Jos van der Lans is cultuurpsycholoog en publicist.  Hij is toezichthouder bij Stichting Specifieke Jeugd Projecten, waaronder Back Up valt, en schreef een open brief over de manier van aanbesteden in de welzijnssector

“Een kwart eeuw geleden vond in Amsterdam de eerste aanbesteding plaats in het welzijnswerk. Het diende zich aan als een mogelijkheid om vastgeroeste subsidierelaties los te schudden, om innovaties op gang te brengen, organisaties op scherp te zetten en een frisse nieuwe start te kunnen maken. De uitdrukking ‘prestaties uit het verleden zijn geen garantie voor de toekomst’ lag voorop de tong. Bovendien: Brussel schreef voor dat overheidsopdrachten voortaan aanbesteed moesten worden.

Inmiddels zijn we 25 jaar verder. Honderden aanbestedingsprocedures hebben een spoor van frustraties nagelaten. Niet zelden eindigen ze voor de rechter. Jan Telgen, hoogleraar inkoopmanagement in Twente, heeft na een onderzoek van een groot aantal aanbestedingsprocedures aangetoond dat zelfs de meest objectieve en wiskundige beoordelingsformules een hoge mate van willekeur hebben.

Aanbesteden is meer en meer verworden tot een goede-sier-competitie, waarvoor gespecialiseerde bureaus worden ingehuurd. Zoals intelligentietests uiteindelijk vooral de vaardigheid meten om adequaat een IQ-test in te vullen, zo wint bij het aanbesteden in het sociaal domein nogal eens de partij die het handigste is in het opschrijven van wat de opdrachtgever graag wil lezen.

Hans van Ewijk, voormalig hoogleraar maatschappelijk werk, heeft de gevolgen daarvan omschreven als ‘georganiseerde discontinuïteit’. Hij vroeg aan sociale professionals in wijken of ze ook wisten waar ze over twee jaar zouden werken: het grootste deel kon daar geen antwoord op geven. Daar moet je dan als bewoners op bouwen.

Inmiddels zijn ook in politiek Den Haag de alarmbellen gaan rinkelen toen in Noord-Holland 75 zwaar getraumatiseerde jongeren hun vertrouwde omgeving dreigden kwijt te raken. Een totaal ongewenst gevolg van wat Kamerleden als een ‘aanbestedingstombola’ betitelden. Ook zorgminister De Jonge gaf bij die gelegenheid te kennen er de buik vol van te hebben. Hij kondigde aan de regelgeving zo op te willen rekken dat kwalitatieve overwegingen het winnen van procedurevereisten. Sowieso is steeds duidelijker geworden dat aanbesteden bepaald niet het verplichte nummer is dat juristen er van gemaakt hebben.

Maar ondertussen rijdt de aanbestedingstrein gewoon door. In Utrecht neemt de gemeente binnenkort een beslissing over de toekomst van het straathoekwerk en de basiszorg voor dak- en thuislozen. De Domstad heeft hier een lange traditie in, begonnen in de jaren zeventig en tegenwoordig vormgegeven door Back Up die zwerf- en dakloze jongeren en jongvolwassenen begeleidt om hun leven weer op de rit te krijgen en het Stadsteam Herstel dat vergelijkbare begeleiding en opvang realiseert voor volwassen daklozen. Dit is geen eenvoudig werk, het vereist kennis van de leefwereld van lastige mensen. Je moet er stevig voor in de schoenen staan. En dat er zo nu en dan een ruit sneuvelt, moet je vooral geen slapeloze nachten bezorgen.

Dit werk heeft in Utrecht een goede reputatie. Jaarlijks gaan professionals met zo’n 750  daklozen aan de slag om hun levens weer op de rails te krijgen. De gemeente Utrecht heeft nu bedacht dat het wenselijk zou zijn als deze twee teams in een organisatie worden samengevoegd. Daar valt zeker het nodige voor te zeggen. Maar de consequentie was wel dat de gemeente zich verplicht achtte een nieuwe ‘uitvraag’ uit te schrijven. Daarvoor maakten Back Up en Stadsteam Herstel een ambitieus plan, waarin ze vasthouden aan wat goed gaat en willen vernieuwen waar dat nodig is. Je zou denken: een gelopen race, want nagenoeg iedereen wil dat deze expertise voor de regio Utrecht behouden blijft.

Welnu, vergeet het maar. Want grote landelijk opererende spelers zien hier een uitgelezen kans om een stukje Utrecht te veroveren. Waarom zou het Amsterdamse straathoekwerk dat niet ook in Utrecht kunnen doen? Of wat te denken van Inclusio, satelliet van de schoonmaakgigant Facilicom, die overal in het land succesvol meedingt met aanbestedingen en die in Utrecht al de buurtteams organiseert? Dan kan dit er toch wel bij? Ervaring met dit ingewikkelde werk in Utrecht hebben ze niet, sterker: de Buurtteams zijn tot op heden niet betrapt op enige interesse voor deze lastige daklozen. Maar in deze beautycontest is dat geen doorslaggevend argument. Als het verhaal maar goed is.

De professionals van Back Up hebben te kennen gegeven dat zij het afwijzen van hun aanbod opvatten als een motie van wantrouwen voor het werk waar zij zich de afgelopen decennia met hart en ziel aan hebben verbonden. Zij voelen er niets voor om mee te gaan in een constructie met nieuwe leidinggevenden van organisaties die over dit specifieke werk van toeten noch blazen weten. Daarmee dreigt een enorme verspilling van professioneel kapitaal. Alles zal weer van acquit moeten worden opgebouwd. Waar is dat goed voor? Of zou de gemeente zich tijdig realiseren dat prestaties uit het verleden wel degelijk een garantie zijn voor de toekomst?”

Jos van der Lans