Literaire vrijheid staat wereldwijd steeds meer onder druk. Om hier tegengeluid aan te geven, slaat de boekensector de handen ineen en organiseert aanstaande zaterdag 20 september een ‘Lezersmars’. Tijdens de mars lopen lezers, schrijvers, uitgevers, bibliotheekmedewerkers en boekhandelaren door de binnenstad van Utrecht om aandacht te vragen voor het belang van het vrije woord.

Deelnemers van de mars verzamelen zaterdagmiddag om 12.00 uur op het Jaarbeursplein, waarna zij via de Voorstraat en de singel om 13.00 uur arriveren op het Domplein. Hier zullen verschillende schrijvers, waaronder Özcan Akyol en Jessica van Geel, spreken over het belang van het vrije woord.

Aan de deelnemers van de mars wordt gevraagd een boek mee te nemen dat voor hen staat voor vrijheid van denken en schrijven. Tijdens de mars lopen ze met opgeheven boek door de stad, en lezen alle deelnemers tegelijkertijd twee minuten lang op het Domplein uit hun boek voor. Hierdoor ontstaat een kakofonie die ‘de stem van de literatuur’ symboliseert.

Hidde van Greuningen, projectleider van de Lezersmars, benadrukt het belang van literatuur binnen een gezonde democratie. “We zien dat de literaire vrijheid wereldwijd steeds meer onder druk staat. Zo neemt in de VS bijvoorbeeld het aantal boeken dat verboden wordt steeds meer toe en mogen er in Hongarije geen LHBTQI+-boeken worden tentoongesteld.”

Beperkingen binnen Nederland

Van Greuningen laat weten dat deze vorm van censuur niet alleen in het buitenland voorkomt, maar dat ook de literaire vrijheid binnen Nederland beperkt wordt. “In Nederland hebben we natuurlijk geen staatcensuur, maar er zijn wel veel schrijvers en auteurs die te maken krijgen met agressie of intimidatie. Zo was er begin dit jaar een haatcampagne tegen auteurs en illustrators van de Week van de Lentekriebels, waarbij sommigen ook echt bedreigd werden.”

Uit cijfers van onderzoeksbureau Ipsos blijkt dat bijna één op de vijf auteurs in Nederland te maken krijgt met agressie en intimidatie. Daarnaast merken medewerkers van boekwinkels steeds vaker dat klanten commentaar leveren op de boeken die te koop worden aangeboden. Ook bibliotheken signaleren dat scholen bepaalde boeken niet in de schoolbibliotheek willen opnemen uit angst voor de reacties van ouders. Volgens Van Greuningen zorgt dit voor een zogenoemd ‘chilling effect’. “Schrijvers en uitgevers kunnen zichzelf, uit angst voor kritiek, een vorm van zelfcensuur opleggen. Dit heeft vervolgens weer gevolgen voor wat er in boekwinkels of bibliotheken uitgestald kan worden.”

Week van het Verboden Boek

Aansluitend op de Utrechtse mars vindt de Week van het Verboden Boek plaats. Tijdens deze week, die van 20 tot en met 28 september duurt, staan bibliotheken door heel Nederland stil bij verboden boeken. “Want wie bepaalt nu eigenlijk wat mensen wel of niet mogen lezen?”, aldus Van Greuningen. Met deze landelijke campagne maken bibliotheken zichtbaar dat vrije toegang tot kennis en verhalen nooit vanzelfsprekend is.