In hartje binnenstad laat deze nieuwe muurschildering een van de baanbrekende ontdekking van Nobelprijswinnaar Jacobus Henricus van ’t Hoff zien. Het is het derde werk van De Strakke Hand in Utrecht in de serie van muurformules.

Baanbrekende wetenschap, daar gaat het om bij de serie muurschilderingen die de naam Muurformules heeft meegekregen. Het project is opgezet door de natuurkundigen Ingmar Swart en Sander Kempkes en De Strakke Hand. Er waren er al twee te vinden in de stad; Prof. Buys Ballot met het dopplereffect is te zien bij de spoorwegovergang op de Burgemeester Reigerstraat. Prof. Ornstein met de toevalsbeweging prijkt op een muur op de Oosterkade. Nu is daar Van ’t Hoff met stereochemie bijgekomen. De schildering is te vinden op het Ubica-pand, bij hotel Mother Goose.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Wat is stereochemie?
Niet iedereen is bekend met stereochemie, maar daar gaat het project Muurformules ook deels over. Inwoners van de stad kennis laten maken met het wetenschappelijk onderzoek dat in Utrecht werd gedaan.

Als je naar je handen kijkt, lijken ze heel erg op elkaar; allebei je handen hebben vier vingers en een duim. Maar als je beter kijkt, zie je dat ze niet precies hetzelfde zijn. Ze zijn elkaars spiegelbeeld. Dit gebeurt ook bij moleculen. Moleculen kunnen bestaan uit dezelfde bouwstenen, maar toch een andere ruimtelijke vorm hebben. Dit wordt stereochemie genoemd, en is door Van ’t Hoff (1852) ontdekt.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Die vorm van moleculen en de verschillende varianten kunnen heel andere eigenschappen hebben. Dat is heel belangrijk om te weten en om te kunnen gebruiken. In de geneeskunde kan het zelfs een zaak van leven en dood zijn: de ene vorm van een molecuul kan werken als medicijn, terwijl het andere spiegelbeeld levensgevaarlijk is.

Een bekend voorbeeld is Softenon, een geneesmiddel tegen misselijkheid dat rond 1960 enkele jaren op de markt was. Het geneesmiddel bevatte beide spiegelbeelden van een molecuul, omdat de wetenschap nog niet in staat was om er maar één te produceren. Maar een van de twee spiegelbeelden zorgde voor ernstige afwijkingen bij ongeboren baby’s, die daarna bekend zouden komen te staan als softenonbaby’s.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Onderzoeker
van ’t Hoff was geen honkvast onderzoeker. Hij studeerde in Delft, Leiden, Bonn en Parijs en promoveerde in 1874 aan de Universiteit Utrecht. Hij werkte aan zijn proefschrift in het laboratorium nabij het Hoogt. Dat is tegenwoordig de achterkant van het Rechtengebouw aan het Janskerkhof en nabij de nieuwe muurschildering.

Met zijn onderzoek naar stereochemie was hij zijn tijd zover vooruit – pas dertig jaar later bewees Einstein dat moleculen überhaupt opgebouwd zijn uit atomen – dat hij moeite had om een betaalde baan te vinden als wetenschapper.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Enkele jaren later begonnen vakgenoten toch de waarde van zijn onderzoek te zien, en in 1878 werd hij benoemd tot hoogleraar in Amsterdam. In 1901 ontving hij de allereerste Nobelprijs voor de Chemie. Op dat moment werkte hij al in Berlijn, waar hij bleef tot zijn overlijden in 1911. Naast zijn scheikundig onderzoek was Van ’t Hoff groot liefhebber van natuur, filosofie en poëzie.

Over de muurschildering
De derde schildering van De Strakke Hand in de serie Muurformules liet even op zich wachten. Oprichter Michiel Meulemans vertelt: “Het was even zoeken naar de juiste locatie. De muurschildering is nu te zien op een top plek in hartje centrum. Het is daar allemaal monumentaal dus het was even sparren met de afdelingen welstand en erfgoed.” Maar het resultaat mag er zijn. Meulemans vertelt: “Dit is natuurlijk anders dan de reproducties – die we ook heel tof vinden. Hier maken we echt ons eigen ontwerp met letters, historisch onderzoek, vintage beelden en de input van de wetenschap.”

Zo toont de muurschildering uiteraard Van ’t Hoff, maar zijn er ook elementen uit de tijd van toen de wetenschapper leefde te zien. Zo is er in de achtergrond onder meer het gebouw van de universiteit te zien waar hij onderzoek deed. Rond het hoofd van de wetenschapper vliegen moleculen die in spiegelbeeld ook weer te zien zijn op de tafel.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Tweede werk

Het is alweer het tweede werk dat De Strakke Hand in een week tijd oplevert. Vorig week werd de laatste hand gelegd aan deze muurschildering nabije de Mariaplaats. Aan de nieuwste muurformule – die gefinancierd worden door de Universiteit Utrecht – is vijf dagen gewerkt met steeds drie personen. Astrid Oud, Levi de Keijzer, Ort Willems, Stefan van den Heuvel en Roosmarijn ten Hoopen hebben de schildering gemaakt.

Meulemans vertelt: “We hopen eind dit jaar het vierde de werk in de serie te maken – deze gaat heel speciaal worden omdat we hier een vrouwelijke wetenschapper willen gaan afbeelden.”