De gemeente Utrecht is samen met een aantal lokale horecaondernemers op 20 juni gestart met de zogenoemde ‘Rookvrije Terrassen Alliantie’. Ondernemers die hun terras rookvrij willen maken, kunnen hierdoor gratis advies inwinnen en promotiemateriaal, waaronder stickers, krijgen waarmee zij aan hun klanten kunnen laten zien dat roken verboden is. Het doel van de actie is om roken nog verder terug te dringen, omdat het een ongezonde gewoonte is. Inmiddels doen tien Utrechtse zaken mee, waaronder de Winkel van Sinkel, Taplokaal Gist en IJs & Zopie.

Utrecht werkt al jaren aan het doel om in 2035 een rookvrije generatie te realiseren. “We streven naar een rookvrije generatie in 2035, waar geen kind rookt of in aanraking komt met rook, omdat roken sterk verslavend is en slecht is voor de gezondheid. Roken is de belangrijkste oorzaak van ziekte en sterfte in Nederland. Het is een oorzaak van gezondheidsverschillen”, aldus een woordvoerder van de gemeente.

In 2024 richtte de gemeente zich binnen dit beleid op drie hoofdthema’s: het beperken van verkooppunten, het stimuleren van gezonde leefgewoontes en het realiseren van een rookvrije omgeving, zoals terrassen. Maar terrassen vallen niet onder het landelijke rookverbod, waardoor de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) er niet op kan handhaven. De gemeente Utrecht besloot daarom zelf in te grijpen.

“Wij kiezen voor een positieve en praktische benadering, waarbij we horecaondernemers die ervoor willen gaan, stimuleren en ondersteunen om concrete maatregelen te nemen om roken op hun terrassen te ontmoedigen, bijvoorbeeld standaard geen asbakken op tafels, specifieke rooktijden”, aldus de woordvoerder. “We zijn actief op zoek gegaan naar horecaondernemers die zich hierin willen onderscheiden.” 

Rookvrij om smaak, niet om regels

Een van de zaken die meedoet is Taplokaal Gist, vlakbij station Vaartsche Rijn. Eigenaar Jasper Borgdorff vertelt dat het restaurant al sinds de opening, inmiddels 7,5 jaar geleden, een gedeeltelijk rookvrij terras heeft. Hij licht dit toe: “Wij vinden dat de geur van sigaretten de smaakervaring niet ten goede komt.” Het terras aan de waterzijde is daarom rookvrij verklaard. Dat wordt aangegeven op een krijtbord en met stickers op bloembakken en parasols.

De tekst loopt door onder de foto.

Aan de zijkant van het restaurant mag nog wel gerookt worden. “We willen niemand buitensluiten,” zegt Borgdorff. Volgens hem reageren gasten over het algemeen begripvol. “Omdat we kunnen uitleggen dat we de smaakervaring belangrijk vinden, accepteren mensen het doorgaans wel. Ook benoemen mensen soms dat ze het prettig vinden.”

Discussie opstarten

Over het rookvrije terrassenbeleid van de gemeente is Jasper positief. “Persoonlijk vind ik dat iedereen gisteren had moeten stoppen. In de praktijk willen de meeste rokers dat ook wel. Het probleem is dat sigaretten bewust zo verslavend mogelijk worden gemaakt. Daarom is stoppen met roken verschrikkelijk moeilijk. Als mensen niet stoppen met roken, begrijp ik dat volledig, maar ik denk dat actief beleid zeker helpt. Ik weet nog dat roken binnen verboden werd. Daar was in het begin ook iedereen tegen, maar na een maand vonden mensen het chill.”

Toch plaatst hij ook een kanttekening. “Ik denk wel dat de meeste horecazaken open willen blijven voor iedereen. Ook doet de gemeente dit vanuit gezondheidsbeleid, maar ik denk dat rookvrije terrassen daar geen invloed op hebben. Wie wil roken, doet het toch wel. Maar als het doel is om roken minder normaal te maken, is het goed. En de discussie opstarten kan zin hebben.”

Behoefte vanuit zowel ondernemers als bezoekers

Volgens de woordvoerder van de gemeente komt het initiatief niet alleen voort uit beleid, maar is er ook daadwerkelijk vraag naar. “Wij zien ook dat steeds meer horecazaken hun terrassen (gedeeltelijk) rookvrij willen maken. Met deze samenwerking willen de partijen bijdragen aan een gezondere stad en een rookvrije generatie.” 

Ook onder inwoners lijkt er draagvlak te zijn. Volgens een poll van DUIC, waar ruim 2.100 mensen op stemden, is 55 procent voorstander van rookvrije terrassen in Utrecht. Iets meer dan een kwart is tegen, 15 procent ziet liever een gedeeltelijk rookvrij terras, en slechts 3 procent geeft aan dat het ze niet uitmaakt. De resultaten zijn in lijn met wat de woordvoerder over deze behoefte zegt: “We zien ook dat 8 op de 10 Nederlanders voorstander is van rookvrije terrassen bij horeca waar veel kinderen komen.”

Waarom sommige ondernemers terughoudend zijn

Toch sluit niet iedere horecazaak zich zomaar aan. Van de eerste dertig benaderde zaken zijn volgens de woordvoerder tot nu toe tien ondernemers bereid om mee te doen. “Argumenten die we horen zijn bijvoorbeeld het belang van keuzevrijheid voor de gast of angst om klanten te verliezen”, legt de woordvoerder uit.

De tekst loopt door onder de foto.

Ook op het terras van Grandcafé Jozef aan de Mariaplaats mag nog steeds gerookt worden. “Roken hoort bij een deel van ons gastenbestand”, vertelt leidinggevende Jochem Dijkstra. “Daarom hebben we het tot nu toe altijd toegestaan. Tegelijkertijd hebben we ook een grote speelhoek, waar veel kinderen op af komen. Als er wordt gerookt terwijl er kinderen in de buurt zijn, zijn gasten meestal coulant, of ik vraag de roker of het op straat kan. Daarnaast hebben we ook een grote binnenruimte en een zijterras waar eigenlijk nooit gerookt wordt.”

Overweging

Toch overweegt Dijkstra om het terras van Jozef tot en met het eind van de middag rookvrij te maken. “Voor zover ik weet zijn we nog niet benaderd door de gemeente, maar toevallig dacht ik er gisteren nog over na. Mijn achterliggende gedachte is: ‘hoe minder er gerookt wordt, hoe beter’. Ik hoef daarin geen pionier te zijn, maar ik denk wel dat het onvermijdelijk is dat we daar als maatschappij naartoe bewegen.”

Dijkstra gelooft dat de actie van de gemeente zinvol kan zijn, maar ziet ook een duidelijke tweedeling ontstaan op de Utrechtse terrassen. “Je hebt de oude bruincafés en de nieuwe horeca, zoals Tijm of Buurten. Bij die laatste groep zie je vaker ouders met kinderen, en daar wordt ook nauwelijks gerookt. Maar horeca op het Ledig Erf zou er echt op achteruitgaan als ze hun terras rookvrij maken, omdat die zaken voor een groot deel afhankelijk zijn van hun terras. Zo ontstaat er volgens mij al een natuurlijke tweedeling in de stad, waarbij gasten zelf kunnen kiezen voor een terras waar wel of niet gerookt wordt.”

De gemeente verwacht dat meer terrassen zich zullen aanmelden. De woordvoerder benadrukt daarbij dat deelname een geheel vrije keuze is, maar dat alle horecazaken door de gemeente worden benaderd en de kans krijgen om zich aan te sluiten. 

Er zijn volgens de woordvoerder meerdere grote steden, zoals Amersfoort en Rotterdam, die voorstellen hebben gedaan voor rookvrije terrassen. “Maar Utrecht is voor zover wij weten de eerste stad met een Rookvrije Terrassen Alliantie.” De gemeente hoopt dat er de komende tijd steeds meer terrassen mee willen doen. 

De cijfers achter het beleid
Het initiatief ‘Rookvrije Generatie’, opgezet door Gezondheidsfondsen voor Rookvrij (KWF, Hartstichting en Longfonds), vormt de bredere context van het Utrechtse beleid. In 2023 rookte volgens cijfers van deze gezondheidsfondsen 19 procent van de Nederlandse volwassenen, terwijl dat vijftig jaar geleden nog meer dan de helft was. Toch sterven er jaarlijks zo’n 20.000 mensen aan de gevolgen van (mee)roken. Zo’n 672.000 Nederlanders zijn chronisch ziek door roken. En nog altijd raken er wekelijks honderden kinderen verslaafd, waaronder aan vapen.