In deze serie over NIMBY -not in my backyard-, in Vlaanderen ook wel NIVEA – niet in voor- en achtertuin- genoemd, kijken we naar zaken die Utrechters graag in hun stad willen, maar liever niet in de eigen buurt. Denk aan windmolens, een nachtclub of een coffeeshop. In dit eerste artikel kijken we naar een inmiddels langlopend vraagstuk in onze stad. Het vinden van een geschikte plek voor prostitutie.

Het zoeken naar een geschikte plek voor sekswerk begon in 2013 toen de gemeente besloot de sekswerkplekken aan het Zandpad en de Hardebollenstraat te sluiten vanwege mensenhandel en criminaliteit. In 2021 sloot ook de tippelzone aan de Europalaan vanwege de komst van een nieuwe woonwijk. Op dit moment zijn er nog maar een paar locaties in Utrecht voor sekswerk: twee privéhuizen en één erotische massagesalon.

Dat er in Utrecht nauwelijks faciliteiten zijn voor sekswerkers is niet omdat de gemeente sekswerk niet wil toestaan. Integendeel, in een brief van het burgemeester en wethouders (B&W) lezen we dat B&W vindt dat in Utrecht altijd ruimte dient te zijn voor verschillende vormen van sekswerk. Een opmerkelijke opvatting van een gemeentebestuur in een stad waar deze ruimte in de praktijk al jaren niet of nauwelijks bestaat. Hoe kan dit?

Tekst gaat verder onder afbeelding

Op zoek naar een plek voor raamprostitutie

Duidelijk is dat de gemeente allesbehalve heeft stilgezeten. Meteen na de sluiting van de panden in de Hardebollenstraat en de boten aan het Zandpad liet de gemeente een onderzoek uitvoeren om een nieuwe locatie te vinden. Deze was snel gevonden. Al in april 2014 wees de gemeenteraad een nieuwe locatie aan voor raamprostitutie. Het betrof een locatie dicht bij het voormalige Zandpad: het gebied tussen de Einsteindreef en de Rioolwaterzuivering (RWZI). De gevonden locatie werd het Nieuwe Zandpad genoemd en in september 2015 werd het bestemmingsplan ‘Het nieuwe zandpad’ vastgesteld.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Gemeente buigt niet voor verzet, maar Nieuwe Zandpad komt er niet

Dit alles verliep snel, ondanks dat de buurt niet bepaald enthousiast was. Zo was de wijkraad tegen. De wijkraad adviseerde op zoek te gaan naar andere locaties en de prostitutie te spreiden in de stad. B&W reageerde afwijzend op dit advies en stelde dat de gemeenteraad juist had besloten de prostitutie te willen concentreren op één plek. Ook gingen bewoners van de wijk Antoniuskwartier tegen het bestemmingsplan in beroep bij de Raad van State omdat ze overlast vreesden van bezoekers en pooiers, maar de Raad van State verwierp hun bezwaren. Het verzet verstomde niet.

In 2019 startten inwoners een petitie die bijna vierduizend keer werd ondertekend. De petitie verweet de gemeente ”ellende te brengen in de vorm van een prostitutiezone”, “middenin de meest kwetsbare wijken van Overvecht, Zuilen en Ondiep.” De petitie riep de gemeenteraad op “de locatie opnieuw ter discussie te stellen en het huidige Zandpad in Overvecht niet meer als locatie voor de prostitutiezone te zien”. Na beraad verwierp de gemeenteraad het verzoek. Not in my backyard was voor de gemeente geen reden de plannen te wijzigen.

De gemeente zette door en investeerde miljoenen in de nieuwe locatie. Toch is het nieuwe Zandpad er nooit gekomen en wel hierom: de aanbesteding mislukte. Geen enkele commerciële partij kon voldoen aan de voorwaarden die de gemeente stelde. Partijen kregen de financiering niet rond of waren bijvoorbeeld bang voor sluiting van panden als zou blijken dat deze gehuurd werden door ‘foute’ exploitanten. Na tal van pogingen werd in 2021 duidelijk dat het niet zou lukken het Nieuwe Zandpad van de grond te krijgen.

Op zoek naar een plek voor de tippelzone

Per 1 juli 2021 sloot ook tippelzone ‘De Baan’ aan de Europalaan in verband met de komst van de nieuwe woonwijk Merwede. Vooruitlopend op de sluiting ging de gemeente op zoek naar een nieuwe locatie voor de tippelzone. Ook hiervoor voerde de gemeente een locatieonderzoek uit. Het onderzoek leverde twee geschikte locaties op: de Elektronweg op Lage Weide en de Boteyken in De Meern.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Maar ditmaal ging de gemeente heel anders om met ‘not in my backyard-argumenten’ dan bij de locatiekeuze van het Nieuwe Zandpad het geval was. De gemeente ging in gesprek met omwonenden en ondernemers. Velen van hen gaven aan geen tippelzone in hun buurt te willen. De Elektronweg bleek bij nader inzien minder geschikt omdat diverse zaken aan deze weg in de avonduren waren geopend. Ook zou er in de nabije toekomst een klimhal openen aan de Elektronweg. Bij de Boteyken was het nabijgelegen park een belemmering.

Succesvol protest steekt stokje voor nieuwe tippelzone

Om vestiging van een tippelzone aan de Elektronweg en aan de Boteyken te voorkomen werden petities gestart. De petitie tegen vestiging aan de Elektronweg werd 661 maal ondertekend. De petitie stelt: “Het plan moet afgeketst worden om onveiligheid, criminaliteit en overlast te voorkomen in de omliggende woonwijken en winkelomgeving. Het zal criminaliteit aantrekken en overlast geven voor iedereen die in de buurt woont.”

De petitie tegen vestiging bij de Boteyken werd maar liefst 5265 keer ondertekend. In deze petitie werden vergelijkbare argumenten aangevoerd. Bovendien stelde men dat er kinderen spelen en fietsen en dat mensen er hun hond uitlaten in het aangrenzende park. Tevens was men bang voor verkeershinder. De gemeente zwichtte razendsnel na de ontstane commotie.

Tekst gaat verder onder afbeelding

Op 4 september 2017 publiceerde DUIC dat de nieuwe tippelzone zou worden gevestigd aan de Boteyken of de Elektronweg. Op 15 september informeerde B&W de gemeenteraad dat de nieuwe tippelzone toch niet op één van deze locaties zou komen.

We spreken André aan de Stegge, directeur van Matex Deuren en voorzitter van bedrijvenvereniging Oudenrijn. Aan de Stegge was één van de tegenstanders van vestiging van de tippelzone aan de Boteyken. Hij vindt dat de gemeente destijds eerder met belanghebbenden in gesprek had moeten gaan. Tegelijkertijd laat hij weten dat hij van mening is dat de gemeente goed is omgegaan met zijn inbreng.

“Want de plannen zijn niet doorgegaan”, aldus Aan de Stegge. We hebben Aan de Stegge ook gevraagd hoe hij aankijkt tegen het belang van de prostituees die een veilige werkplek willen. Aan de Stegge zegt hierover: “Het beleid moet erop gericht zijn dat die prostituees daar niet hoeven te zijn. Het is een jaren 80-gedachte om te denken dat die prostituees daar vrijwillig zouden staan.”

Commissie Sorgdrager ingesteld om met oplossing te komen

Nadat het de gemeente niet lukte de sekswerkers in Utrecht een plek te bieden, stelde de gemeente eind 2021 de commissie Sorgdrager in. De commissie werd gevraagd “zo breed mogelijk te kijken naar de mogelijkheden voor sekswerk in Utrecht” lezen we in een brief van B&W aan de gemeenteraad.

Na onderzoek concludeert de commissie dat “er geen simpele oplossing is om in de stad meer werkplekken voor sekswerkers te realiseren. Er zal altijd onvrede of teleurstelling zijn bij een of meerdere betrokkenen. De gemeente heeft de rol om alle belangen af te wegen en een keuze te maken, waarbij het duidelijk is dat iedereen water bij de wijn moet doen. In het sekswerkdossier vraagt dit om wat meer lef. Blijven polderen tot er een oplossing is waar iedereen tevreden mee is, is niet haalbaar en realistisch. De gemeente dient alle belangen af te wegen en een zo goed mogelijke keuze te maken. Lef gaat ook over het tempo van realiseren van meer werkplekken en het durven prioriteren.”

Als het gaat om het vinden van een geschikte locatie stelt de commissie in haar rapport dat “de gemeente de verantwoordelijkheid heeft om de omgeving/buurt uit te leggen wat de impact van sekswerk op de leefbaarheid is. Dat het een legaal beroep is en in de meeste gevallen helemaal niet tot overlast leidt omdat zowel de sekswerker als klant vaak niet wil opvallen. Nachtkroegen leiden in het algemeen tot meer overlast dan een (kleine) inrichting voor sekswerk.”

De commissie adviseert door middel van proeftuinen te experimenteren met wat werkt en wat niet. Eén proeftuin zou moeten inzetten op prostitutie aan huis. Een tweede proeftuin zou moeten gaan over werken in groepsverband. De commissie adviseert “om locaties in de gemeente aan te wijzen waar het werken in een groepje zonder exploitant mogelijk is. Sekswerkers kunnen zelfstandig een ruimte huren waar zij samen kunnen werken.”

Kleinschalige proeftuinen voor sekswerkers

In september 2022 verschijnt niet alleen het rapport van de Commissie Sorgdrager maar ook het coalitieakkoord van het nieuwe college van B&W. In dit akkoord staat dat het nieuwe college aan de slag wil met de aanbevelingen van de Commissie Sorgdrager. Het college wil als alternatief voor het Nieuwe Zandpad inzetten op kleinschalige voorzieningen en locaties voor sekswerkers. Wanneer op andere locaties in de stad voldoende plek gevonden is voor sekswerk, wil B&W heroverwegen of en hoe het Zandpad voor sekswerk behouden moet blijven.

Na gesprekken met de gemeenteraad en allerlei belanghebbenden informeert B&W de gemeenteraad over het voornemen om aan de slag te gaan met de twee voorgestelde proeftuinen. De eerste betreft het legaliseren van prostitutie aan huis. Met de tweede proeftuin wil het college ruimte scheppen voor één à twee kleinschalige locaties waar sekswerkers zelfstandig een ruimte kunnen huren. Een locatie hiervoor wordt niet genoemd in de brief. Over een nieuwe tippelzone meldt het college dat deze er voorlopig niet zal komen. Het college wil in de komende jaren focussen op vormen van sekswerk die beter te realiseren zijn. Een nieuwe, kleinschalige tippelzone blijft een mogelijkheid voor de periode daarna, aldus B&W.

Wat dit alles betekent voor de sekswerkers 

We informeren naar de gevolgen voor de sekswerkers bij Belle, de hulpverleningsorganisatie voor (ex)sekswerkers in onze provincie. We spreken er Minke Fischer, manager bij Belle.

Wat waren de gevolgen van het sluiten van de sekswerkplekken voor de sekswerkers?

“Met het sluiten van de tippelzone zijn de problemen niet opgelost. Een deel van de sekswerkers op de Baan is ander werk gaan doen. Ze hebben van de gemeente een opleiding en begeleiding gekregen. Een ander deel is blijven werken, thuis of op straat. We zien recent dat op verschillende plaatsen in de stad weer straatprostitutie plaatsvindt. Doordat er niet langer een vaste locatie is waar sekswerkers op vaste tijden mogen tippelen, moeten de sekswerkers 24/7 op zoek naar klanten om inkomsten te verwerven.” Dat is jammer, vindt Fischer.  “Het onttrekt zich aan het zicht waardoor de onveiligheid toeneemt. Op de tippelzone waren er weinig soa’s, omdat er werd getest en nadruk werd gelegd op veilig werken. Nu hebben we er geen zicht op.

Als je kijkt naar de sluiting van het Zandpad zie je dat een deel van de sekswerkers naar andere steden is gegaan zoals Antwerpen, Amsterdam en Groningen. Een deel is thuis gaan werken. Het probleem hierbij is dat thuiswerken voor sekswerkers op dit moment nog illegaal is waardoor zij met negatieve ervaringen niet altijd naar de politie durven te gaan.”

Heeft de gemeente voldoende gedaan?

“Dat vind ik lastig. Je komt dan wel bij ‘not in my backyard’. Het ontbreekt zowel in de samenleving als in de politiek aan urgentie. Mondige burgers weten razendsnel verzet te organiseren.” Fischer was verbaasd over het snelle besluit van de gemeente om een streep te zetten door de potentiële locaties voor de tippelzone nadat buurtbewoners protesteerden. “Maar de opstand was zo goed georganiseerd. Ik vond het echt indrukwekkend. Met spandoeken. Echt waanzinnig. We hadden nog wel ideeën over hoe je het anders zou kunnen doen. In Nijmegen hebben ze bijvoorbeeld een onzichtbare tippelzone in de vorm van een keet. Wellicht zou dat voor Utrecht ook iets kunnen zijn. Maar dat was allemaal niet meer bespreekbaar. Ik vond ook de rol van sommige politieke partijen ingewikkeld. Zo flyerde de VVD, toen een collegepartij, op de bewonersavond dat de tippelzone er niet moest komen. Het speelde zich vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen af.”

Hoe moet het nu verder?

“Je zal een oplossing moeten vinden”. Er is volgens Fischer wel degelijk urgentie. “Sekswerkers zijn al lang aan het lijntje gehouden. Als je zegt dat je nu wat gaat doen, moet je ook wel wat gaan doen. Anders ben je weer die onbetrouwbare overheid. We vinden het huidige plan om twee proeftuinen te organiseren op zich goed. Het legaliseren van thuiswerken vanaf 2024 is positief. Voor de andere proeftuin is het de vraag of je de locaties kan vinden. Dat weet ik niet.“