In deze serie over NIMBY -not in my backyard-, in Vlaanderen ook wel NIVEA – niet in voor- en achtertuin- genoemd, kijken we naar zaken die Utrechters graag in hun stad willen, maar liever niet in de eigen buurt. Denk aan windmolens, een nachtclub of een coffeeshop. Deze week kijken we naar het fiets- en wandelvriendelijk maken van de Weerdsingel Oostzijde. Bewoners vrezen een fietsracebaan die niet past in de historische omgeving, terwijl de Fietsersbond de plannen van de gemeente voor een hoogwaardig fietspad omarmt. Wat speelt er? Welke rol spelen de omwonenden? En hoe is het participatieproces verlopen?

De drukte op sommige fietspaden in de stad zal elke Utrechter herkennen. Denk maar aan het fietspad bij het Vredenburg. Met de groei van de stad zal het in de toekomst nog drukker worden. De gemeente wil daarom de fietsers meer spreiden. Dit wil de gemeente doen door kwalitatief hoogwaardige, comfortabele en herkenbare fietspaden aan te leggen. Een van de straten die de gemeente wil opnemen in het beoogde fietsnetwerk is de Weerdsingel OZ.

Om de straat op te nemen in het fietsnetwerk wil de gemeente de straat asfalteren met rood asfalt en de rotonde bij de Noorderbrug verwijderen. Een medestander vindt de gemeente in de Fietsersbond. De bond is positief over het plan en ziet de wegen langs de singels als een – toekomstige – fietsrotonde en belangrijke verbinding voor lokaal en regionaal fietsverkeer. De herinrichting maakt de situatie veiliger voor fietsers en het asfalt zorgt voor comfort.

De inzet van de gemeente is duidelijk, maar wat vinden de mensen die er wonen? Hoe heeft de gemeente hen betrokken en in hoeverre mogen zij meebeslissen?

Gemeente legt beleid uit en praat met bewoners

We spreken twee bewoners die al lange tijd betrokken zijn bij de herinrichting van de Weerdsingel OZ. Arianne van Heerde, is al vanaf 2019 in gesprek met de gemeente. In dat jaar organiseerde de gemeente een bewonersavond “om ons beleid en onze ambities aan geïnteresseerden uit te leggen”. Konstant Vossen, een andere wijkbewoner, haakte in een iets later stadium aan. Tijdens de bewonersavond konden belangstellenden zich aanmelden voor een klankbordgroep. Twaalf van hen deden dit. Onder wie Van Heerde. De klankbordgroep bleek niet te zijn wat Van Heerde ervan verwachtte. De bijeenkomsten zorgden bij haar en de andere bewoners voor irritatie, vertelt ze. Vossen en Van Heerde hadden de indruk dat de gemeente al vanaf het begin een duidelijk plan had. Op alternatieve varianten ging de gemeente niet echt in. Alleen argumenten die voor het  gemeentelijk plan pleiten, werden overgenomen, vertellen ze. De gemeente was volgens Vossen ‘vooringenomen’ en de inbreng van de bewoners werd niet serieus genomen.

Na enkele bijeenkomsten deelde de gemeentelijke projectleider mede dat de alternatieve varianten geen optie waren. Dit nadat een ambtelijke werkgroep juist had geconcludeerd dat klinkers (in tegenstelling tot het plan van de gemeente, red.) de beste optie zou zijn, aldus Vossen. Hierop zegden de deelnemende bewoners het vertrouwen in de gemeente op, aldus Vossen en Van Heerde.

Dan voel je je op geen enkele manier serieus genomen.”

Achteraf bleek dat de verwachtingen van de klankbordgroep verschilden, vertellen Vossen en Van Heerde. De gemeente zag de klankbordgroep als een groep om informatie uit te wisselen, maar dat was van tevoren niet zo gezegd, legt Van Heerde uit. Van Heerde: “Als ze van te voren hadden gezegd ‘het is leuk als je meedenkt, maar daar gaan we niks mee doen’, dan waren we natuurlijk niet nog een keer gekomen.”

Verdiepende gesprekken tussen gemeente en bewoners lopen spaak

Om toch een doorstart te maken, kwam er een nieuwe aanpak, ‘de verdiepingsslag’ genoemd. Tijdens de verdiepingsslag zouden de gemeente en vier bewoners uit de wijk, waaronder Vossen en Van Heerde, samenwerken op basis van een gezamenlijk geformuleerde opdracht. De gemeente en de bewoners waren het eens over de doelstelling van het plan om de singel te vergroenen en meer ruimte te creëren voor voetgangers en fietsers. Het idee was om hiervoor met elkaar verschillende varianten uit te werken. De verdiepingsslag zou echter na zes of zeven bijeenkomsten worden gestopt door de gemeente. Er werd medegedeeld dat het klaar was en dat de deelnemende bewoners niet alle inwoners vertegenwoordigden. Dit terwijl de gemeente na circa anderhalf jaar, in tegenstelling tot de bewoners, met geen enkele echt uitgewerkte variant was gekomen tijdens het proces, vertellen Vossen en Van Heerde. “Er werd een sheet gepresenteerd met wat bullets en dat was het. De vooraf schriftelijk overeengekomen weging en beoordeling van diverse varianten wilde de gemeente niet meer uitvoeren”, licht Vossen toe.

Een groep wijkbewoners startte een petitie. De petitie stelde over het gemeentelijk plan “dat het voor àlle weggebruikers onveiliger wordt, omdat er een geasfalteerde racebaan ontstaat en de rotonde bij de Noorderbrug moet verdwijnen”. Een tweede bezwaar is dat het geplande “rode asfalt het beschermd stadsgezicht en de singel als rijksmonument aantast”. De petitie werd 3.800 keer ondertekend.

Gemeente houdt vast aan plan, bewoners ontevreden

Nadat de bewoners – via een advocaat – de gemeente wezen op het niet nakomen van de gemaakte afspraken, volgde een gesprek met wethouder Lot van Hooijdonk. Er werd door haar toegezegd nog twee gesprekken te voeren. “Daarin kwamen voor het eerst belangrijke inhoudelijke punten op de agenda. Na het eerste overleg, waarbij de bewoners voor het eerst de gemeentelijke variant te zien kregen, gaf de wethouder aan dat de gesprekken de einduitkomst niet zouden veranderen”, vertelt Vossen. “En dan voel je je op geen enkele manier serieus genomen.”

Tekst loopt door onder afbeelding

Ondertussen ging de gemeente door met het uitwerken van het eigen plan. In september 2022 werd een eerste ontwerp gepubliceerd waarin niet tegemoet werd gekomen aan de wensen uit de petitie. De gemeente bleef bij het plan om de Weersingel OZ  van rood asfalt te voorzien met in beide richtingen fietsstroken. De rotonde bij de Noorderbrug zou worden opgeheven.

Na publicatie van het plan was er gelegenheid om te reageren op het voorstel en werd een inloopavond georganiseerd. De gemeente zou meer dan 200 reacties ontvangen. Zo’n 90 procent van de reacties was afkomstig van wijkbewoners. Daarnaast reageerden ook enkele organisaties, waaronder een actiegroep van onder meer omwonenden, de Fietsersbond en Voetgangersvereniging Utrecht-Oost. Het merendeel van de reacties was kritisch negatief. Met name het rode asfalt en het verdwijnen van de rotonde stuitten opnieuw op verzet. Ongeveer 20 procent van de reacties was positief en steunde het voorstel, aldus de gemeente.

Dat 90 procent van de reacties van bewoners afkomstig is, geeft volgens de gemeente een onevenwichtig beeld: “Omdat de Weerdsingel Oostzijde een belangrijke route in het fietsnetwerk betreft, willen we ook de belangen meenemen van mensen die de route gebruiken in hun dagelijkse bewegingen. De verschillende belangen zijn in de reacties niet evenredig belicht.”

Externe expert

In februari van dit jaar maakte de gemeente bekend wat zij met de reacties heeft gedaan. Ze laat weten opnieuw te kijken naar de vraag of er rood asfalt of klinkers moeten komen. Ook liet de gemeente een externe expert kijken naar de plannen van de gemeente om de rotonde te vervangen door een kruising. Vossen laat weten dat volgens deze expert een rotonde iets veiliger is dan de door de gemeente gewenste verkeerssituatie zonder rotonde. Het advies van de expert was voor de gemeente echter geen reden om de rotonde te behouden, zoals veel bewoners willen.

We verschillen alleen van mening over hoe je de singel veilig kunt houden en zo kunt inrichten dat die goed past bij het monumentale karakter.”

De gemeente wil de rotonde verwijderen om duidelijk te maken dat de fietser op de singel voorrang heeft. Het verkeer uit de zijstraten wil de gemeente remmen via inritconstructies. Bovendien maakt het verwijderen van de rotonde het volgens de gemeente mogelijk meer groen langs de singel toe te voegen. Naast de inhoudelijke reactie laat de gemeente weten hoe ze aankijkt tegen de participatie (ambtelijke term voor het in gesprek gaan met inwoners en belanghebbenden, red.). Ze schrijft dat “de participatie geen schoonheidsprijs” verdient. “We hadden in het begin de kaders voor participatie duidelijker moeten aangeven. Met de verdiepingsslag zijn we, achteraf gezien, te lang met een kleine groep in gesprek geweest. (…) Vanuit stedelijk oogpunt hebben we ook de taak om de belangen van andere inwoners en gebruikers van de route en de toekomst van de stad mee te wegen. We hadden wellicht eerder de breedte op moeten zoeken.”

Vossen reageert hierop door te stellen dat het niet gaat om een kleine groep. De deelnemers aan de verdiepingsslag vertegenwoordigen immers de 4.000 ondertekenaars van de petitie, aldus Vossen. Ook zet de gemeente ten onrechte het algemeen belang steeds tegenover het bewonersbelang. Als we Vossen vragen in  hoeverre hij het algemeen belang meeneemt in zijn standpuntbepaling antwoordt hij als volgt: “Dat hebben we steeds gedaan; alle extra fietsers zijn welkom. De Weerdsingel kan ruim voorzien in verwerking van de geprognotiseerde fietsstromen. Algemeen belang en bewonersbelang staan dus zeker niet tegenover elkaar. We verschillen alleen van mening over hoe je de singel veilig kunt houden en zo kunt inrichten dat die goed past bij het monumentale karakter.”

Laatste stand van zaken

Vlak na het interview met Vossen en Van Heerde publiceert de gemeente een nieuwe update van het plan: het voorlopig ontwerp. In het voorlopig ontwerp zijn ook de reacties op het eerste ontwerp verwerkt. Volgens Vossen zijn nagenoeg geen van de wensen van de bewoners overgenomen. In deze laatste versie zal de rotonde nog altijd verdwijnen. Op de singel komt een combinatie van rood asfalt en stenen. Vossen en Van Heerde zijn na alle ervaringen het vertrouwen in de gemeente verloren en hebben een rechtszaak tegen de gemeente aangespannen.

Gemeente: “Voor ons weegt het algemeen belang zwaar”

DUIC heeft de gemeente gevraagd op welke manier zij omgaat met het belang van bewoners als zij zaken voor de stad wil realiseren. De gemeente: “Voor ons weegt het algemeen belang zwaar. Dat is vastgelegd in gemeentelijk beleid en door de gemeenteraad vastgesteld. We zoeken het liefst naar een vorm waarin een fietsroute niet in conflict komt met de belangen van de bewoners. Hierbij realiseren we ons echter ook dat de bewoners onderling niet altijd dezelfde visie of wensen hebben. Structuren die op stedelijk niveau van belang zijn, zoals busbanen, fietsroutes en trams, wegen zwaarder dan het belang van één specifieke straat.” Over het betrekken van omwonenden laat de gemeente aan DUIC weten: “Wij proberen altijd alle verschillende belangen in beeld te krijgen. Daarvoor voeren we gesprekken met omwonenden en proberen ook zo veel mogelijk in gesprek te gaan met gebruikers of toekomstige gebruikers om de belangen duidelijk te krijgen. We houden ook rekening met de impact van plannen of maatregelen op de directe woon- of leefomgeving. De rol van de gemeente is altijd om de verschillende belangen af te wegen, het algemeen belang te bewaken en een keuze te maken. Hier is geen vast afwegingskader voor, juist omdat iedere situatie verschillend is.”