsche Rijn geheten –  te laten graven, een van de oudste kanalen van Nederland. Langs de oevers ontstond in de middeleeuwen vanaf het Ledig Erf een industrieel gebied met houtzagerijen, scheepswerven, baksteen- dakpan- en tegelfabrieken, alsmede pottenbakkerijen en kalkbranderijen en deze bleven tot in de 20^e eeuw floreren.

Tegelfabriek van de gebroeders Ravesteyn

Een van deze fabrieken was de dakpannen- en vloertegelfabriek van de gebroeders Ravesteyn aan de Jutfaseweg, Zij begonnen hier aan het begin van de 19^e eeuw als nieuwe eigenaars  van een bedrijf dat al in 1661 was opgericht door ‘pannebacker’ Abraham van der Schilde.

Nadat de gebroeders enige jaren dakpannen en vloertegels hadden geproduceerd, kregen ze in 1844 een vergunning voor het maken van muursteentjes – een oud woord voor wandtegels. Er komt dan een tweede fabriek bij, De Nijverheid, waarin naast dakpannen en vloertegels ook die tegeltjes gemaakt werden. Ze werden met de hand beschilderd met oudhollandse motieven die gretig aftrek vonden in binnen- en buitenland. Gedurende de industriële revolutie kwam de stoommachine en kon de productie steeds verder worden opgevoerd. Helaas werd het bedrijf in 1904 verwoest door brand maar nog in hetzelfde jaar werd er een nieuwe fabriek gebouwd naar het ontwerp van de architect Egbert Wentink jr.

In 1906 werd het bedrijf van de gebroeders Ravesteyn overgenomen door Frederik des Tombe, de geldschieter na de brand. De gevel van het herbouwde fabriekspand werd voorzien van  tegeltableaus en de nieuwe naam ‘Westraven’, naar het poldergebied waar de fabriek stond.

Faience- en Tegelfabriek Westraven

In 1917 ging het bedrijf failliet maar de bedrijfsleiding maakte een doorstart met een klein aantal medewerkers onder een nieuwe naam ‘Faience- en Tegelfabriek Westraven’. De kwaliteit van de tegels was toegenomen door de faience techniek toe te passen waarbij klei met kalk of mergel wordt gemengd, waardoor het op het wittere Chinese porselein gaat lijken. De productie werd verhuisd naar Rotsoord op Helling 112  en bleef daar tot 1987.

In 1963 wordt Westraven overgenomen door De Porceleyne Fles in Delft en in 1990 als bedrijf gesloten. De productie wordt daar nog steeds voortgezet onder de naam Westraven, maar de tegels worden nu bedrukt i.p.v. met de hand beschilderd.

Van de  fabriek Westraven v/h gebroeders Ravesteyn op de Helling is niets over, maar op de Jutfaseweg bestaat nog steeds een deel van de oude fabriek, getooid met een drietal tegeltableaus van eigen makelij. Deze zal, als de plannen worden uitgevoerd, binnenkort worden gerestaureerd. Er komen 20 woonruimten in alsmede een aantal kantoren. Op het terrein er omheen komen 35 nieuwe woningen.

Faience- en Tegelfabriek Holland                                          

Behalve de  fabriek Westraven v/h gebroeders Ravesteyn  was op Rotsoord ook gevestigd de Faience- en Tegelfabriek Holland, opgericht in 1893 door Jan Willem Mijnlieff. Deze fabriek was gespecialiseerd in handbeschilderd aardewerk en keramiek met zorgvuldig uitgewerkte decors en opvallende vormen voor b.v. winkels zoals kruidenierswinkel P. de Gruyter en voor andere openbare locaties. Door het wegvallen van de export in de Eerste Wereldoorlog ging de fabriek failliet en werden de gebouwen overgenomen door meubelmaker Frits Loeb.

UMS Pastoe

De fabriek werd omgedoopt in ‘Utrechtse Machinale Stoel- en Meubelfabriek’ (UMS). Na de Tweede Wereldoorlog zorgde de directeur van UMS ervoor dat met de productie van lichte zelf samen te stellen meubelen (‘passe partout’) er een complete interieurrevolutie in Nederland plaatsvond. UMS Pastoe werd synoniem voor meubels en kasten van modern design.

In 2015 verhuisde de productie naar Houten en werd het complex omgevormd tot ‘De Pastoefabriek’: industrieel erfgoed met werkplekken voor creatieve bedrijven. De Hogeschool voor de Kunsten (HKU) heeft er onderwijsruimtes en ateliers en daarnaast zijn er in de voormalige zagerij en het ketelhuis twee restaurants. Het is de moeite waard om de rondwandeling af te sluiten in een van deze twee restaurants.

Wilt u het echter hogerop zoeken dan is restaurant WT Urban Kitchen een aanrader. Het is gevestigd in de bovenste verdiepingen van de gerestaureerde watertoren, die tussen 1906 en 1907 als de derde toren van de Utrechtse Waterleiding Maatschappij werd gebouwd. Op de begane grond is een café met terras aan het water.
Tekst loopt door onder de afbeelding

Het oude industriegebied Rotsoord heeft zich in de loop der tijd dus op verschillende vlakken ontwikkeld. Het is een onder Utrechters populair gebied geworden met restaurants en cafés, maar ook met nieuwe woningen in industriële stijl.

Tekst Piet van Dijck

Tips om verder lezen bij Oud-Utrecht