‘Utrecht is wel zeer gelukkig met zijn nieuwe schoolgebouwen voor het lager onderwijs’, schreef architectuurhoogleraar Jannes Wattjes in 1925. ‘Het heeft er wel iets van alsof deze scholen een gemeenschappelijk, speciaal aan Utrecht eigen karakter hebben’. Als de meest geslaagde ontwerpen van gemeentearchitect Jan Planjer noemde Wattjes ‘de bijzonder fraaie school met het hooge rieten dak aan de Laan van Chartreuse’, maar ook de Maaspleinschool in Rivierenwijk. Die school viert dit jaar het eeuwfeest, maar het oorspronkelijke gebouw in Amsterdamse School-stijl bestaat niet meer. Het werd in 1983 vervangen door minder fraaie nieuwbouw.

De Maaspleinschool werd eigenlijk al in 1922 opgericht op aandringen van ouders uit de Rivierenwijk, een wijk die zich steeds verder uitbreidde maar waar nog slechts één overvolle openbare lagere school was. De eerste jaren moest de nieuwe school het doen met noodlokalen op de hoek van de Croesestraat en Balijelaan. Het schoolhoofd van 1922 tot 1945, Bernardus Cornelis Joannes Brasem (1885-1978), blikte later terug op dat hulpgebouw, ‘welke school zoo erg van hout was, dat de temperatuur reeds in April normaal genomen 83 tot 85° was.’ Gelukkig rekende men destijds nog in graden Fahrenheit, maar het werd er dus bijna 30 graden Celsius.

Ondertussen drong de oudercommissie aan bij de gemeente op snelle bouw en ook de gemeenteraad vroeg B&W meermaals waarom het definitieve onderkomen zo lang op zich liet wachten. Gemeentearchitect Jan Planjer had al wel een eerste ontwerp gemaakt. In 1924 begon de bouw en op 2 februari 1925 was de officiële opening aan het Maasplein 1. ‘Van houten hulpschool tot een van Utrechts fraaiste openbare scholen’, schreef een krant bij het tienjarig bestaan in 1932.

Tekst loopt door onder de foto

Gunstige plek

Het schoolgebouw oogstte veel lof, niet in het minst vanwege de markante ligging op de punt van de Rijnlaan en Maasstraat. ‘Van die zeer gunstige plaats is ’n zeer gelukkig gebruik gemaakt. Door een weloverwogen en practisch volkomen verantwoorde massa-groepeering is een uitstekende pleinafsluiting verkregen’, schreef hoogleraar Wattjes. ‘Bijzonder goed geslaagd is de noodende hoofdingang, opgesloten tusschen de beide ronde uitbouwen en de ver overstekende luifel.’

Planjer had de school symmetrisch ontworpen met twee vleugels die trapsgewijs in hoogte opliepen (evenals de nog bestaande school aan de Laan van Nieuw Guinea). De plattegrond had een lichte boemerang-vorm. Beneden waren vier lokalen, boven twee. Achter de hal stond enigszins los de gymzaal. Typische stijlelementen van de Amsterdamse School waren de ronde bastenen torens naast de ingang, de vlaggenmast met siersmeedwerk en de kleine, horizontale ramen aan de achtergevels. Als omlijsting van de platte daken diende een rij verticale dakpannen. Opmerkelijk was het urinoirgebouwtje dat Planjer had mee-ontworpen en dat min of meer op het schoolpein stond. Van dit publieke urinoir ondervond de school jarenlang veel stank en overlast.

De wijk bleef ondertussen groeien. In het Verslag van den staat van het Onderwijs over 1928 stond: ‘In de Rivierenwijk was de school aan het Maasplein zóó spoedig na opening gevuld, dat onmiddellijk een nieuwe school geprojecteerd moest worden. Deze komt aan de Rijnlaan doch is er nog niet.’ Dat werd de (latere) Prinses Ireneschool aan de Noordzeestraat, eveneens door Planjer ontworpen. Dit gebouw bestaat nog wel.

Geen behoud

De Maaspleinschool heette vanaf ongeveer 1950 tot aan de sloop officieel de Van der Palmschool, maar die naam werd zelden gebruikt. De eerste sloopplannen ontstonden in de jaren zeventig. De school was in bouwkundig slechte staat en de lokalen en gymzaal waren te klein volgens nieuwe normen. In 1978 schreef de Monumentencommissie een verontruste brief aan het gemeentebestuur. De school was net opgenomen op de concept-monumentenlijst 1850-1920 (al klopte dat niet helemaal met het bouwjaar) vanwege het architectuurhistorische belang en de stedenbouwkundige plek in de wijk. De commissie noemde het gebouw ‘een der belangrijkste Amsterdamse School-voorbeelden in de Utrechtse scholenbouw’ en drong aan op behoud. ‘In tegenstelling tot aantasting van het uitwendige aspect zouden tegen noodzakelijke en verantwoord ontworpen wijzigingen in het interieur geen bezwaren zijn aan te voeren.’

De sloop volgde niet direct, maar bleef dreigen. In 1983 klom ook de werkgroep Herstel Leefbaarheid Oude Stadswijken in de pen. ‘Sloop van dit gebouw in de stijl van de Amsterdamse School betekent een herkenningspunt in de wijk minder.’ De gemeente had echter berekend dat verbouwen meer geld zou kosten dan nieuwbouw. Daar was de werkgroep niet van onder de indruk: ‘Het argument van de hogere kosten van herstel achten wij onvoldoende hard tegenover de boven genoemde waarden. Ligt hier trouwens niet juist in deze tijd, waarin zoveel bouwvakkers noodgedwongen van een sociale uitkering moeten leven, een ideale mogelijkheid om jonge vakmensen hun kennis op peil te laten houden?’. In juli 1983 stemde de gemeenteraad desondanks in met sloop en nieuwbouw.

De oude Maaspleinschool werd niet helemaal vergeten. In 2011 maakte kunstenaar Jos Peeters een muurschildering van het verdwenen gebouw op de zijgevel van Rijnlaan 147. En afgelopen februari bracht een groepje leerlingen van de school een bezoek aan Het Utrechts Archief om originele bouwtekeningen en oude foto’s te bekijken. Vanwege het 100-jarig bestaan schreven ze iets over de geschiedenis in de schoolkrant ‘Pleinpraat’. De Maaspleinschool laat verder weten: ‘Dit schooljaar vieren we ons jubileum tijdens ons zomerfeest.’