De historische vereniging Oud-Utrecht maakt voor DUIC wandelingen door de stad, op zoek naar bijzonder erfgoed. Deze keer wandelen we in Utrecht-West door de buurt Welgelegen, gebouwd op oude hoveniersgrond.

De buurt dankt zijn naam aan de voormalige buitenplaats Welgelegen, waar deze wandeling eindigt. Voor dit stadsdeel lagen er na de annexatie van Oudenrijn bij Utrecht in 1954 plannen klaar voor stadsuitbreiding met de bouw van woningen, winkels en kantoren, maar het werden meer kantoren dan woningen. Volgens de gemeentelijke ‘Visie Welgelegen’ van 2024 moet dit worden rechtgetrokken door de bouw van meer woningen mét behoud van groen.

‘Op de spinaat’

We starten op de Kanaalweg 79 en 81, vlakbij de Sowetobrug (voorheen Paul Krugerbrug), en kijken naar twee oude hoveniershuizen uit 1900. Het gaat om bakstenen huizen met mooi siermetselwerk. Het zijn inmiddels rijksmonumenten. Hovenier Cornelis de Rijk kocht hier in 1898 zeven hectare grond en liet er aan de rand drie bijna identieke huizen bouwen voor zijn kinderen Johanna, Johan en Cornelia in de toenmalige gemeente Oudenrijn. Alle drie trouwden ze met een hovenier. Johanna en Johan met een ‘Jongerius’ en Cornelia trouwde met een ‘Koot’.

De hoveniers – nu zouden we eerder tuinders zeggen – verbouwden groenten en fruit van het seizoen op de koude grond, zover het oog kon reiken. De grond van de hoveniers liep tot aan de buitenplaats Welgelegen aan de Leidseweg-Pijperlaan. Alles werd met de hand bewerkt en geplukt. Als de spinazie werd gesneden, werd er van de hoveniers gezegd: ‘Ze liggen op de spinaat’. Achter de huizen stonden ook appel-, peer- en kersenboomgaarden en later kwamen er zelfs perziken uit de verwarmde kassen.

Tekst loopt door onder afbeelding.

In de jaren vijftig werd zoon Jan Jongerius een van de eerste witlofkwekers van Midden-Nederland. In de winter spoten de hoveniers een stuk grond grenzend aan de Leidseweg onder voor de jaarlijks terugkerende ‘IJsbaan de Munt’, compleet met koek- en zopie. ‘s Avonds werd de baan verlicht en was het een drukte van belang. Met de inlijving van Oudenrijn bij Utrecht in 1954 werden de hoveniers uitgekocht om plaats te maken voor de nieuwe buurt. Begin jaren zestig ging de eerste paal de grond in. Twee van de drie hoveniershuizen bleven behouden.

In de tunnel onder de Sowetobrug is sinds 2021 op initiatief van bewoners een tegelkunstwerk van Esther Derkx over de geschiedenis van dit gebied te bewonderen. Hiervoor zijn foto’s gebruikt uit het fotoalbum van kleinzoon Jan Verheul – van Johanna en Bastiaan Jongerius-de Rijk uit het eerste huis op nummer 79 –  waaronder de foto van de spinaziesnijders.

Ravellaan

We lopen de hoek om de Ravellaan in. Deze laan loopt denkbeeldig dwars over de oude hoveniersgronden. Het flatgebouw meteen rechts op nummer 1 is gebouwd op de plek van het derde hoveniershuis dat in 1967 is afgebroken. Hier kwam het nieuwe hoofdkantoor van het CNV (Christelijk Nationaal Vakverbond), ontworpen door architect Sjoerd Wouda, met inspraak van de werknemers als toekomstige gebruikers. Prins Claus verrichtte de opening in 1971. In 2007 verhuisde het CNV naar de Tiberdreef. Nu is het een vestiging van het COA (Centraal Orgaan opvang asielzoekers) voor de opvang van jonge alleenstaande asielzoekers.

Tekst loopt door onder de afbeelding

Op nummer 96 kwam in 1970 het kantoor van de dienst Ruimtelijke Ordening en Openbare Werken van de gemeente Utrecht, bekend als het ROVU-gebouw. Dit gebouw van ruw beton wordt als voorbeeld gezien van de bouwstijl ‘brutalisme’. Op deze plek stonden destijds de kassen voor de witlof. De naoorlogse Amsterdamse beeldhouwer André Volten ontwierp vóór het ROVU-gebouw acht rechtopstaande driehoeken van blinkend roestvrij staal, getiteld ‘De Acht Elementen’ of ‘Ruimtelijke Constructie’.

Toen in 2015 de ambtenaren naar het nieuwe Stadskantoor vertrokken, werd het pand in afwachting van nieuwe plannen voor tien jaar verhuurd aan 180 jongeren en kreeg het de naam ‘De Ravel’. In de oude kantine kwam restaurant De Kantien met een terras tussen de driehoeken van Volten. Nu zit daar De Bierkantine. Met het verlopen van het huurcontract zijn in mei 2025 de jongeren op straat komen te staan. De actie ‘Red de Ravel’ mocht niet baten.

Na de bocht naar rechts in de Ravellaan zien we aan de rechterkant een paar recente nieuwe straten die net als in het aangrenzende Oog in Al de namen van componisten dragen, zoals die van Peter Schat, een in Utrecht geboren componist.

Klein Soestdijk

We lopen door tot het eind van de Ravellaan. We staan nu voor het witte appartementencomplex ‘Park Welgelegen’, dat een gemeentelijk monument is. In de voortuin staan enkele stenen schaapjes, gemaakt van zwerfkeien door Cees van Swieten uit Leersum. Deze herinneren aan de echte schapen die hier ooit in de schapenwei liepen. Rechts zien we nog een oude boom van het landgoed Welgelegen, een ‘grauwe abeel’ uit 1860.

De oude witte villa in het midden van ‘Park Welgelegen’ is in 1803 gebouwd op de plek van de kapitale ‘oude hofstede, genaamd Den Bouwacker’ en kreeg toen de naam ‘Wél gelegen’. De laatste bewoner, de steenfabrikant Guillam van den Broeke, legde er een mooi landschapspark aan met vijver, theekoepel, koetshuis en draaibaar houten prieel. Landgoed Welgelegen liep destijds door tot ver in het huidige Kanaleneiland.

In april 1942 werd de villa met 21 kamers door de Duitse Kriegsmarine in beslag genomen. Na de oorlog keerden de oorspronkelijke bewoners niet meer terug en werd Welgelegen in 1953 een rusthuis. De witte villa was uitgebreid met twee zijvleugels van één etage. In de volksmond werd het ‘Klein Soestdijk’ genoemd. In de jaren negentig werden deze twee vleugels vervangen door vleugels van drie etages hoog en kwamen er nog twee extra vleugels bij voor aanleunwoningen. In 1992 opende prinses Margriet het gerenoveerde rusthuis.

Nu zijn er 50plus-appartementen gevestigd. Het bosje achter ‘Park Welgelegen’ is het restant van het oude Hommelbos van landgoed Welgelegen. We zien er nog zomereiken uit 1890 en in het voorjaar bloeiende stinzenplanten uit de tijd van het oude landgoed. We eindigen de wandeling bij de Hommelbrug, op de grens van de voormalige gemeente Oudenrijn.

Tekst: Anna Wits

Tips om verder te lezen bij Oud-Utrecht.

Je kunt hier lid worden van Oud-Utrecht.

Nieuwe schrijvers voor deze rubriek zijn van harte welkom. Stuur een berichtje via webmaster@oud-utrecht.nl